پناهنده‌ای از آفریقا که نوبل ادبیات را برد

اقتصاد ۲۴-عبدالرزاق گورنه، نویسنده تانزانیایی‌تبار ساکن بریتانیا روز پنج‌شنبه ۷ اکتبر از سوی آکادمی سلطنتی سوئد به عنوان برنده نوبل ادبیات سال ۲۰۲۱ میلادی انتخاب شد.
گورنه متولد ۱۹۴۸ در زنگبار است؛ مجمع الجزایری در سواحل شرقی آفریقا که اکنون بخشی از تانزانیا است. او که در میان رمان نویسان مشهور جهان جای گرفته، یک پناهجوی پیشین است که در سال ۱۹۶۰ میلادی (زمانی که تنها ۱۸ سال داشت) در پی کودتای خونین تانزانیا مجبور به فرار از کشورش و پناه آوردن به انگلستان شد.
او ابتدا به تحصیل در کالج کرایست چرچ کانتربری پرداخت و سپس به دانشگاه کنت رفت و توانست در سال ۱۹۸۲ میلادی یعنی زمانی که ۳۴ ساله بود، دکترای خود را از این دانشگاه کسب کند.

عبدالرزاق گورنه پس از آن به تدریس در دپارتمان زبان انگلیسی دانشگاه کنت پرداخت و این کار را تا زمان بازنشستگی ادامه داد و همزمان برای سال‌ها به عنوان سردبیر مجله Wasafiri که فصلنامه‌ای برای ثبت آثار ادبی نویسندگان بین‌المللی است، فعالیت کرد.
عبدالرزاق گورنه همچنین از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۳ میلادی در دانشگاه بایرو واقع در ایالت کانو در نیجریه تدریس می‌کرد.

پناهجویی از آفریقا که برنده نوبل ادبیات شد

گورنه ششمین نویسنده آفریقایی تباری است که تا کنون برنده نوبل ادبیات شده است؛ برنده جایزه‌ای که از زمان تاسیس این آکادمی در سال ۱۹۰۱ میلادی عمدتا به نویسندگان اروپایی و آمریکای شمالی داده شده است.
او که به تازگی به عنوان استاد ادبیات از دانشگاه کنت انگلستان بازنشسته شده، هنگامی که در آشپرخانه منزلش در جنوب شرق انگلستان بود، تلفنی از آکادمی سوئد دریافت می‌کند و خبر دریافت این جایزه را می‌شنود. گورنه در ابتدا فکر می‌کند که آنچه می‌شنود تنها یک شوخی است.

بیشتر بخوانید: برندگان نوبل شیمی ۲۰۲۱ اعلام شدند

او در اولین واکنش به این خبر، در پیامی توییتری می‌نویسد: «من این جایزه را به آفریقا و آفریقایی‌ها و همه خوانندگانم تقدیم می‌کنم.»
عبدالرزاق گورنه در شرح زندگیش می‌گوید که چگونه پس از ترک زادگاهش و تنها چند سال پس از استقرار در انگلستان به نویسندگی پناه برده است؛ از سن ۲۱ سالگی و آنهم بدون هیچ برنامه‌ریزی قبلی.
او با الهام از خاطرات و تجربیاتش از دوران فرار، شروع به نوشتن می‌کند و می‌گوید: «من شروع به نوشتنِ گاه به گاه کردم. آنهم در حالی که همچنان گرفتار رنج و اندوه بودم. بدون هیچ ایدۀ روشنی، با این وجود اشتیاق زیادی برای شرح حکایت‌هایم داشتم.»

او در سال ۲۰۰۴ میلادی نیز در روزنامه گاردین در توضیح سبک نوشتنش می‌نویسد: «سفر به جایی بسیار دور از خانه، به انسان چشم انداز و نوعی آزادی می‌دهد و باعث می‌شود که برای نویسنده، خاطرات معنای بیشتری داشته باشند.»

«دلبستگی به حقیقت» در آثار گورنه

مهاجرت و استعمار محور نوشته‌های گورنه را تشکیل می‌دهد و هیأت داوران آکادمی نوبل نیز یکی از مهمترین ویژگی‌های آثار او را که منجر به انتخابش شده، «دلبستگی به حقیقت» توصیف کرده است.

