تداوم بحران آب در خوزستان

اقتصاد ۲۴- خوزستان یک بار دیگر با خشکسالی شدیدی مواجه شده است. سلیمانی دشتکی استاندار خوزستان گفته است این استان در ماه‌های آینده وارد تنش آبی می‌شود. از سوی دیگر گزارش‌های سازمان آب و برق خوزستان نیز از خالی بودن ۵۸ درصد مخازن سد‌ها حکایت دارد. این شرایط دوباره آب شرب، محیط زیست و کشاورزی خوزستان را با تنش جدی روبرو خواهد کرد، همانطور که خشکسالی تابستان‌های ۸۷ و ۹۷ تجارب تلخی برجای گذاشت. درباره دشواری‌های تابستان پیش رو، اولویت‌ها و راهکار‌های کاهش اثرات خشکسالی با دکتر مهدی قمشی رییس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز به گفتگو نشستیم.

قمشی  با اشاره به کاهش شدید آبدهی رودخانه و ذخیره سد‌های خوزستان، بر مدیریت صحیح و سختگیرانه منابع آبی، برای گذر از «تابستان بسیار دشوار» تاکید کرده است.

وی با بیان اینکه امسال وضعیتی مشابه سال ۸۷ رخ داده است، گفت: امسال نیز مخازن سد‌ها آبگیری نشده و در ماه‌های گذشته برای تولید برق آب زیادی از سد‌ها رهاسازی کردند، به همین دلیل مخازن سد‌ها خالی مانده است.

قمشی اضافه کرد: البته در شرایط معمولی آبگیری اصلی مخازن در اواخر اسفند و فروردین انجام می‌شود و با پیش بینی بارش کمی بالاتر از نرمال توسط برخی ارگان‌ها، امید به بارندگی وجود داشته، اما بارندگی در این مدت در کل کشور کم بوده و در خوزستان نیز نزدیک به صفر بوده است.

به گفته وی، به طور متوسط ۴۰ درصد مخازن سد‌ها در کل کشور خالی است و در خوزستان نیز شرایط مشابه است.

قمشی پیش بینی کرد: با توجه به اینکه اکثر کار کشاورزی و نیاز آبی در تابستان است، سال بسیار بسیار سخت و دشواری پیش رو خواهیم داشت که مشابه سال آبی ۸۷-۸۶ خواهد بود.

کارون باز هم شور می‌شود

این متخصص علوم آب، افزایش شوری رودخانه کارون را نقطه بحرانی ماه‌های آتی دانست و تصریح کرد: با کاهش دبی رودخانه کارون، نفوذ آب دریا و افزایش شوری قطعی است.

وی افزود: رودخانه کارون به دلیل نفوذ آب دریا بحرانی خواهد بود و پیش بینی می‌شود که شوری آب در رودخانه‌های بهمنشیر و اروند (آبادان و خرمشهر) به ۲۰ هزار تا ۳۰ هزار افزایش یابد.

قمشی با اشاره به احتمال کاهش کیفیت آب شرب، اظهار داشت: حدود ۸۰ درصد آب شرب و بهداشت شهر‌های آبادان و خرمشهر در حال حاضر از طرح آبرسانی غدیر (رودخانه کرخه) تامین می‌شود که اگر این شرایط حفظ شود و بتوان همه آب مورد نیاز شرب و بهداشت این شهر‌ها را از طرح غدیر تامین کرد، نگرانی‌ها در تابستان از بابت این دو شهر مرتفع می‌شود.

وی مشکلات کیفی آب شرب در اهواز را نیز پیش بینی کرد و گفت: اهواز هم بحرانی خواهد بود، زیرا با کاهش دبی کارون، شوری آب این رودخانه در تابستان آینده به سه هزار تا سه هزار و ۲۰۰ میکروموس می‌رسد بنابراین شرایط خوبی نخواهد بود.

