بازگشت ایران بار دیگر در وضعیت اضطرار مذاکره برای مذاکره

اقتصاد۲۴- به نظر می‌رسد که پرونده هسته‌ای و روند مذاکرات احیای برجام بار دیگر به مسیر گرفتن قطعنامه‌های پی‌درپی از سوی شورای حکام آژانس بازگشته است. روز گذشته در نشست شورای حکام آژانس بار دیگر متن قطعنامه‌ای علیه ایران روی میز اعضای شورا قرار گرفت. خبرگزاری فرانسه نوشته که آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان پس از اطلاع از گزارش هفته گذشته آژانس این تصمیم را اتخاذ کرده‌اند. در گزارش آژانس بر عدم پیشرفت در موضوع سه سایت اعلام‌نشده در ایران که در گذشته آثاری از اورانیوم در آن‌ها کشف شده، تاکید شده بود. پیشتر خبرگزاری رویترز نیز روز جمعه، ۲۰ آبان، گزارش داده بود که به متن نامه آمریکا و سه کشور اروپایی عضو برجام دسترسی پیدا کرده که در آن از شورای حکام خواسته شده با تصویب قطعنامه‌ای از ایران بخواهد بی‌درنگ درباره منشاء اورانیوم کشف‌شده در سه سایت اعلام‌نشده خود توضیح دهد. اکنون براساس پیش‌نویس قطعنامه‌ای که خبرگزاری فرانسه به آن دسترسی یافته، شورای حکام «نگرانی عمیق خود» را درباره این موضوع که «به دلیل همکاری ناکافی ایران» حل‌نشده باقی مانده ابراز می‌کند. قطعنامه پیشنهادی چهار قدرت غربی، این امر را که تهران بدون تاخیر «توضیحات فنی معتبر» در مورد وجود ذرات اورانیوم در این مکان‌های اعلام شده را ارائه کند، «ضروری و فوری می‌داند». همچنین این قطعنامه خواهان «دسترسی به سایت‌ها و تجهیزات» برای «نمونه‌برداری» شده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در نشست دیروز شورای حکام آژانس گفت: «ایران چه با قطعنامه و چه بدون آن وظیفه دارد اطلاعاتی که به آن نیاز داریم را دراختیارمان بگذارد. فعالیت‌های زیادی در ایران جریان دارد که ما از آن‌ها چیزی نمی‌دانیم.» وی ادامه داد: «من آمادگی خود را برای همکاری با ایران جهت حل‌وفصل مشکلات پادمانی حل‌نشده ابراز کرده‌ام. امیدوارم که دیدار فنی‌مان با ایران انجام شود.» وی در پاسخ به این سوال که آیا شورای حکام برای رسیدن به نتیجه می‌تواند ایران را تحت فشار بیشتری بگذارد؟ گفت: «این مسائل قرار نیست از بین بروند. ایران چه با قطعنامه و چه بدون آن وظیفه دارد اطلاعاتی که به آن نیاز داریم را دراختیارمان بگذارد. ما ماه‌های زیادی است که در انجام این کار ناموفق بوده‌ایم.»

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ به این سوال که آیا برنامه هسته‌ای ایران از کنترل خارج است؟ بیان کرد: «من از لفظ «خارج از کنترل» استفاده نمی‌کنم، اما پیشرفت در آن مشهود است، به‌طوری‌که همه متوجه آن شده‌اند. این باعث مهم‌تر شدن مسائل می‌شود.» وی در ادامه عنوان کرد که بازگشت به برجام از دیدگاه اطمینان حاصل کردن از اینکه ایران به‌طور غیرقانونی اورانیوم ذخیره نکرده باشد، سخت خواهد بود. این مقام ارشد آژانس اظهار کرد که اگر ایران دسترسی فوق‌العاده به سوابق و پرسنل ارائه دهد، اطلاع یافتن از فعالیت‌های هسته‌ای ایران طی سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ غیرممکن نخواهد بود. گروسی درخصوص ازسرگیری کامل فعالیت‌های بازرسی آژانس در ایران گفت: «ابتدا باید ببینیم اطلاعات قدیمی که توسط سیستم‌های آژانس اتمی جمع شده بودند، هنوز در دسترس هستند یا نه. سپس باید راهی پیدا کنیم تا شکاف به‌وجود آمده را پر کنیم.» وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: «اگر ما جواب برخی از سوالات فنی در رابطه با مشکلاتی که مطرح کرده‌ایم را از سوی ایران دریافت کنیم، آن وقت من با خوشحالی این اطلاعات را منعکس خواهم کرد.»

