زخم زباله‌گردی بر تن شهر/ برای مدیریت پسماندها چه باید کرد؟

اقتصاد ۲۴- تولید سالانه میلیون‌ها تن پسماند در کشور، موضوع پسماند را به یک چالش و معضل جدی چه به‌لحاظ زیست‌محیطی و چه از نظر اجتماعی تبدیل کرده است؛ از بوی نامطبوع در مناطق اطراف محل دپوی زباله تا پدیده زباله‌گردی در شهر‌ها همگی معضلاتی هستند که نیازمند اقداماتی جامع و با مشارکت همه آحاد جامعه است، اما این اقدامات چیست و چه باید کرد؟

موضوع پسماند امروزه به یکی از بزرگترین چالش‌های زیست‌محیطی در دنیا به‌ویژه در شهر‌ها تبدیل شده است. ایران نیز سال‌ها است که با این چالش بزرگ دست و پنجه نرم می‌کند. هرچند راهکار‌های متعددی برای مدیریت صحیح و اصولی پسماند‌ها از جمله بازیافت در دنیا ارایه شده، اما تنها درصد بسیار ناچیزی از پسماند‌های کشور وارد چرخه بازیافت می‌شوند. علت این مساله چیست و چه باید کرد؟ به ۱۰ نکته در این زمینه اشاره شده است:

وقتی از پسماند صحبت می‌شود اولین چیزی که به ذهن خطور می‌کند پسماند‌های عادی و شهری است، اما در کنار آن ما با پسماند‌های خطرناک‌تر مواجه هستیم. شاید پسماند کروم، هالوژنی و پسماند فلزات سنگین مقدارشان کم باشد، اما خطر آن‌ها به مراتب بیشتر از پسماند‌های عادی است. از این رو نباید پسماند‌ها را به زباله‌های شهری محدود کرد بلکه باید فراتر از آن دیده شوند.

بیشتر بخوانید: از مافیای زباله و تجارت طلای کثیف چه می‌دانیم؟/ قفلی بر سطل‌های زباله و کلیدی در دست مافیای زباله

براساس اطلاعات سازمان حفاظت محیط زیست، روزانه ۵۸ هزار تن پسماند عادی یعنی سالانه حدود ۲۰ میلیون تن پسماند عادی در کشور تولید می‌شود این در حالیست که ۳۲ میلیون تن پسماند صنعتی در سال در کشور داریم که ۸ میلیون تن آن خیلی خطرناک و ویژه است و نباید سهم ۱۷۰ میلیون تنی پسماند‌های کشاورزی همچنین پسماند‌های پزشکی و سموم را فراموش کرد. بر این اساس موضوع پسماند به موضوع حساسی تبدیل شده است.

موضوع مدیریت پسماند در کل دنیا یک موضوع جدید است. کنواسیون بین‌المللی در زمینه مدیریت پسماند از سال ۱۹۷۰به بعد مصوب شده است یعنی در سطح دنیا ۵۰ سال است که در این زمینه فعالیت می‌شود.

قانون مدیریت پسماند‌ها که در سال ۱۳۸۳ در کشور به تصویب رسید، فرایند و مراحل مدیریت پسماند‌ها را تعریف و مشخص کرده است. براساس این قانون مدیریت اجرایی پسماند‌ها در حریم شهر‌ها برعهده شهرداری‌ها است که باید به همین منظور طرح جامع و منسجمی را برای مدیریت پسماند تدوین کنند همچنین ضروری است که شهرداری‌ها زیرساخت‌های لازم جهت اجرای طرح‌های جامع مدیریت پسماند را فراهم کنند.

زمانی‌که زیرساخت‌های لازم جهت اجرای طرح‌های جامع مدیریت پسماند فراهم نباشد و پسماند‌ها به‌صورت تفکیک نشده وارد مخازن زباله در سطح شهر شوند، زمینه برای فعالیت‌هایی، چون جمع‌آوری غیراصولی پسماند که به‌اصطلاح به آن زباله‌گردی می‌گویند، ایجاد می‌شود. اکنون حدود ۵۵ هزار مخزن زباله در سطح شهر تهران وجود دارد، اما زباله‌ها به‌صورت تفکیک نشده در آن‌ها رها می‌شوند.

بیشتر بخوانید: مردمانی که میان زباله‌ها زندگی می‌کنند و می‌خوابند!