قمشی افزود: در حال حاضر اتکای آب شرب اهواز به طرح آبرسانی غدیر بیش از ۵۰ درصد نیست و هنوز برای تامین نیمی از نیاز‌های آب شرب این شهر به رودخانه کارون نیاز داریم.

وی اظهار امیدواری کرد: مسئولان استانی و کشوری روی طرح غدیر کار کنند و آب را به تعداد بیشتری از شهر‌های بحرانی برسانند تا شاهد بحران آب شرب و بهداشت در شهر‌های بزرگ و هیجانات اجتماعی نباشیم.

قمشی اضافه کرد: بعد از تامین آب شرب و بهداشت، اولویت تامین آب با نخیلات است، این در حالیست که شرایط برای نخیلات اروندکنار و شادگان خیلی بحرانی است، زیرا این‌ها جزو کشت‌های دائمی هستند و در صورت کاهش و شور شدن آب شرایط سختی را متحمل خواهند شد.

آژیر خشکسالی

استاد نمونه کشور تصریح کرد: باید آژیر خشکسالی در کشور به صدا درآید، و مسئولان و متولیان آب و مردم دست به دست هم بدهند تا بتوانند از این برهه سخت عبور کنند.

وی افزود: حتی اگر در سال آبی آینده شرایط نرمال باشد، خودبخود تا آذر ماه آینده انتظار بارندگی در خوزستان نداریم بنابراین مدیریت سختگیرانه‌ای باید روی مدیریت منابع آب و تقسیم آب صورت گیرد تا تولید و بخش‌های مختلفی که نیازمند آب هستند، دچار لطمه و مشکل نشوند.

قمشی با تاکید بر تشویق مردم به صرفه جویی در مصرف آب، اظهار داشت: هدرروی آب در بخش مصرف شرب و بهداشت زیاد است وپرتی آب در این بخش در کشور ۴۰ درصد است بنابراین مردم باید به کاهش تلفات آب کمک کنند تا مشکلات این بخش کمتر شود.

وی اضافه کرد: در بخش صنعت باید راه‌های جایگزین دیگری برای نیاز آبی تعریف شود و استفاده از آب‌های غیرمتعارف آغاز شود تا مشکلات این بخش نیز کاهش یابد.

بیشتر بخوانید: ۳.۸ میلیون هکتار زمین کشاورزی در معرض خشکسالی 

ترویج الگوی کشت کم مصرف

قمشی با بیان اینکه کشاورزی مصرف کننده اصلی آب است، گفت: این در حالیست که راندمان مصرف آب کشاورزی در کشور ۳۰ درصد است بنابراین کشاورزان و متولیان این بخش با مدیریت صحیح باید راندمان آب را به یک رقم معقول در حد ۵۰ درصد ارتقا دهند.

وی افزود: معتقدم اکنون وقت آن رسیده است که کشاورزان یاد بگیرند و مدیران به نحوی کار کنند که راندمان مصرف آب افزایش یابد، در صورت تحقق ۸۰ درصد انجام این اقدامات می‌توانیم بر دوران سخت خشکسالی چیره شویم.

قمشی با بیان اینکه قطعا امسال باید از کشت‌های پرمصرف جلوگیری و الگوی کشت کم مصرف جایگزین شود، اظهار داشت: این کار با فرهنگسازی خوب، آموزش به کشاورزان و همراهی و همکاری مردم میسر خواهد بود تا بتوانیم از این دوران سخت عبور کنیم.

وی اضافه کرد: همزمان با هشدار‌هایی که آغاز شده، مدیریت سختگیرانه نیز باید درباره مدیریت مصرف آب اعمال شود تا بتوان آب مورد نیاز کشت گندم را در پاییز تامین کرد.

قمشی ادامه داد: ۲ سال پرآب داشتیم که باعث شد کشاورزان به سمت کشت شلتوک روی آورند و قطع این عادت واقعا سخت است، اما اگر مدیریت صحیح باشد باید هم اکنون ممنوعیت کشت پرمصرف را اعلام کنند، البته اجازه دهند همه کشاورزان با الگوی کم مصرف کشت کنند.