گروسی همچنین در خصوص لغو سفر هیئتی از آژانس به تهران که محمد اسلامی دیروز از آن خبر داد، تاکید کرد که هیچ تصمیمی در این خصوص به آژانس ابلاغ نشده است. وی گفت: «از ایران می‌خواهیم که توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه دهد، زیرا لغو سفر اوضاع را بدتر می‌کند و به‌معنای عدم تحقق هرگونه پیشرفت است.»

از ابتدای دولت رئیسی یک سوال همواره مطرح بوده و آن اینکه رئیس‌جمهور جدید قرار است چه سیاست خارجی‌ای اتخاذ کند و تکلیف مذاکرات برجامی و احیای توافق هسته‌ای چه خواهد شد؟ با انتخاب حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر خارجه، حامیان برجام کمی نفس راحت کشیدند، اما انتخاب علی باقری‌کنی از نزدیکان سعید جلیلی به ریاست تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران برای تحلیل‌گران موافق برجام کمی نگران‌کننده بود؛ چه اینکه باقری همواره از منتقدان برجام بود. شروع به کار دولت در قضیه برجام نیز عجیب بود. باقری‌کنی با چمدانی از مطالبات به وین رفت و همان یکی دو دور اول، مذاکرات با مشکل مواجه شد. دو ماه طول کشید که باقری با چند و، چون مذاکرات و ملاحظات آن آشنا شود، اما دیر شده بود. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۲ و آغاز جنگ اوکراین عملا احیای برجام از دستور کار غرب خارج شد. برخی تحلیل‌گران بر این باورند که تغییر جهان در هشت‌ماه گذشته و برخی سیاست‌های داخلی و خارجی ایران از جمله فروش پهپاد به اوکراین و اعتراضات در ایران عامل برهم خوردن مذاکرات وین بوده است. اخیرا سعید جلیلی نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی در جمع اساتید دانشگاه‌های خراسان جنوبی اظهاراتی را بازگو کرده که نشانه‌هایی را از به‌سرانجام نرسیدن برجام در دولت سیدابراهیم رئیسی پدیدار می‌کند. جلیلی در این نشست گفته «در گذشته گفتند که با توافق هسته‌ای همه مشکلات حل می‌شود، اما در عمل رشد اقتصادی که باید هشت درصد می‌شد، منفی هشت شد.»

او گفته با وجود اینکه اولین تحریم‌ها در بخش‌های هسته‌ای و نظامی بود، پیشرفت‌های بسیار خوبی در این عرصه‌ها کسب کرده‌ایم که نشانگر آن است که همه مشکلات وابسته به تحریم‌ها نیست. تحلیل این اظهارات در کنار تحولات یک سال‌ونیم گذشته در خصوص احیای برجام نشان می‌دهد تنها عوامل غیر‌قابل پیش‌بینی مانع از احیای برجام نشده، بلکه احتمالا مخالفت‌هایی در داخل نیز در کار بوده و این مخالفت‌ها طبیعتا از سوی همان افرادی مطرح شده که سال‌ها با این توافق مخالفت کرد‌ه‌اند. روند کنونی مذاکرات احیای برجام یادآور مذاکراتی است که تنها دستاوردش تعیین زمان و مکان دور بعدی بود؛ مذاکراتی که با ریاست سعید جلیلی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی در دولت محمود احمدی‌نژاد انجام می‌شد و در نهایت ایران را به ورطه قطعنامه‌های شورای حکام و سپس قطعنامه‌های شورای امنیت کشاند.

تکرار سناریوی مذاکره بی‌نتیجه؟

اسفند ۱۳۹۹ درحالی‌که به اذعان عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد دولت حسن روحانی، پیش‌نویس توافق نهایی شده بود و همه طرف‌ها بر سر مفاد احیای برجام به توافق رسیده بودند، قانون راهبردی مجلس برای رفع تحریم‌ها به تصویب رسید و عملا دست دولت روحانی برای ادامه مذاکرات هسته‌ای بسته شد. این فرضیه وجود داشت که اراده‌ای تمایل ندارد دولت روحانی افتخار احیای برجام را از آن خود کند و قرار است این امتیاز به دولت بعدی یعنی دولت ابراهیم رئیسی پیشکش شود. حسن روحانی یک سال بعد در جمع مسئولان دولت سابق اذعان کرد که اگر گرفتار مصوبه هسته‌ای مجلس نمی‌شدیم، تحریم‌ها را اسفند ۹۹ پایان می‌دادیم.

