کورسوی امید برای توافق در نیویورک / برجام در چالش سفر رئیسی و انتخابات کنگره آمریکا

اقتصاد۲۴-رئیسی در حالی صبح روز ۲۸ شهریور راهی نیویورک شد تا هفتاد و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحدحاضر شود که بار دیگر تاکید کرده بود دیداری با رئیس جمهور امریکا نخواهد داشت.
سید ابراهیم رئیسی صبح روز دوشنبه و پیش از ترک تهران جهت حضور در مجمع عمومی سازمان ملل گفت که ملت ایران ایستادگی و مقاومت داشته و حضور من در این سفر به عنوان صدا و نماینده این ملت خواهد بود.
او هم چنین تاکید کرد که در سازمان ملل، صدای ملت ایران خواهد بود و برنامه‌ای نیز برای مذاکره با آمریکایی‌ها ندارد.

نکته، اما این است که در یک تغییر برنامه جالب زمان سخنرانی جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا به روز سخنرانی ابراهیم رئیسی تغییر یافته است.
هر سال در آخرین روز‌های شهریور ماه به رسم سنت ثابت هر‌ساله، مصادف با نشست مجمع عمومی سازمان ملل و فصل سفر سران دولت‌ها به نیویورک نیزز فرا می‌رسد. مقامات سیاسی کشور‌های مختلف از فرصت این گردهمایی جهانی برای تبیین مواضع و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی خود استفاده می‌کنند تا فصل جدیدی را در روابط میان دولت‌ها رقم بزنند. روسای جمهور ایران نیز از ابتدای انقلاب به ویژه در دو دهه اخیر با حضور تقریبا ثابت هرساله در تلاش بوده‌اند تا با حضور در این اجلاس بین‌المللی، مواضع جمهوری اسلامی را از تریبون سازمان ملل تشریح کنند.

در همین ارتباط، سید‌ابراهیم رئیسی در نخستین سفر خود در سال دوم ریاست‌جمهوری و در راستای تلاش برای تحقق «نظم عادلانه بین‌المللی از طریق چندجانبه‌گرایی اقتصادی» امروز صبح عازم نیویورک شد. رئیسی در این سفر علاوه بر سخنرانی در هفتاد و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با تعدادی از سران کشور‌های شرکت‌کننده در این نشست دیدار و گفتگو خواهد کرد و دیدار‌های جانبی دیگری نیز خواهد داشت.

گفت و گوی رسانه‌ای پیش از سفر به ینگه دنیا

از سوی دیگر اولین سفر و تجربه حضور سیدابراهیم رئیسی به نیویورک و مقر سازمان ملل در حالی انجام می‌شود که برخی آن را یک فرصت بسیار مناسب برای تقویت دیپلماسی دولت سیزدهم تلقی می‌کنند. این طیف معتقدند که حضور روسای جمهور ایران در مقر سازمان ملل و سخنرانی از تریبون این سازمان همیشه مورد توجه جامعه جهانی بوده و از این منظر رئیس دولت سیزدهم می‌تواند از پتانسیل سازمان ملل در جهت تبیین نگاه و برنامه‌های خود در حوزه سیاست خارجی نهایت استفاده را ببرد.
البته ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران پیش از سفر به نیویورک در گفتگو با یک رسانه آمریکایی گفت که برای رسیدن به توافق باید تضمین‌هایی وجود داشته باشد چرا که اگر تضمینی وجود داشت آمریکایی‌ها نمی‌توانستند از توافق خارج شوند.

وی در گفتگو با خبرنگار شبکه آمریکایی سی‌بی‌اس در تهران افزود: «اگر توافق خوب و منصفانه باشد برای آن جدی خواهیم بود. باید همیشگی باشد.»
وی با اشاره به خروج آمریکا از برجام گفت: «آمریکایی‌ها عهد خود را شکستند. یک طرفه این کار را کردند. حال تعهد دادن بی‌معنی می‌شود. ما نمی‌توانیم به آمریکایی‌ها به‌دلیل رفتاری که پیش از این از آن‌ها دیده‌ایم اعتماد کنیم. به همین دلیل است که اگر تضمینی وجود نداشته باشد اعتماد نیز وجود ندارد.»

