چرا قیمت‌ها، پایین‌بیا نیستند؟/ «چسبندگی قیمتی» را بشناسید

اقتصاد24 – نوسانات نرخ ارز در ایران بهانه خوبی برای بالا رفتن قیمت کالاهاست. از زمانی که قیمت ارز به یکباره شتاب گرفت، قیمت کالاها نیز روند افزایشی گرفت. با این حال، بعد از تعدیل نسبی نرخ دلار در بازار، قیمت کالاهای گران شده هیچ تفاوتی نکرد. برخی از کارشناسان از این مساله با عنوان «چسبندگی قیمتی» یاد می‌کنند.

شاید اگر چند سال قبل بود، مساله چسبندگی قیمت به نظر یک اصطلاح کاملا تخصصی می‌رسید اما حالا و با شرایط فعلی بازار، چیزی است که عامه مردم می‌توانند آن را درک کنند اما شاید از عنوان آن اطلاعی نداشته باشند. کمی قبل بود که حسین عبده تبریزی مشاور وزیر راه و شهرسازی در امور تامین مالی از چسبندگی قیمت صحبت کرده و گفته بود که عامل گرانی مسکن همین چسبندگی قیمتی است. همین صحبت نشان می‌دهد که دیگر این مساله، یک بحث تخصصی نیست.

اما چسبندگی قیمتی در ایران بیشتر به دو صورت دیده می‌شود. اولین بخش مربوط به زمانی است که قیمت‌ها بالا می‌رود و عامه مردم می‌گویند که قیمت پایین نمی‌آید. یعنی تصور اینکه وقتی قیمتی بالا می‌رود، دیگر خبری از کاهش قیمت نیست. این، بخشی از چسبندگی قیمتی است که نشان از مقاوم شدن قیمت‌ها به تغییر دارد.

بخش دیگر در شرایطی مانند شرایط فعلی اقتصاد ایران است. قیمت ارز بعد از نوسان‌های بسیار، به یک روال کاهشی رسیده اما خبری از کاهش قیمت کالاها نیست؛ کالاهایی که کمی قبل و با افزایش نرخ ارز، روند افزایشی به خود گرفته بودند. در هر دو حال، شناخت ویژگی‌های چسبندگی قیمتی و اطلاع از آن، می‌تواند مردم و فعالان بازار را به دیدی جامع از اقتصاد ایران هدایت کند.

بخشی از چسبندگی قیمت‌ها مربوط به زمانی است که قیمت‌ها بالا می‌رود و عامه مردم می‌گویند که قیمت پایین نمی‌آید. یعنی تصور اینکه وقتی قیمتی بالا می‌رود، دیگر خبری از کاهش قیمت نیست. این، بخشی از چسبندگی قیمتی است که نشان از مقاوم شدن قیمت‌ها به تغییر دارد

اصلی که اثبات شده

این مساله پیش از این در مقاله‌ای که اساتید دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران و مازندران انجام داده بودند، اثبات شده بود. در چکیده این مقاله که با عنوان «چسبندگی قیمت و دستمزد و سیاست پولی در اقتصاد ایران» منتشر شده، آمده است: «با توجه به ساختار اقتصاد ایران و به علت مشکلات ساختاری بودجه عمومی دولت و اثرپذیری شدید آن از نوسانات شدید قیمت نفت و در نتیجه نوسانات وجوه حاصل از فروش آن، انتظار می‌رود، عملا نوسانات سیاست مالی، بانک مرکزی و سیاست پولی را تحت تاثیر قرار دهد. لذا این مقاله، (...) اثر تکانه‌های تکنولوژی، قیمت نفت، مخارج دولت و سیاست پولی بر متغیرهای کلان اقتصادی (تولید و تورم) در اقتصاد ایران را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.»

نظریه‌بازی‌ها چه می‌گویند؟

پیش از این برخی کارشناسان عنوان کرده بودند که مساله چسبندگی در بازار ایران، با نظریه بازی‌ها قابل توجیه است. در این استدلال عنوان شده: «زمانی که چند سگ شکاری در تعقیب یک گوزن هستند، همکاری این سگان با یکدیگر احتمال شکار گوزن را افزایش می‌دهد، اما هیچ گاه به 100 درصد نمی‌رساند. در این بین اگر یکی از این سگان خرگوشی را مشاهده کند، با یک محاسبه به این نتیجه خواهد رسید که شکار خرگوش به تنهایی احتمالش از شکار گوزن بیشتر است و بر اساس این احتمال از شکار گوزن منصرف می‌شود و به دنبال خرگوش می‌رود.»

گفته می‌شود که این معما در تحلیل رفتار مصرف‌کننده در بازار و تاثیر آن بر چسبندگی قیمت‌ها به خصوص در ایران بسیار کمک کننده است. در شرایطی که اعتماد به پول ملی روز به روز کاسته می‌شود و بر اساس تجربیات ترس از افزایش قیمت‌ها رفتار مصرف‌کننده را هدایت می‌کند. هر کدام از مصرف کنندگان ایرانی با یک محاسبه سود و زیانی، در مواجهه با افزایش قیمت نه تنها از تقاضا کم نمی‌کنند بلکه منجر به افزایش تقاضا نیز می‌شوند.

با همه این‌ها، تحلیلگران معتقدند که چسبندگی قیمتی مانعی برای کاهش تورم است و عموما در اقتصادهایی رخ می‌دهد که کمتر پیشرفته هستند چرا که در کشورهای پیشرفته که بازارهای باز و سیستم اطلاعاتی شفاف دارند، این مساله کمتر دیده می‌شود.