با این حال مذاکرات متوقف شد و طبق پیش‌بینی‌ها ابراهیم رئیسی در انتخابات پیروز شد. رئیس‌جمهوری جدید ایران در نخستین گفت‌وگوی تلویزیونی خود وعده داد که مذاکرات هسته‌ای در دولت‌اش ادامه خواهد یافت و برای رفع تحریم‌ها مذاکراتی «نتیجه‌محور» صورت می‌گیرد. او عبارتی را به کار برد که به گوش مخاطبان آشنا بود؛ رئیسی اعلام کرد که ایران به دنبال «مذاکره برای مذاکره» نیست. این عبارت در واقع تعریفی است که تحلیل‌گران در نقد مذاکرات هسته‌ای در دولت محمود احمدی‌نژاد به کار می‌بردند.

انتخاب وزیر خارجه هم از دید تحلیل‌گران با چالش احیای برجام گره خورده بود. حسین امیرعبداللهیان و علی باقری‌کنی همزمان جزو گزینه‌های محتمل وزارت خارجه بودند که هیچ‌کدام از حامیان برجام به حساب نمی‌آمدند، اما در نهایت رئیسی گزینه محافظه‌کارتر را به عنوان وزیر انتخاب کرد و به این ترتیب علی باقری‌کنی، معاون پیشین سعید جلیلی که ید طولایی در مخالفت با برجام داشت، شش ماه بعد به عنوان سرتیم مذاکره‌کنندگان برای دور هفتم مذاکرات راهی وین شد؛ اما دیری نپایید که مذاکرات تعطیل شد. ایران با دو پیش‌نویس وارد مذاکرات شده بود. رئیس هیئت مذاکره‌کننده ایران پس از پایان مذاکرات دور هفتم نیز در جمع خبرنگاران گفت: «به دو سند دست پیدا کرده‌ایم که این دو سند، دیگر سند به دست آمده در ۲۰ ژوئن (مذاکرات وین ۶) نخواهند بود، بلکه دو سند جدید است که براساس مواضع ایران مبنای مذاکراتی خواهد بود که در آینده نزدیک در وین آغاز می‌شود.» واکنش سه کشور اروپایی و آمریکا روشن بود: «ناامیدکننده» و «غیرسازنده».

دور هشتم مذاکرات وین در آستانه سال نوی میلادی ۲۰۲۲ درحالی آغاز شد که ایران ظاهرا از پیشنهاد‌های حداکثری خود عقب‌نشینی کرده بود. نورنیوز، رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، در یادداشتی به‌طور تلویحی گزارش‌های مربوط به متقاعد کردن ایران توسط روسیه و چین برای کنار گذاشتن خواسته‌های حداکثری در مذاکرات را تایید کرد. اما این دور از مذاکرات هم موفقیت‌آمیز نبود.

اسفندماه ۱۴۰۰ درحالی‌که هیچ نشانه‌ای از موفقیت مذاکرات دیده نمی‌شد، مذاکره‌کننده ارشد انگلیس و فرانسه در توئیترشان از همکاران تشکر کردند و پایان مذاکرات را اعلام کردند. ایران اعلام کرد، مذاکرات تمام نشده، اما مشخص شد که ماموریت کشور‌های اروپایی عملا به پایان رسیده و مذاکرات در سطح طرف‌های اصلی برجام یعنی ایران و آمریکا با میانجی‌گری اتحادیه اروپا قرار است ادامه داشته باشد. این تحول همزمان شد با آغاز حمله روسیه به اوکراین. درحالی‌که رایزنی‌ها ادامه داشت، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه اعلام کرد، روسیه از آمریکا می‌خواهد تضمین کتبی دهد که تحریم‌های اعمال‌شده علیه مسکو به خاطر تهاجم به اوکراین بر مناسبات تجاری و اقتصادی این کشور با ایران پس از احیای برجام تاثیر منفی نمی‌گذارد. درخواست تضمین، مذاکرات را با وقفه رو‌به‌رو کرد. هرچند روسیه به سرعت تضمین مدنظرش را دریافت کرد، اما گره مذاکرات باز نشد.