زباله‌گردی پدیده‌ای است که طی سال‌های اخیر بیش از پیش در سطح کلانشهر‌ها به‌ویژه تهران دیده می‌شود به عقیده برخی کارشناسان پدیده زباله‌گردی تنها یک معضل زیست‌محیطی نیست و ریشه در معضلات اجتماعی به‌خصوص فقر قرار دارد، اما برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که درصد بسیار کمی از افرادی که به جمع‌آوری زباله می‌پردازند افراد مضطر و فقیری هستند که از روی ناچاری این اقدام را انجام دهند. این کارشناسان بر این باورند که بخش زیادی از این افراد به‌نوعی در قالب شرکت‌ها و پیمانکارانی که در این حوزه فعال هستند، فعالیت می‌کنند بنابراین ضروری است که زیرساخت‌ها جهت مدیریت صحیح و اصولی پسماند‌ها فراهم و تلاش شود موضوع تفکیک پسماند از مبدا به شهروندان آموزش داده شود تا کمتر شاهد این نوع فعالیت‌ها و معضلات در سطح شهر‌ها باشیم.

زباله‌گردی جایگزین غیراصولی و غیرمجاز بخشی از مراحل مدیریت پسماند یعنی تفکیک از مبدا شده است؛ مرحله‌ای بسیار مهم که می‌توان با رعایت و اجرای اصولی آن و با تفکیک زباله‌های‌تر و خشک همچنین پسماند‌های شیشه‌ای، پلاستیکی، فلزی و ... در مبدا، زمینه را برای بازگرداندن این پسماند‌ها به چرخه بازیافت و استفاده مجدد فراهم کرد، همانطور که در بسیاری از کشور‌ها با تعبیه چند نوع مخازن زباله جداگانه و با آموزش شهروندان و ایجاد انگیزه موفق شده‌اند زمینه را برای تفکیک از مبدا فراهم کنند. ایجاد انگیزه در بین مردم برای تفکیک زباله راه‌های مختلفی دارد. در بسیاری از کشور‌ها به افرادی که تفکیک از مبدا را جدی می‌گیرند، خدمات ارزان‌تر، مالیات و عوارض کمتر و جوایز نقدی و غیرنقدی تعلق می‌گیرد.

کارشناسان محیط زیست از جمله محمد حسین بازگیر می‌گویند که هرچند اقدامات خوب و مستمری طی سال‌های اخیر در زمینه مدیریت پسماند انجام شده است و نسبت به سال‌های گذشته پیشرفت‌های خوبی در تمامی مراحل مدیریت پسماند داشته‌ایم، اما هنوز با استقرار مدیریت اصولی و مطلوب فاصله داریم و لازم است قوانین، دستورالعمل‌ها، آیین‌نامه‌ها و شیوه‌نامه‌ها در حوزه مدیریت پسماند اصلاح شوند. فاطمه برنا نیز معتقد است که عدم تامین منابع مالی و تخصیص اعتبار اندک به پروژه‌های مدیریت پسماند از مهمترین موانع موجود در راه رعایت استاندارد‌های زیست‌محیطی است و مدیریت ضعیف به علت نبود تخصص کافی سبب شده است تا توان مدیریت پسماند کاهش یابد.

بیشتر بخوانید: کار، زندگی و خواب در میان زباله‌ها!

شهرداری‌ها باید رسیدن به مدیریت مطلوب پسماند‌ها را در دستور کار خود قرار دهند. به‌نظر می‌رسد شهرداری تهران هم از ظرفیت‌ها و هم از امکانات لازم برای تحقق این اهداف برخوردار است بنابراین لازم است در این زمینه گام بردارد و وضعیت پسماند شهر تهران را ساماندهی کند و با جلب مشارکت مردم و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم جهت تفکیک اصولی پسماند از مبدا، کمتر شاهد زباله‌گردی در سطح شهر باشیم.

به‌طور قطع مدیریت پسماند با یک سازمان و مدیر ساماندهی نمی‌شود بلکه باید کلیت کشور در این زمینه کار کنند و با اولویت قرار دادن مدیریت پسماند به‌عنوان یکی از مهمترین معضلات زیست‌محیطی بر این مساله متمرکز شوند. سازمان حفاظت محیط زیست با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وصندوق نوآوری در خصوص حمایت از استارت‌آپ‌های این حوزه در سال گذشته تفاهمنامه امضا کرد. با توجه به اینکه۸۰ هزار میلیارد تومان در سال گردش مالی در بخش مدیریت مالی پسماند در کشور است بنابراین لازم است از استارت‌آپ‌ها در زمینه مدیریت پسماند حمایت بیشتری شود.

موضوع پسماند چند سالی است که در کشور به‌ویژه در کلانشهر‌ها به یک معضل جدی تبدیل شده است و مقابله با این معضل نیازمند آموزش، فرهنگ‌سازی و همکاری تمامی آحاد جامعه در اجرای اصولی تمامی مراحل مدیریت پسماند از صرفه‌جویی در مصرف و تولید پسماند و تفکیک در مبدا تا بازیافت و دفع نهایی آن است.