تغییر وضعیت رفاه خانوار در سال‌های ۹۰ تا ۹۸

اقتصاد۲۴ –کاهش قدرت خرید موجب فقر شدید رفاهی خانوار‌ها شده، به طوری که درآمد عده‌ای حتی به هزینه‌های جاری همچون کالا‌های خوراکی و مسکن هم نمی‌رسد. حالا، اما خبر می‌رسد که سهم پوشاک و کفش از هزینه‌های مصرفی خانوار‌های شهری و روستایی تا سطح دو درصد پایین آمده است.

به نظر می‌رسد حذف هزینه‌های مربوط به پوشاک، دهک‌های کم‌برخوردارتر را قادر می‌کند خطر حذف بیشتر کالا‌های خوراکی از سبد مصرفی‌شان را از سر بگذرانند تا شاید بتوانند تامین حداقل‌های معیشتی‌شان را از این طریق ممکن کنند.

برآورد‌هایی که از تغییرات وضعیت قیمت‌ها ارائه شده نشان می‌دهد که قدرت خرید تمام گروه‌های درآمدی با افت مواجه شده است. بر اساس آمار‌های موجود، نرخ تورم با وجودی که افت اندکی را تا پایان فصل بهار سال گذشته تجربه کرد، اما از ابتدای تابستان گرانی بر سر معیشت خانوار‌ها سایه افکند و توالی رشد قیمت کالا‌های مصرفی تا پایان اسفندماه حفظ شد.

بر اساس گزارش مرکز آمار، نرخ تورم سال گذشته به ۴/۳۶ درصد رسیده است. اما نکته نگران‌کننده‌تر آن است که تورم نقطه‌ای کالا‌ها رکورد تازه‌ای را به ثبت رسانده و به حدود ۴۸ درصد رسیده، این مساله نشان می‌دهد که خانوار‌ها کالا‌های مورد نیاز خود را ۴۸ درصد گران‌تر از سال ۹۸ خریداری کرده‌اند. از میان گروه‌های مختلف کالایی، مسکن و خوراکی‌ها به ترتیب بیشترین ضریب اهمیت را در سبد مصرفی خانوار‌ها داشته است. این سهم برای گروه مسکن ۳۵ درصد و برای گروه خوراکی‌ها ۲۶ درصد بوده است.

سهم بالای خوراک و مسکن

به این ترتیب ۶۱ درصد از مخارج مصرفی خانوار‌ها تنها برای مسکن و کالا‌های خوراکی هزینه شده است. افزایش قیمت‌ها در این دو نیز محسوس بوده، به طوری که تورم نقطه‌ای گروه خوراکی‌ها ۶۷ درصد و تورم نقطه‌ای مسکن ۴/۲۸ درصد بوده است.

بیشتر بخوانید: نابودی یک سوم سفره مردم طی ۱۰ سال

بررسی سهم سایر گروه‌های مصرفی از سبد معیشتی خانوار‌ها نشان از آن دارد که حمل و نقل بخشی از جدایی‌ناپذیر از مخارج مصرفی بوده و به همین دلیل بعد از مسکن و خوراکی‌ها سومین کالای بااهمیت برای خانوار‌ها بوده است. در این بین ضریب اهمیت برخی گروه‌ها از جمله تفریح و فرهنگ و آموزش به زیر دو درصد رسیده است. به این ترتیب فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی اهمیت چندانی در مخارج روزانه مردم ندارد.

هرچند به نظر می‌رسد پوشاک باید ضریب اهمیت زیادی در مقایسه با بقیه کالا‌های مصرفی داشته باشد، اما تورم نقطه‌ای ۱/۵۲ درصدی آن در سال گذشته نشان می‌دهد که توان مردم برای خرید پوشاک نیز کاهش یافته است. این گروه ضریب اهمیت ۷۸/۴ برای خانوار‌های کشوری داشته است. ضریب اهمیت پوشاک و کفش برای خانوار‌های شهری نیز ۵۲/۴ و برای خانوار‌های روستایی ۲۸/۶ بوده است. به این ترتیب خانوار‌های روستایی بیشتر از خانوار‌های شهری برای خرید لباس و کفش هزینه کرده‌اند.

افزایش هزینه خرید پوشاک.

اما برای بررسی دقیق‌تر سهم پوشاک و کفش از مخارج مصرفی خانوار‌ها سری به آمار‌های مربوط به سال‌های گذشته نیز می‌زنیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هزینه خرید پوشاک و کفش در فاصله سال‌های ۹۰ تا ۹۸ با افزایش همراه بوده و در عین حال سهم این کالا در سبد مصرفی خانوار‌ها کم شده است. بر اساس آمار‌هایی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ارائه داده، متوسط هزینه پوشاک و کفش برای خانوار‌های شهری در بازه زمانی یادشده از ۷/۸ هزار میلیارد تومان در سال ۹۰ به ۴/۲۸ هزار میلیارد تومان در سال ۹۸ افزایش یافته است.