آندرس اولسون، رئیس کمیته نوبل ادبیات گورنه را «یکی از برجسته‌ترین نویسندگان پسااستعماری جهان» خوانده است و کمیته نوبل نیز اعلام کرد که او را به دلیل نوشته‌های «رسوخ‌گر و دلسوزانه در زمینه تاثیرات استعمار و سرنوشت پناهجویان در خلیج میان فرهنگ‌ها و قاره‌ها» شایسته دریافت این جایزه دانسته است.

داستان‌هایی آمیخته با افسانه‌های سواحیلی

عبدالرزاق گورنه از سال ۱۹۸۷ میلادی آثار متعددی از جمله ۱۰ رمان و ۷ داستان کوتاه منتشر کرده است.

زبان مادری او سواحیلی است با این وجود او رمانهایش را به زبان انگلیسی نوشته است. سه رمان «خاطره عزیمت» که در ۱۹۸۷ میلادی منتشر شد، همچنین «راه زوار» (۱۹۸۸) و «دوتی» (۱۹۹۰) روایت کنندۀ تجربه مهاجران در جامعه بریتانیای کنونی است.
او به ویژه با چهارمین رمان خود یعنی «بهشت» که داستانش در شرق آفریقا در جریان جنگ جهانی اول اتفاق می‌افتد، مورد توجه قرار گرفت و همین رمان در سال ۱۹۹۴ میلادی در فهرست نهایی جایزه بوکر (جایزه ادبی بریتانیا) قرار گرفت.

دیگر اثر او «سکوت تحسین‌برانگیز» (۱۹۹۶) نیز داستان مرد جوانی را حکایت می‌کند که زنگبار را برای مهاجرت به انگلستان ترک می‌کند و در بریتانیا ازدواج می‌کند و معلم می‌شود. اما ۲۰ سال بعد، بازگشت او به سرزمین مادری‌اش، نه تنها چالشی را در درون او بوجود می‌آورد بلکه زندگی خانوادگی‌اش را نیز با مشکل روبرو می‌کند.
جدیدترین رمان عبدالرزاق گورنه یعنی «زندگی پس از مرگ» که در سال ۲۰۲۰ میلادی منتشر شد نیز به استعمار آفریقا توسط آلمان می‌پردازد.
عبدالرحمان وابری، نویسنده فرانسوی اهل جیبوتی درباره آثار عبدالرزاق گورنه می‌گوید: «آثار او ریشه در تاریخ استعمار در شرق آفریقا دارد؛ داستان‌هایی آمیخته با افسانه‌های سواحیلی که با زبانی جادویی بیان می‌شوند.»

نگاهتان را عوض کنید؛ مهاجران با دستان خالی نمی‌آیند

انتخاب او به عنوان برنده نوبل ادبیات در زمانی است که در سراسر جهان از جمله در سوریه و افغانستان و آمریکای مرکزی میلیون‌ها نفر از فقر و خشونت فرار می‌کنند و تن به مهاجرت می‌دهند.

عبدالرزاق گورنه در اولین مصاحبه خود با بنیاد نوبل، از اروپا خواست تا نگاهش را درباره پناهندگان آفریقایی تغییر دهد و این را درک کند که «آن‌ها هم چیز‌هایی برای ارائه کردن دارند... آن‌ها با دستان خالی به اینجا نمی‌آیند و در میانشان افراد با استعداد و پرانرژی زیادی وجود دارد».

او همچنین اعلام کرد که در آثارش به موضوع مهاجرت و آوارگی پرداخته چراکه این موضوعات «هر روز با ما هستند... حتی بیش از دهه ۱۹۶۰ میلادی» یعنی زمانی که او مهاجرت کرده بود.

او گفت: «مردم هر روز می‌میرند و هر روز در سراسر جهان آسیب می‌بینند. ما باید با این مساله به بهترین شکل ممکن برخورد کنیم.»
گورنه همچنین با قدردانی از آکادمی نوبل سوئد اعلام کرد: «این ارزشمند است که موضوعاتی را که در آثار من وجود دارد، برجسته کرده‌اند. پرداختن به این موضوعات و صحبت درباره آن‌ها مهم است.»
به گفتۀ آکادمی سوئد، او برای نوشتن آثارش در کنار الهام گرفتن از آثار شکسپیر و وی. اس. نایپل، از اشعار عربی و فارسی و همچنین قرآن الهام گرفته است.
انتشار خبر اعطای نوبل ادبیات به عبدالرزاق گورنه، باعث شور و شعف هموطنانش در زنگبار نیز شد؛ جایی که البته افراد کمی کتاب‌های او را خوانده‌اند.

یورونیوز