سفر در میانه ناامیدی از مذاکرات

مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای ایران و احیای توافق سال ۲۰۱۵ تهران که از شانزده ماه پیش آغاز شده بود پس از یک وقفه چند ماهه بار دیگر در اوایل اوت از سر گرفته شد، اما متن تهیه شده از سوی اتحادیه اروپا بین ایران و آمریکا برای تغییراتی دست به دست شد تا این که مقامات غربی اعلام کردند پاسخ دوم ایران به این متن ناامید کننده بوده است. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا نیز گفته بود: «آخرین تعامل‌ها نشانی از همگرایی ندارد و برعکس، به اختلافات دامن می‌زند؛ این رویکرد سبب نزدیک شدن مواضع به یکدیگر نمی‌شود.».
اما ابراهیم رئیسی در پاسخ به سوالی درباره وجود شواهدی مبنی بر اینکه ایران در دوره‌ای برای ساخت سلاح هسته‌ای کار می‌کرد گفت که این ادعا‌ها «بی‌اساس» است و جمهوری اسلامی ایران بار‌ها گفته است که داشتن سلاح هسته‌ای در دکترین ما جایی ندارد.

مساله مبادله زندانیان هنوز روی میز است

خبرنگار سی‌بی‌اس در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود به موضوع بازداشت شهروندان ایرانی-آمریکایی پرداخت که آقای رئیسی گفت: «اتباع ایرانی نیز در داخل آمریکا زندانی هستند. این افراد تنها به دلیل دور زدن تحریم‌ها در بازداشت هستند.»
وی درباره مبادله زندانیان دو کشور گفت که به آمریکایی گفته‌اند که می‌توان خارج از مذاکرات هسته‌ای در این باره گفتگو کرد. وی تصریح کرد که این یک موضوع بشردوستانه و قابل مذاکره است.
رئیس جمهوری ایران درباره ملاقات احتمالی با جو بایدن، همتای آمریکایی‌اش در مقر سازمان ملل در نیویورک گفت: «فکر نمی‌کنم چنین دیداری صورت بگیرد. من معتقد نیستم که ملاقات یا صحبت با او سودمند باشد.» وی تاکید کرد که دولت جدید آمریکا مدعی است که با دولت ترامپ فرق دارد، اما شاهد هیچ تغییری در واقعیت نبوده‌ایم. وی با اشاره به تحریم‌های آمریکا علیه ایران افزود: «تحریم‌ها بسیار ظالمانه است. این ظلم به مردم ایران است. برای ما مهم است که تحریم‌ها برداشته شود.»

بیشتر بخوانید: باقری به نیویورک می‌رود؛ فرصت دوگانه ایران و شرکای اروپایی برجام

طرح مبادله زندانیان ایران و آمریکایی که قرار بود در سال گذشته و در خلال مذاکرات برجامی، با نتایجی همراه باشد نیز به نظر می‌رسد خبر‌هایی در راه است؛ در سال ۱۴۰۰ و در زمان برگزاری ادوار هفتم و هشتم مذاکرات، طرحی که به گفته مقامات دو کشور مراحل نهایی خود را، برای مبادله زندانیان ایرانی و آمریکایی طی می‌کرد به یکباره متوقف و از دستور کار نهایی تیم‌های مذاکره‌کننده خارج شد. طرحی که حالا با گذشت یکسال، بحث آن از سوی ایران مجددا مطرح شده و مقامات کشورمان اعلام کرده اند که آماده ورود به طرح مبادله زندانیان ایرانی و آمریکایی هستند. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه با بیان اینکه با برجام یا بدون برجام آماده مبادله زندانیان بین ایران و آمریکا هستیم، به ایسنا گفته است: «در ارتباط با این موضوع، مذاکرات به طرق مختلف صورت گرفته و طرفین توافق‌های لازم را انجام داده‌اند و اکنون تصمیم دولت آمریکا است که این توافق را انجام دهد یا نه.» باقر و سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی، چهار زندانی ایرانی-آمریکایی (دوتابعیتی) هستند که گفته می‌شود قرار است در قبال دریافت ۷میلیارد دلار از پول‌های بلوکه شده ایران و تعدادی از شهروندان کشورمان که عمدتاً به دلیل دور زدن تحریم‌های آمریکا در این کشور زندانی هستند، مورد مبادله قرار گیرند. مبادله‌ای که شاید تا حصول به سرمنزل نهایی راهی دراز در پیش رو داشته باشد.