دور نهم مذاکرات با چهار ماه تاخیر روز هشتم تیر ۱۴۰۱ در دوحه قطر برگزار شد که به گفته مقامات آمریکا «بدون هیچ پیشرفتی» پایان یافت. در واکنش به بی‌نتیجه ماندن این دور از مذاکرات، سه کشور اروپایی عضو یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه مشترکی اعلام کردند که «ایران به یک فرصت دیگر پشت پا زد و به جای آن، درخواست‌های جدید غیربرجامی و به‌دور از واقعیت را پیش کشید.»

رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران هم در مصاحبه‌ای اعلام کرد که ایران، هم پیش از این و هم در دوحه «مطالبات جدیدی را اضافه کرده‌است... که هیچ ربطی به توافق هسته‌ای قبلی ندارد و... بخشی از این مذاکره نیست.»

گزارش‌ها نشان می‌داد که ایران سه موضوع حذف سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا و دریافت تضمین از واشنگتن مبنی بر عدم خروج دولت‌های بعدی ایالات‌متحده از توافق فعلی و بسته شدن پرونده سایت‌های اعلام‌نشده هسته‌ای در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به عنوان شروط احیای برجام مطرح کرده است.

دهم تیرماه میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین از سفر اعلام‌نشده باقری‌کنی به مسکو بعد از نشست وین و رایزنی‌های او با «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه روسیه پرده برداشت. ناگفته پیداست که مذاکرات دوحه هم با شکست مواجه شد. دور جدید مذاکرات اتمی وین برای احیای برجام روز ۱۳ مرداد درحالی آغاز شد که ظاهرا ایران از دو مطالبه خود مبنی بر حذف سپاه از فهرست گروه‌های تروریستی و دریافت تضمین مستحکم از دولت آمریکا عقب‌نشینی کرده، اما بسته شدن پرونده ایران در آژانس به معضل جدید تبدیل شده بود.

بیشتر بخوانید: تقابل اوج می‌گیرد؛ تهران زیر تیغ!

روند تحولات کار را به جایی رساند که اتحادیه اروپا در مردادماه پیش‌نویس پیشنهادی خود را برای احیای برجام در اختیار آمریکا و ایران قرار داد و تاکید کرد این پیش‌نویس آخرین فرصت طرفین برای بازگشت به تعهدات‌شان است. در متن افشاشده از پیش‌نویس توسط نشریه پولیتیکو اینطور آمده بود که قرار است در صورت احیای برجام «علاوه بر کاهش تحریم‌ها علیه سپاه پاسداران، پیش‌نویس اتحادیه اروپا زمینه را برای تهران مهیا می‌کند تا به‌سرعت پرونده اختلافی خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را حل‌وفصل کند.» نامه‌نگاری‌های ایران و آمریکا از طریق اتحادیه اروپا برای جرح و تعدیل پیش‌نویس تا پایان شهریورماه ادامه پیدا کرد و مصادف شد با آغاز اعتراضات داخلی در ایران و افشای خبر فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه و استفاده روس‌ها از این تسلیحات علیه اوکراینی‌ها. ظرف دو ماه بعد از حضور ابراهیم رئیسی در مجمع عمومی سازمان ملل و دست دادن او با امانوئل مکرون مقابل دوربین رسانه‌های حاضر در حاشیه نشست مجمع، کار به جایی رسید که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها رسما از خارج شدن احیای برجام از دستور کارشان خبر دادند. ۲۶ مهرماه رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در اظهاراتی گفت، مذاکرات احیای توافق هسته‌ای موسوم به «برجام» دیگر در دستور کار آمریکا نیست. امانوئل مکرون هم که به‌تازگی با سران مخالف جمهوری اسلامی دیدار داشته و گفته «اکنون، ما باید چارچوب جدیدی ایجاد کنیم، زیرا این راه‌حلی برای هیچ طرف نیست؛ در شرایطی که این خشونت داخلی [سرکوب اعتراضات ایران]و همچنین این بی‌ثباتی خارجی وجود دارد که عراق، لبنان، سوریه و بسیاری از کشور‌های همسایه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.» روز ۲۳ آبان وزیران خارجه اتحادیه اروپا یک بسته تحریمی علیه ایران را تصویب کردند و طی آن ۲۹ فرد و سه نهاد جمهوری اسلامی از جمله بنیاد تعاون بسیج، شبکه تلویزیونی «پرس‌تی‌وی» و شرکت فناوری «آروان کلود/ ابر آروان» در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفتند. در میان افراد تحریم‌شده، نام احمد وحیدی، وزیر کشور، وحید مجیدی رئیس پلیس سایبری و کیومرث حیدری فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی نیز به چشم می‌خورد. این دومین بسته تحریمی حقوق بشری اتحادیه اروپا از زمان آغاز اعتراضات بود و در مجموع طی دو ماه ۱۳۵ فرد و ۱۰ نهاد ایرانی به لیست تحریم‌های حقوق بشری اتحادیه اروپا اضافه شدند.

