زنگ خطر سوءتغذیه در ایران

اقتصاد ۲۴- در حال حاضر براساس گزارش‌های رسمی بیش از سه میلیارد نفر یعنی حدود ۴۰ درصد جمعیت جهان توانایی تهیه رژیم غذایی مناسب و سالم را ندارند. بر اساس برآورد‌های اخیر ۴۱ میلیون نفر در ۴۳ کشور جهان در معرض خطر قحطی هستند. در سال ۲۰۲۰ بین ۷۲۰ تا ۸۱۱ میلیون نفر با گرسنگی مواجه بودند.

حداقل ۳۰ درصد کودکان دنیا از سوءتغذیه شدید رنج می‌بردند. نقش غذا و چگونگی تغذیه افراد یک جامعه در سلامت، بار بیماری و کارایی و ارتباط آن با توسعه اقتصادی طی تحقیقات وسیع جهانی به اثبات رسیده و نشان داده شده است که سرمایه‌گذاری در تامین غذای سالم و سلامت تغذیه‌ای مردم نه تنها باصرفه و اقتصادی است بلکه از ضروریات غیرقابل اجتناب ملی به‌شمار می‌رود. از طرفی امنیت غذایی و کیفیت تغذیه، در بین آسیب‌پذیرترین گروه‌های جمعیتی به دلیل اپیدمی همه‌گیر کووید ۱۹ و تأثیرات منفی آن در ابعاد اقتصادی و اجتماعی، تشدید شده است. البته ایران هم از این تهدید در امان نبوده و در شرایط فعلی بحران کرونا، به دلیل کاهش درآمد و از دست دادن شغل در برخی لایه‌های جمعیتی، افزایش قیمت‌ها و تورم خطر افزایش ناامنی غذایی به‌خصوص در مناطق محروم ایران وجود دارد و می‌طلبد که اقدامات فوری برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر جامعه توسط بخش‌های ذیربط به مورد اجرا گذاشته شود، چرا که کودکان در سن رشد بیش از بزرگسالان در معرض سوءتغذیه قرار دارند و لطمات جبران‌ناپذیری هم می‌بینند.

لطمه بر پیکره سلامت اجتماع

دکتر شهاب اولیایی دکترای تخصصی تغذیه و رژیم‌درمانی درخصوص تاثیر سوءتغذیه بر رشد کودکان به «جهان‌صنعت» گفت: سوءتغذیه هر نوع عدم تعادل در دریافت مواد غذایی است. البته بیش‌خواری و کم‌خوری هر دو می‌توانند فرد را به سوءتغذیه مبتلا کنند. عوامل گوناگونی از جمله فقر، ناآگاهی، فرهنگ و در برخی از مناطق خشکسالی باعث بروز ایجاد سوءتغذیه در افراد جامعه علی‌الخصوص کودکان می‌شود. سوءتغذیه برتمام افراد یک جامعه تاثیرگذار است، اما سوءتغذیه در برخی گروه‌ها همانند کودکان، مادران باردار، شیرده و سالمندان اثر بیشتری دارد؛ بنابراین سوءتغذیه به شدت در گروه‌های مذکور آسیب‌رسان است.

وی افزود: تورم به عنوان عاملی که جامعه را به سمت و سوی فقر می‌برد، می‌تواند بر سرعت سوءتغذیه تاثیرگذار باشد، زیرا وقتی تورم ایجاد می‌شود، افزایش سطح درآمد‌ها متناسب با وضعیت تورم نیست، در نتیجه به مرور توزیع فقر در جامعه صورت می‌گیرد. این توزیع فقر برخی از مواد غذایی را از سبد خانوار‌ها علی‌الخصوص قشر کم‌درآمد و ثابت می‌کاهد، چرا که این اقشار در بحث تورم آسیب‌پذیرترین قشر هستند. وی افزود: حذف مواد غذایی از سبد خانوار‌ها منجر به کمبود برخی از ریزمغذی‌ها و همینطور درشت‌مغذی‌هایی همانند پروتئین می‌شود. وقتی گوشت و میوه از سبد خانوار‌ها حذف می‌شود، گوشت به عنوان تامین‌کننده پروتئین، آهن و روی می‌تواند در بدن فرد تاثیر داشته باشد. همچنین حذف میوه و لبنیات از سبد خانوار‌ها می‌تواند منجر به کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی در افراد مخصوصا کودکان شود.

بیشتر بخوانید: این خوراکی‌های مضر را به کودکان ندهید

این کارشناس تغذیه اظهار کرد: از جمله نشانه‌های سوءتغذیه در کودکان خستگی، بی‌حالی، کم‌وزنی، کوتاهی قد، ضعف در بینایی، اختلال در شنوایی، خشکی پوست و مشکلات یادگیری است. البته هر چقدر سوءتغذیه به سمت شدت یافتن سوق پیدا کند، نشانه‌های عمیق‌تری همانند تحلیل رفتن ماهیچه‌ها، کاهش توجه و تمرکز، شکنندگی استخوان‌ها و موارد این‌چنینی به وضوح در کودکان قابل مشاهده است. به طور مثال کمبود املاح در کودکان می‌تواند منجر به کم‌خونی ناشی از فقر آهن شود. همین امر منجر به کوتاهی قد در کودکان می‌شود. البته کمبود روی در بدن کودکان نیز موجب ریزش مو و شکنندگی استخوان‌ها در آن‌ها می‌شود. همچنین فقر ویتامین آ می‌تواند مشکلات بینایی و شب‌کوری در کودکان ایجاد کند. نبود ویتامین نیز می‌تواند راشیتیسم و نرمی استخوان را در پی داشته باشد. در هر صورت کمبود ویتامین‌های ناشی از سوءتغذیه عوارض طولانی‌مدتی در کودکان به همراه دارد. چه بسا فقر برخی از املاح و ویتامین سی در بدن منجر به ضعف سیستم ایمنی و احتمال ابتلای بیشتر به بیماری عفونی در کودکان می‌شود.