همراهی علی باقری و وزیر خارجه با ابراهیم رئیسی در سفر به نیویورک

از سوی دیگر به نظر می‌رسد، اما تیم سیاست خارجی دولت امید‌هایی نیز به سفر اخیر رئیس دولت برای شاید رسیدن به دست آورد‌های تازه دارند.
در همین حال محمد مرندی مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات وین درباره سفر سید ابراهیم رئیسی، رییس جمهور ایران به نیویورک برای مشارکت در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، در صفحه توییترش نیز خبر داده است که» با توجه به این که دکتر علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران قرار است همراه رییس جمهور باشد، فرصت خوبی برای تروئیکای اروپا/ اتحادیه اروپا خواهد بود تا آمریکا را ترغیب کنند تا به گونه‌ای هدفمند، معدود مسائل باقی‌مانده را حل‌وفصل کند.»

آیا سفر تازه رئیسی راهگشای مذاکرات هسته‌ای خواهد بود؟

اگرچه به نظر نمی‌رسد با وجود حضور علی باقری در جمع اعضای هیأت ایرانی شرکت‌کننده در نشست آتی سازمان ملل، مذاکرات رسمی میان تیم‌های ایران با آمریکا و دیگر اعضای گروه ۱+۴ حاضر در این نشست برگزار شود، اما با این وجود پیش‌بینی می‌شود حضور علی باقری، رابرت مالی و انریکه مورا در نیویورک، به مذاکراتی به صورت یکجانبه و با واسطه‌گری نماینده اتحادیه اروپا منجر شود. مذاکراتی از جنس آنچه در قطر صورت گرفت که طرفین برای طرح برخی از اختلافات فی مابین اقدام کردند هر چند که در نهایت به نتیجه‌ای دست نیافتند.

در حقیقت سفر سید ابراهیم رئیسی به نیویورک را بسیاری با سفر سال ۱۳۹۲ روحانی به نیویورک مقایسه می‌کنند. سفری که طی آن روند مذاکراتی آغاز شد که در نهایت منجر به توافق سال ۲۰۱۵ بین ایران و گروه ۵ + ۱ شد.
در همین حال حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، علی باقری معاون سیاسی وزیر خارجه، محمد جمشیدی معاون سیاسی دفتر ریاست جمهوری و وحید جلال زاده رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از جمله کسانی هستند که رئیس جمهور را در این سفر همراهی می‌کنند.

سفری با منتقدان داخلی و خارجی

اما سفر رئیسی منتقدانی نیز داشته است. مشاور اسبق رسانه‌ای محمود احمدی نژاد در همین باره و در توییتی به سفر رئیس جمهوری به نیویورک برای شرکت در نشست مجمع عمومی واکنش نشان داده است.
عبدالرضا داوری، در توییتی در واکنش به سفر رئیسی به نیویورک تایمز نوشت: وضعیت رئیسی در سفر نیویورک بسیار دشوار بغرنج است. او برای اولین بار از محیط گلخانه‌ای که یک تیم سیاسی خاص، پنج سال است برایش ساخته، خارج شده و ناگهان در محیطی باز، با خبرنگاران و رسانه‌هایی مواجه میشود که همه سکنات و کلماتش را با تیزبینی و البته چاشنی شیطنت، ثبت و ضبط خواهند کرد.