وی گفت: معتقدم با مدیریت صحیح کشت‌های با الگوی کم مصرف را می‌شود به کشاورزان پیشنهاد داد که آن‌ها هم آسیب جدی نبینند.

قمشی با تاکید بر ضرورت ارتقای بهره وری آب در مزارع نیشکر خوزستان گفت: در حال حاضر راندمان آب در توسعه نیشکر حدود ۳۹ درصد است، اما ادعای نیشکر این است که باید راندمان ۵۰ درصد باشد، این در حالیست که این ۱۱ درصد تفاوت حجم بسیار زیادی در حدود ۳۳۰ میلیون مترمکعب است که در صورت صرفه جویی و مدیریت صحیح می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل کند و راهگشا باشد.

وی افزود: اگر سازمان آب و برق تحویل آب را بر اساس راندمان ۵۰ درصد اعمال کند و نیشکر را وادار به مدیریت آب کند، هم محصول آن‌ها صدمه نمی‌بیند و هم برای بخش‌های دیگر کشاورزی می‌تواند استفاده شود.

جیره‌بندی برای تالاب‌ها

رییس دانشکده علوم آب اهواز همچنین گفت: در صورتی که مدیریت صحیح منابع آبی اعمال شود، حداقل حقابه محیط زیست قابل تامین است.

وی افزود: در شرایط ایده آل حقابه هورالعظیم ۲ میلیارد مترمکعب در سال است، اما اکنون با توجه به اینکه هورالعظیم از نظر آبی در شرایط خوبی است می‌توانیم حقابه را کمتر کنیم یا به حداقل برسانیم تا از این تابستان عبور کنیم و لطمه جدی نبیند.

قمشی شرایط تالاب شادگان را بحرانی‌تر دانست و گفت: تالاب شادگان متکی به رودخانه جراحی است در حالیکه این رودخانه مشکلات متعددی دارد.

وی اضافه کرد: از سوی دیگر مسئولان باید به فکر برق هم باشند، زیرا شبکه برق در زمان پیک مصرف متکی به نیروگاه‌های برقابی است، در حالیکه این نیروگاه‌ها به دلیل کاهش ذخیره مخازن سد‌ها نمی‌توانند آب زیادی رهاسازی کنند بنابراین احتمالا در ساعت‌های پیک، خاموشی‌هایی خواهیم داشت.

قمشی تاکید کرد: مسئولان باید به صورت جدی به فکر مدیریت برق باشند و مردم هم همکاری و صرفه جویی کنند تا از این بحران عبور کنیم.

فریب ترسالی و طرح‌های انتقال آب

این استاد دانشگاه در ادامه تاکید کرد: ایران کشور خشک و کم آبی است و مدیریت منابع آبی باید برای همیشه با وضعیت خشکسالی تنظیم شود و یکی دو سال ترسالی نباید ما را فریب بدهد و باعث استفاده بیش از حد از آب و یا اجرای طرح‌های غیرعلمی همچون طرح‌های انتقال آب بشود.

وی افزود: وضعیت کشور ما همین خشکسالی نسبی است بنابراین در سال‌های آینده نباید انتظار ترسالی داشته باشیم، از سوی دیگر جمعیت کشور به مرور اضافه می‌شود و مصرف آب نیز بالاتر می‌رود، علاوه بر این تغییرات اقلیمی بیشتر به سمت خشکسالی است بنابراین یکی دو سالی که بارندگی خوب است نباید ما را به اشتباه بیاندازد و مدیریت آب در سال‌های آینده باید بر اساس کم آبی پیش برود.

قمشی اضافه کرد: اگر چه ترسالی نعمت است و در صورت وقوع باید نهایت استفاده را ببریم و حقابه محیط زیست را بدهیم، اما مدیریت آب باید بر مبنای کم آبی و به صورتی باشد که باعث هیجانات اجتماعی نشود و حقابه محیط زیست را هم تامین کند.