دکتر اولیایی با تاکید بر عوارض سوءتغذیه در بدن بیان کرد: بسیاری از عوارض سوءتغذیه کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت است. تعدادی از عوارض سوءتغذیه برگشت‌پذیر است، اما در بیشتر مواقع این عوارض برگشت‌ناپذیر است و حتی منجر به مرگ فرد می‌شود. همچنین عوارض سوءتغذیه می‌تواند بر نسل‌های آینده اثرات منفی بگذارد. در مجموع حذف پروتئین همانند گوشت، تخم‌مرغ، میوه و لبنیات لطمه‌های جبران‌ناپذیری بر پیکره سلامت اجتماع خواهد داشت. این کارشناس تغذیه با اشاره به اینکه بحث امنیت غذایی یکی از مهم‌ترین مفاهیم جهانی است، گفت‌: امنیت غذایی به معنایی دسترسی فیزیکی و اقتصادی همه مردم در تمامی زمان و مکان‌ها به خوراک سالم، کافی و مغذی برای تامین نیاز‌های اساسی آن‌ها است. یکی از نیاز‌های اجتماعی تامین خوراک سالم و کافی است. این در حالی است که فقر، بیکاری، تورم و عدم ثبات اقتصادی در هر جامعه‌ای ناامنی غذایی به وجود می‌آورد؛ بنابراین اگر خدشه‌ای بر سلامت غذایی جامعه‌ای وارد شود، تبعات آن رواج بیماری‌های مختلف در بین افراد است. به همین دلیل تامین امنیت غذایی وظیفه دولت‌ها است.

دولت‌ها باید سطح رفاه همه اقشار جامعه را در حدی حفظ کنند که غذا و آسایش همگان برقرار باشد تا عوارض ناشی از سوءتغذیه گریبانگیر آن‌ها نشود. حفظ این شرایط می‌تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم باشد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: با این اوصاف دولت‌ها باید با پیشگیری از تورم و افزایش دستمزد‌ها مطابق با وضعیت تورم در بهبود شرایط رفاه اقتصادی تلاش کنند.

تاثیر تغذیه بر رشد قد و تکامل مغزی

دکتر عبدالرضا نوروزی متخصص تغذیه و فلوشیپ بیماری‌های متابولیک نیز درخصوص افزایش تاثیرات سوءتغذیه در کودکان به «جهان‌صنعت» گفت: دو عاملی که باعث افزایش رشد قدی و تکامل مغزی می‌شود، یکی تغذیه مناسب و پیشگیری از بیماری عفونی دوران کودکی است. با اینکه این روز‌ها قیمت برخی اقلام اساسی گران و دسترسی به مواد غذایی سخت‌تر شده است، اما باز هم با یک برنامه‌ریزی درست می‌توان اقلام غذایی را برای افراد خانواده تامین کرد.

عضو هیات علمی دانشکده پزشکی مشهد افزود: در حال حاضر وضعیت تغذیه در مناطق برخوردار همانند نواحی شمالی ساحلی کشور بهتر از استان‌هایی همانند سیستان‌وبلوچستان، خراسان جنوبی و مناطقی از کرمان است. اما این بدین معنی نیست که وضعیت سلامت جسمی و هوشی کودکان آن مناطق بدتر شده اتفاقا از سال ۱۳۹۵ به نسبت ۱۳۸۰ وضعیت رشد کودکان مناطق کم‌برخوردار بیشتر شده است. اما در هر صورت وضعیت رشد کودکان استان مازندران بیش از دیگران است. اگرچه ما روند بهبودی را در تمام کشور مشاهده می‌کنیم، ولی به طور کلی در استان‌های برخوردار وضعیت جسمی کودکان بهتر است.

این متخصص تغذیه با اشاره به اینکه سوءتغذیه منجر به افزایش بیماری در کودکان می‌شود، بیان کرد: وقتی وضعیت تغذیه کودکی نامناسب باشد، ناخودآگاه سیستم ایمنی او ضعیف‌تر است، بنابراین این کودک بیشتر به بیماری‌های مختلف دچار می‌شود، اما از لحاظ دسترسی افراد به غذای مناسب هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌ایم که مردم دچار فقر انرژی و پروتئین شوند. خوشبختانه با وجود گرانی و تورم هنوز به آن مرحله نرسیده ایم. البته این روز‌ها امکان دارد دسترسی خانواده‌ها به برخی اقلام کم باشد، اما هنوز به مرحله بحرانی نرسیده‌ایم. اینکه در آینده به چنین مرحله‌ای برسیم یا نه بستگی به برنامه‌های دولت‌ها دارد.

او ادامه داد: اگر وضعیت تغذیه‌ای مادران باردار یا شیرده نامناسب باشد و کودک دچار سوءتغذیه انرژی و پروتئین شود، اولین علائمی که در کودک بروز می‌کند، کاهش وزن وی است. اگر این قضیه در طولانی‌مدت یعنی بیش از شش ماه ادامه پیدا کند منجر به کاهش رشد قدی کودک می‌شود. اگر این قضیه بین ۱۲ تا ۱۸ ماه طول بکشد اثراتی در رشد تکاملی مغزی کودک دارد، یعنی قدرت یادگیری و هوشی کودک کمتر رشد می‌کند. از طرفی کودک به بیماری‌های عفونی دوران کودکی بیشتر مبتلا می‌شود که همین بیماری‌ها هم در رشد قدی، جسمی و هوشی آن تاثیر می‌گذارد.