در همین فاصله محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران سفری به وین داشت تا بلکه معضل بسته شدن پرونده پادمانی ایران را با گفت‌وگوی دوجانبه با آژانس حل‌وفصل کند. ایران ۱۱ آبان اعلام کرد که یک هیئت فنی را برای «گفتگو‌ها و تقویت همکاری‌ها» با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به وین اعزام می‌کند. وزیر امور خارجه ایران ابراز امیدواری کرده بود که در گفتگو با آژانس با «تمرکز بر نگاه فنی و براساس توافق گذشته» نسبت به «حل‌وفصل برخی اتهامات موردنظر و مطرح‌شده توسط آژانس» علیه ایران بتوانیم از این مرحله از مسیر همکاری‌های فنی عبور کنیم. اما نتیجه این سفر هم دست کمی از مذاکرات برجامی نداشت. به گفته رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اما اسلامی در این سفر هیچ چیز جدیدی ارائه نکرده بود.

آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواسته‌اند که در نشست شورای حکام این سازمان در روز چهارشنبه ۲۵ آبان برای توضیح «ضروری و فوری» ایران درباره آثار اورانیوم در سه سایت اعلام‌نشده این کشور، قطعنامه‌ای تصویب کند. براساس گزارش رویترز، ایران در جریان سفر محمد اسلامی به وین قبول کرده بود که بعد از نشست روز چهارشنبه شورای حکام به مقامات آژانس انرژی اتمی اجازه سفر به تهران را بدهد؛ توافقی که روز دوشنبه در جریان نشست خبری ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران هم مورد تاکید قرار گرفت. کنعانی در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی اعلام کرد، هیئتی از آژانس قرار است به‌زودی به تهران سفر کنند. اما ظاهرا با تقویت تصویب قطعنامه ضدایرانی در آژانس، ایران توافق‌اش را پس گرفته است. محمد اسلامی در حاشیه هیئت دولت روز چهارشنبه و همزمان با برگزاری نشست شورای حکام اعلام کرده، «فعلاً سفری از سوی مقام‌های آژانس به ایران در دستور کار نیست.» او در ادامه به کشور‌های غربی انتقاد کرده و گفته، «اگر حسن‌نیت داشتند و اگر قرار بود مذاکره را تداوم دهند، پیش‌نویس قطعنامه با این ابعاد را ارائه نمی‌کردند.» امیرعبداللهیان هم عبارت آشنایی را در توصیف وضعیت به کار برده است. او روز چهارشنبه در حاشیه هیئت دولت گفته، «ما برای مذاکره، مذاکره نکردیم. برای دریافت نتیجه مذاکره کردیم.» امیرعبداللهیان بار دیگر بر اصرار ایران در مورد ادامه مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا تاکید کرده و گفته، با وجود اینکه آمریکایی‌ها می‌گویند «اولویت‌مان نیست»، اما به‌طور مستمر با طرف آمریکایی پیام تبادل می‌کنیم، آخرین پیام‌مان در کمتر از ۷۲ساعت گذشته بود، آمریکایی‌ها پیغام می‌دهند برای برجام شتاب دارند. پیش از این یک سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، سخنان وزیر امور خارجه ایران را تکذیب کرده و گفته بود «ایالات متحده دیگر پیامی برای احیای برجام به تهران نمی‌فرستد.»