بیشتر بخوانید: اظهارات رئیسی درباره برجام پیش از سفر به نیویورک

هم چنین در طرف مقابل نیز فعالیت‌های جدی برای ممانعت از حضور ابراهیم رئیسی در نیویورک شده است.
از هفته‌ها پیش از سفر رئیس‌جمهور ایران به مقر سازمان ملل در نیویورک تلاش‌هایی در جهت فشار به دولت جو بایدن صورت گرفت تا کاخ سفید از دادن رواید به رئیسی منصرف شود. در این راستا دولت بایدن تحت فشار شدید کنگره و لابی‌های ضدایرانی برای ممانعت از صدور ویزای آمریکا برای سید ابراهیم رئیسی بوده است، به ویژه که اخیرا ذیل جریان سازی‌های رسانه‌ای در داخل خاک آمریکا، اتهاماتی دال بر تلاش تهران برای ترور مقامات سابق آمریکایی مانند مایک پمپئو، وزیر امور خارجه سابق و جان بولتون، مشاور امنیت ملی سابق در دولت ترامپ مطرح شده بود.

صف آرایی جمهوری خواهان در مقابل سفر رئیسی

در همین رابطه مایک پمپئو، وزیر امورخارجه پیشین آمریکا که همواره مواضعی به شدت ضد ایرانی داشته است با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در توییتر ادعا‌هایی واهی علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح کرد. پمپئو مدعی شد: «ایران در حال تلاش برای کشتن آمریکایی‌ها در خاک آمریکاست و به تازگی نیز از حمله علیه یک مخالف ایرانی در نیویورک حمایت کرده است. رئیس‌جمهور بایدن می‌بایست از صدور روادید برای ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران برای سفر به نیویورک خودداری کند.»

هم چنین شماری از سناتور‌های جمهوری‌خواه متشکل از تام کاتن، تد کروز، چاک گراسلی، ریک اسکات، مارکو روبیو، جونی ارنست و مارشا بلکبِرن از جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا خواسته بودند تا ورود سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران به خاک ایالات متحده جهت شرکت در نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل را ممنوع کند. این سناتور‌های جمهوری‌خواه در نامه‌ای خطاب به جو بایدن با طرح اتهام‌های واهی علیه سید ابراهیم رئیسی، نوشتند: «ابراهیم رئیسی باید طبق قوانین ایالات متحده همچنان تحت تحریم بماند. اگر مجمع عمومی سازمان ملل متحد همچنان به برنامه‌های خود برای امکان حضور برخی اشخاص ادامه دهد، کاخ سفید باید از صدور ویزا برای رئیسی و سایر رهبران ایران جهت شرکت در نشست مجمع عمومی خودداری کند.» این قانون‌گذاران جمهوری‌خواه در توجیه امکان اجرای این درخواست به «سوابق مستدل» از عدم صدور ویزا برای یک رهبر خارجی از جمله شماری از اتباع ایران اشاره کردند.

در ادامه گزارش آمده است: «سناتور تد کروز از ایالت تگزاس طرحی را به کنگره ارائه داده است که بر اساس آن همه مقامات مرتبط با رهبر ایران از جمله سیدابراهیم رئیسی، از دریافت ویزای آمریکا برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل منع می‌شوند. این طرح شامگاه چهارشنبه پیش‌رو (به وقت آمریکا) به کنگره ارائه خواهد شد.»

پمپئو و این هفت سناتور جمهوری‌خواه کنگره ایالات متحده در حالی درخواست عدم صدور روادید به رئیسی را از دولت بایدن دارند که آمریکا به عنوان کشور میزبان سازمان ملل نمی‌تواند مانع از حضور سران و مقامات کشور‌های عضو این سازمان در مجمع عمومی بشود؛ این مسئله در گزارش واشنگتن فری بیکن و از زبان جو بایدن هم عنوان شد. اما علاوه بر گفته‌های رئیس‌جمهور آمریکا دیگر مقامات کاخ سفید هم به این مسئله اذعان دارند.

