نگاهی به رابطه پرفراز و نشیب بهای نفت و تورم در طول تاریخ

اقتصاد۲۴- از دیرباز، افزایش قیمت نفت به رشد تورم منجر می‌شود. آیا رابطه‌ای قدرتمند میان آن‌ها وجود دارد؟ شرکت‌ها و مؤسسات مشاوره سرمایه‌گذاری پس از رشد قیمت نفت از ریسک تورم بالا خبر می‌دهند، اما آیا میان قیمت نفت و تورم همبستگی وجود دارد؟

تورم به کاهش ارزش پول ملی و رشد قیمت کالا‌های مصرفی و خدمات منجر می‌شود و با افزایش قیمت هزینه‌های زندگی، شاهد کاهش سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی هستیم. از نظر تاریخی، قیمت بالای نفت دارای همبستگی با تورم است. روی کاغذ با افزایش قیمت نفت، بهای فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی نظیر پلاستیک‌ها نیز افزایش می‌یابد؛ افزایش قیمت سوخت به افزایش هزینه‌های حمل و نقل و مسافرت منجر می‌شود، اما در چند دهه اخیر رابطه میان آن‌ها تضعیف شده است. باب لاسینو، از بنیانگذاران شرکت پیس تریدینگ پارتنرز می‌گوید: تاریخ نشان می‌دهد که این دو متغیر دارای همبستگی بوده‌اند، اما پس از افزایش سریع قیمت نفت در دهه ۱۹۷۰ میلادی این نظریه تضعیف شد.
در ادامه روابط پرنوسان قیمت نفت و تورم را بررسی خواهیم کرد.

اقتصاد خرد در برابر اقتصاد کلان

نوسانات قیمت نفت بر دو حوزه اقتصاد‌های خرد و کلان تأثیرگذار است؛ در حوزه اقتصاد کلان، همانطور که در بالا اشاره شد، قیمت بالاتر نفت می‌تواند هزینه پرداختی شرکت‌ها برای تولید و انتقال کالا‌ها و خدمات را افزایش دهد. همچنین به صورت غیرمستقیم بر هزینه‌های تولید، انتقال و گرمایش کسب و کارهایند تأثیر می‌گذارد، بدین ترتیب شاهد افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات خواهیم بود.

در مقابل، تولیدکنندگان ممکن است تصمیم بگیرند تا این هزینه‌ها را به مشتریان منتقل کنند. از سوی دیگر، در سطح اقتصاد خرد همانطور اکثر مصرف‌کنندگان اطلاع دارند، رشد قیمت‌ها در پمپ بنزین‌ها و فروشگاه‌ها می‌تواند به افزایش مصرف کالا‌های جایگزین و تغییر در الگوی حمل و نقل و تعطیلات و استفاده از تجهیزات برقی منجر شود.

با افزایش قیمت کالا‌های مصرفی و خدمات، در بلندمدت شاهد کاهش تقاضا برای این کالا‌ها خواهیم بود. این اتفاق به کاهش رشد اقتصادی و حتی رکود منجر می‌شود. در سه رکود بزرگ قرن بیستم، رشد قیمت نفت از دلایل اصلی آن‌ها بوده است. پاول هیگی، از بنیانگذاران گروه سرمایه‌گذاری بیسپوک می‌گوید: رشد قیمت نفت می‌تواند بازار‌های متعادل را به سوی عدم تعادل و رکود سوق دهد. با افزایش قیمت نفت در بازار‌های جهانی، شاهد رشد هزینه‌های اکثر کسب و کار‌ها خواهیم بود.

بیشتر خوانید: پول‌های بلوکه شده نفتی، پس از آزادی کجا می‌روند؟

شاخص قیمت مصرف‌کننده

به صورت سنتی، شاخص قیمت مصرف کننده شناخته شده‌ترین معیار تورم در جامعه است. در دهه‌های قبل، رابطه قیمت نفت و شاخص قیمت مصرف‌کننده مستقیم بوده است. دفتر آمار کار ایالات متحده از این شاخص به عنوان تغییرات میانگین در قیمت پرداخت شده مصرف‌کنندگان شهری برای سبد تجاری کالا‌های مصرفی و خدمات بهره می‌گیرد.