به این ترتیب خانوار‌های شهری به طور متوسط ۵/۲۲۶ درصد بیشتر برای خرید پوشاک و کفش در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۰ هزینه کرده‌اند. متوسط هزینه خانوار‌های روستایی نیز برای این گروه کالایی در سال ۹۸، ۲/۶ برابر مقدار آن در سال ۹۰ بوده و از سه هزار میلیارد تومان به ۸/۷ هزار میلیارد تومان رسیده است.

هزینه خرید پوشاک و کفش سالانه خانوار‌های شهری نیز نشان می‌دهد که در سال ۹۰ این رقم معادل ۶۰۰ هزار تومان بوده و در سال ۹۸ به ۵/۱ میلیون تومان رسیده است. به این ترتیب در سال ۹۸ خانوار‌های شهری ۵/۲ برابر سال ۹۰ برای تامین این نیاز مصرفی هزینه کرده‌اند. آمار‌ها همچنین حاکی از آن است که یک خانوار شهری در سال ۹۸ معادل ۷/۴ درصد بیشتر از سال ۹۷ برای خرید پوشاک و کفش هزینه کرده است.

سهم متوسط هزینه پوشاک و کفش یک خانوار شهری از ۲/۴ درصد در سال ۹۰ به کمترین میزان آن با ۱/۳ درصد در سال ۹۸ رسیده است. بالاترین میزان سهم مذکور مربوط به سال‌های ۹۲ و ۹۳ با ۶/۴ درصد بوده است.

متوسط مقدار پوشاک و کفش یک خانوار روستایی نیز در این بازه زمانی افزایش داشته است، با این حال در سال ۹۴ این روند کاهشی بوده است. میزان هزینه کرد خانوار‌ها برای این منظور در سال ۹۰ معادل ۵۰۰ هزار تومان بوده که در سال ۹۸ به ۳/۱ میلیون تومان رسیده که موید رشد ۲/۶ برابری آن است. رشد هزینه این گروه کالایی در سال ۹۸ نیز نسبت به سال ۹۷ معادل ۱/۱۸ درصد بیشتر بوده که رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد.

سهم متوسط هزینه پوشاک و کفش یک خانوار روستایی نیز از سال ۹۰ تا سال ۹۸روند کاهشی داشته و از ۲/۶ درصد در سال ۹۰ به پایین‌ترین میزان با ۹/۴ درصد در سال ۹۸ رسیده است. بالاترین میزان سهم مذکور مربوط به سال ۱۳۹۱ با ۳/۶ درصد بوده است.

کاهش سهم پوشاک در سبد مصرفی

مقایسه سهم هزینه پوشاک و کفش از هزینه کل خانوار‌ها در سال‌های مورد بررسی نشان می‌دهد که این سهم در خانوار‌های شهری از سال ۹۲ و برای خانوار‌های روستایی از سال ۹۳ تا سال ۹۸ روند کاهشی داشته است. نکته قابل توجه آن است که در سال‌های ۹۰ تا ۹۸ سهم هزینه پوشاک و کفش خانوار‌های روستایی از سهم هزینه پوشاک و کفش خانوار‌های شهری بیشتر بوده است. آمار‌های مربوط به سال گذشته نیز این مساله را تایید می‌کند، چه آنکه سال گذشته خانوار‌های روستایی هزینه بیشتری نسبت به خانوار‌های شهری برای پوشاک و کفش پرداخت کرده‌اند.

آمار‌ها نشان می‌دهند که در سال ۹۸، بیشترین سهم هزینه پوشاک و کفش در یک خانوار شهری مربوط به دهک درآمدی هفتم با ۴/۳ درصد و کمترین سهم مربوط به دهک درآمدی نهم با ۵/۲ درصد بوده است.

سهم یاد شده در سال ۹۸ برای تمامی دهک‌های درآمدی (به استثنای دهک اول که افزایش ۱/۰ درصدی داشته)، نسبت به سال ۹۷ کاهش داشته است. دهک‌های درآمدی نهم و دهم نیز با حدود یک درصد بیشترین کاهش را تجربه کرده‌اند. در خانوار‌های روستایی نیز در سال ۹۸ بیشترین سهم هزینه پوشاک و کفش به دهک درآمدی چهارم مربوط بوده که ۵/۵ درصد اعلام شده است. کمترین سهم نیز به ۱/۲ درصد به دهک درآمدی اول مربوط است. سهم یاد شده در سال ۹۸ (به جز دهک‌های چهارم و هشتم) نسبت به سال ۹۷ با کاهش همراه بوده است. لازم به ذکر است که این سهم برای دهک‌های ششم و نهم تغییری نکرده است.