بازگشت ایران به ورطه قطعنامه‌ها؟

متن قطعنامه دیروز، دومین قطعنامه‌ای است که در دولت سیدابراهیم رئیسی در شورای حکام علیه ایران روی میز اعضای شورا قرار می‌گیرد. شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چهارشنبه ۱۸ خرداد با اکثریت آراء قطعنامه‌ای علیه ایران به تصویب رساند که در آن از عدم همکاری تهران با این نهاد انتقاد شده بود. پیش از آن در خردادماه ۹۹ قطعنامه مشابهی علیه ایران تصویب شده بود و از ایران خواسته شده بود که زمینه دسترسی بازرسان آژانس به دو سایت هسته‌ای را فراهم کند. متن قطعنامه جدید شورای حکام علیه ایران لحن تندتری دارد و می‌تواند سرآغاز تجربه سال‌های ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد و ریاست سعید جلیلی بر شورای عالی امنیت ملی باشد. حسین موسویان، مذاکره‌کننده اسبق هسته‌ای ایران در گفتگو با دنیای اقتصاد خاطره‌ای را از دیدار خود با احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت تعریف کرده است. موسویان می‌گوید، احمدی‌نژاد پس از پیروزی در انتخابات ۸۴ «گفت که شما بی‌خود مرعوب تهدید‌های غرب شده‌اید و از ترس مرگ، خود‌کشی کرده‌اید؛ احمدی‌نژاد گفت ما غنی‌سازی را شروع می‌کنیم و آمریکا هم هیچ غلطی نمی‌تواند بکند و... با این دیدگاه غنی‌سازی آغاز شد و پرونده هم فورا به شورای امنیت رفت و چین و روسیه هم به نفع آمریکا و علیه ما رای دادند».

بیشتر بخوانید: توضیح رابرت مالی درباره تحریم رئیس و خبرنگاران صدا و سیما

موسویان استمرار قطعنامه‌های شورای حکام را زمینه‌ساز ارجاع پرونده به شورای امنیت خوانده و گفته، اگر در نشست جاری شورای حکام، قطعنامه تصویب شود، زمینه ارجاع پرونده به شورای امنیت طی قطعنامه بعدی نشست شورای حکام آژانس فراهم می‌شود؛ مگر اینکه تا آن موقع درباره برجام توافق شود. تصور اینکه اراده‌ای برای جلوگیری از افتادن ایران به ورطه قطعنامه‌های پی‌درپی شورای حکام و سپس شورای امنیت وجود داشته باشد کمی سخت است.

حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه «کیهان» بعد از تصویب قطعنامۀ شورای حکام در خردادماه در یادداشتی گفته بود، ایران باید از پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی (ان. پی. تی) خارج شود. فریدون عباسی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران و عضو کمیسیون انرژی مجلس این کشور نیز گفته است که جمهوری اسلامی باید علاوه بر خروج از ان. پی. تی، غنی‌سازی اورانیوام را با غلظت بیش از ۹۰ درصد انجام بدهد. اظهارات سعید جلیلی در کنار سیر «مذاکره برای مذاکره» در یک سال اخیر نشان می‌دهد گفتمان «تحریم به مثابه نعمت» در حال حاضر به گفتمان غالب تبدیل شده است.

آیا برجام شکست اقتصادی بود؟

علاوه بر سعید جلیلی، همفکران او در روزنامه کیهان هم مدعی شکست‌های اقتصادی ایران در دوران اجرای برجام هستند. شریعتمداری در سرمقاله‌ای روز چهارشنبه مدعی شده: «از سال ۹۲ تا ۱۴۰۰ سیاست خارجی دولت به مذاکره با چند کشور محدود شد و در نهایت هم با خروج آمریکا از برجام به جایی نرسید و آنچه برای ایران برجای ماند، تکرار تجربه اعتماد به غرب و عقب ماندن از فرآیند پیشرفت اقتصادی بود که در رشد اقتصادی نزدیک به صفر و تورم‌های بالای ۴۰ درصد متبلور گردید».

این اظهارنظر در حالی مطرح شده که برخی شخصیت‌های شاخص جریان اصولگرایی هم معتقدند احیای برجام تنها راه بهبود اوضاع اقتصادی است. محسن رضایی آذرماه سال ۱۴۰۰ وعده داده بود که «نرخ ارز در سال‌های آینده با سرانجام رسیدن مذاکرات و برداشتن تحریم‌ها به ثبات برسد.» مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی دوره یازدهم درحالی‌که در سیطره جریان اصولگرایی است، گزارشی منتشر کرده که خلاف ادعای مخالفان توافق هسته‌ای را اثبات می‌کند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در آستانه تدوین برنامه هفتم توسعه، در گزارشی وضعیت عمومی صنعت کشور در برنامه ششم توسعه را مورد بررسی قرار داده و اعتراف کرده که پس از برجام بخش صنعت به رشد خیره‌کننده ۶/۱۰ درصد رسید که از ابتدای انقلاب بی‌سابقه بود. براساس این گزارش دولت در سال‌های ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ توانست در شاخص رقابت‌پذیری صنعتی جهان به رتبه‌ای بالاتر از اهداف تعیین‌شده در برنامه ششم توسعه دست یابد.