این سبد شامل کالا‌ها و خدمات، موادغذایی و آشامیدنی، پوشاک، مسکن، حمل و نقل، خدمات پزشکی، تفریح، آموزش و پرورش و ارتباطات است. قیمت بالاتر نفت به رشد هزینه کالا‌های مصرفی و حمل و نقل می‌انجامد و بخش اعظم بار افزایش هزینه‌ها بر دوش مصرف‌کنندگان است. روابط علی و معلولی میان قیمت نفت و تورم پس از تحریم ایالات متحده از سوی اوپک در سال ۱۹۷۳ میلادی به دلیل حمایت از رژیم اسرائیل مورد توجه قرار گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ میلادی نیز شاهد اتفاقات مشابهی بودیم.

پس از بالارفتن قیمت نفت در سال ۱۹۸۰ میلادی، شاخص قیمت مصرف‌کننده دو برابر شد. پیشتر و در فاصله سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۷۱ میلادی و پس از گذشت ۲۴ سال، این شاخص دو برابر شده بود، بنابراین یک رکود شدید پدید آمد و همراه با رشد اندک اقتصادی، شاهد بیکاری بالا و تورم زیاد بودیم.

از آن زمان تاکنون، رابطه میان قیمت نفت و شاخص هزینه مصرف‌کننده به تدریج از بین رفت. هنگامی که قیمت هر بشکه نفت در سال ۱۹۹۱ میلادی، همزمان با جنگ اول خلیج‌فارس و در مدت شش ماه از ۱۴ دلار به ۳۰ دلار افزایش یافت، شاخص قیمت مصرف‌کننده با تغییر چندانی روبه‌رو نشد. در فاصله سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۵ میلادی نیز که قیمت نفت در فاصله ۱۶ تا ۵۰ دلار در نوسان بود، شاهد تغییر چندانی در شاخص قیمت مصرف‌کننده نبودیم. نکته مهم‌تر این است که در سال‌های اخیر افزایش چشمگیر قیمت نفت تأثیر اندکی بر نرخ رشد اقتصادی، بیکاری و تورم کشور‌های دنیا داشته است.

دلیل تضعیف رابطه

تعدادی از کارشناسان از نقش بهبود کارایی مصرف انرژی در اکثر اقتصاد‌های دنیا سخت گفته‌اند. تعدادی دیگر نیز معتقدند از دهه ۱۹۹۰ میلادی، سیاستگذاران مالی روش‌های کنترل تورم را تغییر داده‌اند و افزایش قیمت نفت خام دیگر تأثیر چندانی بر تورم ندارد.

گروه دیگری از اقتصاددانان معتقدند، در سبد شاخص قیمت مصرف‌کنندگان امریکا نقش خدمات از کالا‌های مرتبط با نفت پیشی گرفته و به هر ترتیب، رابطه میان قیمت نفت و تورم همچنان از بین نرفته است.

در شرایط کنونی، قیمت نفت رابطه بیشتری با شاخص قیمت تولید کننده دارد. این شاخص نشان‌دهنده میانگین تغییرات در طول زمان در قیمت فروش تولیدکنندگان برای کالای آنهاست. در سال ۲۰۱۸ میلادی، شاخص قیمت تولید کننده و قیمت نفت از نرخ همبستگی مثبت ۷۱/۰ برخوردار است. نرخ همبستگی میان شاخص قیمت مصرف‌کننده و قیمت نفت ۲۷/۰ اعلام شده است.

در مجموع، قیمت نفت تأثیر اندکی بر نرخ تورم در شرایط کنونی دارد، اما به عنوان یک متغیر ورودی بر تورم‌های آینده، همچنان قیمت نفت یک عامل تأثیرگذار خواهد بود، هرچند به زمان وداع با نقش طلای سیاه در اقتصاد جهانی بیش از همیشه، نزدیک شده‌ایم.