کمترین سهم هزینه‌ای پوشاک در تهران

بررسی الگو‌های مصرفی خانوارها، اما نشان از تغییراتی وسیع در برخی از شهر‌های کشور دارد. بدیهی است به دلیل افزایش شدید قیمت مسکن و کالا‌های خوراکی در کلانشهر‌ها سهم بیشتری از مخارج خانوار‌ها برای این دو گروه صرف شده است. این مساله به این معناست که خانوار‌ها هزینه کمتری برای سایر گروه‌های درآمدی پرداخت کرده‌اند. آن‌طور که بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۹۸ سهم هزینه پوشاک و کفش از هزینه کل یک خانوار شهری در استان‌های خراسان شمالی، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، به ترتیب ۴/۶، ۳/۶ و ۹/۵ درصد بوده که بالاترین میزان را در مقایسه با سایر استان‌ها داشته است. به عبارتی خانوار‌های شهری در استان‌های یاد شده هزینه بیشتری صرف خرید پوشاک کرده‌اند. اما در استان‌های تهران، بوشهر و خوزستان این سهم به ترتیب ۵/۱، ۱/۲ و ۴/۲ بوده است که کمترین سهم در مقایسه با سایر استان‌های کشور است.
همانطور که مشخص است خانوار‌های شهری در این استان‌ها کمترین هزینه را صرف پوشاک کرده‌اند.

کمترین سهم هزینه مصرفی خانوار‌ها برای پوشاک و کفش مربوط به تهران است. به این ترتیب در کلانشهر تهران مردم هزینه کمتری صرف ظاهر خود می‌کنند و مسکن و کالا‌های خوراکی اولویت مصرفی آن‌ها محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سهم یاد شده برای خانوار‌های شهری در سال ۹۸ در اکثر استان‌ها (به استثنای استان‌های خراسان شمالی، هرمزگان، اردبیل، آذربایجان شرقی، کرمان، سمنان، همدان، یزد و البرز که روند افزایشی داشته) نسبت به سال ۹۷ کاهش یافته است.

بررسی سهم هزینه پوشاک و کفش از هزینه کل یک خانوار روستایی در سال ۹۸ در سطح استانی نیز نشان می‌دهد که استان‌های آذربایجان غربی، خراسان شمالی و کردستان به ترتیب با ۲/۸، ۱/۷ و ۷/۶ درصد بالاترین سهم و استان‌های تهران، بوشهر و چهارمحال‌وبختیاری با ۱/۲، ۲/۲ و ۳ درصد کمترین سهم را داشته‌اند.

به این ترتیب در خانوار‌های روستایی نیز کمترین سهم هزینه برای خرید پوشاک و کفش مربوط به استان تهران بوده است. این مساله حاکی از شدت رشد قیمت‌ها در پایتخت بوده است. بررسی این سهم در سطح خانوار‌های روستایی استان‌های کشور نشان می‌دهد که این سهم در سال ۹۸ در اکثر استان‌ها (به استثنای استان‌های آذربایجان غربی، خراسان شمالی، کرمان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان شرقی، فارس، مرکزی، همدان، مازندران، البرز و خوزستان که روند افزایشی داشته) نسبت به سال ۱۳۹۷ کاهش یافته است.

گرفتاری در تله فقر

آمار‌های ارائه شده نشان می‌دهد که تورم و گرانی موجب شده که بسیاری از خانوار‌ها الگو‌های مصرفی خود را تغییر دهند و برخی گروه‌های کالایی را جایگزین سایر گروه‌های کالایی کنند. همان‌طور که از آمار‌های تورمی نیز مشخص است نرخ تورم بالای گروه خوراکی‌ها عملا موجب شده بخش زیادی از هزینه‌ها برای این گروه مصرف شود.

مسکن هم در ردیف بعدی گرانی‌ها قرار می‌گیرد. این مساله موجب شده که سهم کالا‌های غیرخوراکی از سبد مصرفی خانوار‌ها با افت شدیدی مواجه شود که کاهش سهم هزینه پوشاک و کفش به عنوان یکی از کالا‌های پرمصرف خانوار‌ها این مساله را تایید می‌کند؛ بنابراین فقر رفاهی بر معیشت خانوار‌ها سایه افکنده و بسیاری از دهک‌های متوسط را نیز به سمت دهک‌های پایین‌تر سوق داده است. بدیهی است تداوم این وضعیت می‌تواند گروه‌های بیشتری را در تله فقر گرفتار سازد.