امید به احیای برجام هنوز وجود دارد

در مقابل این موضع جمهوری خواهان، اما جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات شورای امنیت ملی کاخ سفید می‌گوید: «دولت آمریکا از تلاش برای حصول توافق دست نکشیده است. رئیس جمهور (جو بایدن) همچنین گفته است که «بهترین راه برای دستیابی به این نتیجه از طریق یک فرآیند دیپلماتیک است» و به همین دلیل ۱۶ ماه است که در مذاکرات (احیای برجام) حضور داریم و برای اجرای مجدد این توافق و بازگرداندن تمام طرف‌ها به آن تلاش می‌کنیم.» توافقی که هماهنگ‌کننده ارتباطات شورای امنیت ملی کاخ سفید به آن اشاره می‌کند هنوز درگیرو دار نامه‌نگاری تهران و واشنگتن است. نامه‌نگاری‌هایی که به نظر می‌برد در آخرین دور خود با ابراز نارضایتی طرف آمریکایی از فرآیند مذاکرات حذف شد.

بیشتر بخوانید: فیلم/ سوال مجری امریکایی از رئیسی؛ موسیقی غربی گوش می‌دهید؟

در همین رابطه آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، با بیان اینکه آنچه در مدت اخیر در پاسخ ایران به پیشنهاد ارائه‌شده از سوی اتحادیه اروپا شاهد بوده‌ایم، به وضوح پس‌رفت است، تصریح می‌کند: «(این رویه) چشم‌انداز توافق در بازه‌ای کوتاه‌مدت را غیرمحتمل می‌کند و به نظر می‌رسد ایران یا نمی‌خواهد یا نمی‌تواند کاری را که برای رسیدن به یک توافق لازم است، انجام دهد و آن‌ها همچنان به مطرح‌کردن مسائل خارج از چارچوب ادامه می‌دهند که انجام‌شدن توافق را غیرمحتمل‌تر می‌کند».

برای درک سخت بودن رسیده به توافق طی هفته‌ها و ماه‌های آینده باید، تلاش برخی از اعضای مجلس نمایندگان آمریکا نسبت به ارائه لایحه‌ای برای دائمی‌شدن تحریم‌های این کشور علیه ایران را نیز اضافه کنیم.
فاکس‌نیوز اخیرا در همین رابطه خبر داده است که شماری از قانون‌گذاران آمریکایی از هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه طرحی با «نام قانون تثبیت تحریم‌های ایران» را تهیه کرده‌اند که بازدارندگی علیه ایران از طریق هدف قرار‌دادن بخش نفتی و سخت‌ترکردن اختصاص‌یافتن بودجه به برخی فعالیت‌ها از‌جمله توسعه برنامه موشکی را افزایش خواهد داد.» طرحی که با توجه به اتفاق نظر اعضای هر دو حزب بزرگ آمریکا در تصویب آن، امکان قانونی شدنش دور از ذهن نیست. |

اما با این حال به نظر می‌رسد با توجه به نزدیک شدن به انتخابات میاندوره‌ای مجلس سنای آمریکا در ۸ نوامبر (۱۷ آبان ماه) باید منتظر تصویب این طرح در روز‌های پس از برگزاری انتخابات مجلس سنا باشیم. انتخاباتی که در زمانی بسیار نزدیک با زمان برگزاری نشست فصلی شورای حکام در ۱۸ نوامبر (۲۷ آبان ماه) انجام می‌شود و با توجه به امکان طرح مجدد پرونده برنامه هسته‌ای ایران در این نشست و صدور قطعنامه شدیدالحن علیه کشورمان تنها فرصت ۱۰ روزه‌ای برای احیای برجام در دسترس خواهد بود.

در این میان شاید حالا چشم بسیاری از جمله تروئیکای اروپایی نیز به حضور ابراهیم رئیسی درب نیویورک دوخته شده است که آیا در نهایت این سفر کارکردی هم، چون سفر سال ۲۰۱۳ روحانی را برای مذاکرات احیای برجام خواهد داشت یا در نهایت نگاه دولت سیزدهم همچنان به شرق و بیش از همه روسیه و چین باقی خواهد ماند.