خط و نشان هسته‌ای ایران در واکنش به قطعنامه شورای حکام

اقتصاد۲۴- جمهوری اسلامی ایران به سومین قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پاسخ داد. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان انرژی اتمی ایران؛ این سازمان اقداماتی را در مجتمع‌های غنی‌سازی شهید احمدی‌روشن (نطنز) و دکتر علی‌محمدی (فردو) انجام داده که به شرح زیر است.  

اقدامات صورت‌گرفته در فردو: 
۱- تولید محصول اورانیوم UF۶ با غنای ۶۰ درصد برای نخستین‌بار در این مجتمع بوده و غنی‌سازی ۶۰ درصد در مجتمع شهید احمدی روشن (نطنز) نیز همچنان ادامه دارد.  
۲- آغاز روند تعویض ماشین‌های سانتریفیوژ نسل اول با ماشین‌های پیشرفته ۶-IR در این متجمع که باعث افزایش چشمگیر ظرفیت تولید می‌شود.  
۳- آغاز روند تجهیز سالن B (واحد یک) با ظرفیت ۸ زنجیره جدید که با توجه به ضرورت ایجاد زیرساخت به شکل مرحله‌ای صورت خواهد گرفت.
اقدامات صورت‌گرفته در نطنز 
۱- گازدهی به دو زنجیره جدید از ماشین‌های پیشرفته نوع (IR-۲ M و IR۴) 
 شروع پاسیواسیون دو زنجیره دیگر از نوع (IR-۲ M) که در روز‌های آینده به مرحله گازدهی خواهد رسید.  
۲- آغاز روند راه‌اندازی واحد B۱۰۰۰ با ظرفیت ۸ واحد جدید با توجه به اینکه تکمیل این اقدام باتوجه به ضرورت ایجاد زیرساخت، به شکل مرحله‌ای صورت خواهد گرفت.  

به گزارش اعتماد، ساعتی پس از انتشار این بیانیه، محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی در حاشیه بازدید از بیستمین نمایشگاه بین‌المللی محیط زیست در گفتگو با خبرنگاران درباره اقدامات انجام‌شده از سوی سازمان انرژی اتمی در مراکز غنی‌سازی فردو و نطنز گفت: در روز‌های اخیر شاهد صدور قطعنامه علیه ایران بودیم که این کار با عکس‌العمل متقابل ما مواجه شد به‌طوری‌که در روز‌های اخیر تولید اورانیوم UF۶ با غنای ۶۰ درصد در فردو از سر گرفته شد. انتشار این بیانیه و مشخص شدن جزییات واکنش فنی ایران به سومین قطعنامه شورای حکام منجر به پرسش از آنتونی بلینکن وزیر خارجه امریکا در نشست خبری او با همتای قطری در دوحه شد.

آنتونی بلینکن در واکنش به اعلام غنی‌سازی ۶۰ درصدی ایران در فردو به پاسخی کوتاه بسنده کرد و گفت نمی‌تواند گزارش‌ها درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تایید کند. ساعاتی پس از این موضع‌گیری وزیر خارجه امریکا، جان کربی سخنگوی مشاور امنیت ملی کاخ سفید در واکنش به این موضوع ادعا‌های بی‌پایه و اساس قبلی را تکرار کرده و گفت: «ما از مدت‌ها پیش شاهد بوده‌ایم که ایران در تلاش بوده است زمان گریز خود را کوتاه‌تر کند. به همین دلیل است که وقتی ما روی کار آمدیم سخت تلاش کردیم برجام را احیا کنیم. الان به آن مرحله نزدیک نیستیم، اما ما با نگرانی به رصد پیشرفت‌های ایران در زمینه هسته‌ای و همچنین توانمندی‌های آن‌ها در زمینه موشک‌های بالستیک ادامه می‌دهیم. به همین دلیل است که قصد داریم اطمینان حاصل کنیم که همه گزینه‌ها در دسترس رییس‌جمهور خواهد بود. به همین دلیل است که ما دیدگاه‌مان را مبنی بر اینکه به ایران اجازه دستیابی به سلاح اتمی نخواهیم داد، تغییر نخواهیم داد.» خبرگزاری رویترز یکی از نخستین رسانه‌های غربی بود که به انعکاس واکنش ایران به سومین قطعنامه شورای حکام پرداخت و در این باره نوشت: ایران غنی‌سازی ۶۰ درصد در تاسیسات زیرزمینی فردو را آغاز کرده است. اقدامی که می‌تواند تلاش‌های غرب برای بازگرداندن ایران به تعهدات برجامی در قالب احیای این توافق را زیر سوال ببرد. ایران تا پیش از این اقدام جدید در فردو، غنی‌سازی ۶۰ درصد در نطنز داشته که البته کمتر از غنی‌سازی ۹۰ درصد است. ایران طبق برجام متعهد به رعایت سقف غنی‌سازی ۶۷/۳ است.

بیشتر بخوانید: غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصد در فردو آغاز شد

اریک برور، تحلیلگر و کارشناس ارشد مسائل خلع‌سلاح درباره معنای اقدام جدید ایران در واکنش به صدور قطعنامه‌ای که مبنای آن را تروییکای اروپایی به علاوه ایالات متحده گذاشتند در صفحه توییترش نوشت: ایران غنی‌سازی ۶۰ درصد در تاسیسات زیرزمینی فردو و روند تعویض ماشین‌های سانتریفیوژ نسل اول با ماشین‌های پیشرفته ۶-IR را آغاز کرده است. حالا سوال این است که چرا این مساله مهم است؟ ایران تاکنون این حد از غنی‌سازی را در تاسیساتی پیش برده که روی سطح زمین است و به هرحال می‌توان گفت که به نوعی آسیب‌پذیر هم بودند. تاسیسات فردو در زیر زمین است و هدف قرار دادن آن با حمله نظامی سخت است. بدون تغییرات دیگر در برنامه غنی‌سازی ایران، این امر می‌تواند سرعت انباشت مواد ۶۰ درصدی ایران و به تبع آن توانایی این کشور برای تولید چندین بمب را افزایش دهد. (گفته می‌شود که ایران در حال حاضر مواد لازم برای تولید یک بمب را دارد).

برنامه‌های ایران برای حذف تدریجی سانتریفیوژ‌های نسل اول ۱-IR به نفع ۶-IR‌های کارآمدتر در میان‌مدت نگران‌کننده است. تاسیسات زیرزمینی مجهز به سانتریفیوژ‌های پیشرفته که اورانیوم با درصد بالا تولید می‌کنند به خودی خود یک نگرانی جدی در مورد گسترش سلاح‌های هسته‌ای محسوب می‌شود. کلسی داونپارت، کارشناس خلع‌سلاح نیز در یک رشته توییت که البته مبنای آن بر رد احتمال حرکت ایران به سمت غنی‌سازی ۹۰ درصد بود به خطرناک شدن شرایط در پرونده هسته‌ای ایران اشاره کرده و نوشت: کاهش نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران خطر جنبه تسلیحاتی پیدا کردن این برنامه را هم افزایش می‌دهد. این مارپیچ پلکانی تشدید تنش پایدار نیست.

حتی اگر ایران تا ۹۰ درصد غنی‌سازی نکند، تهدید ناشی از برنامه هسته‌ای ایران و خطر اشتباه محاسباتی هر دو در حال افزایش است. زمان آن فرا رسیده است که ایالات متحده و شرکای اروپایی آن به سمت یک استراتژی دیپلماتیک جدید حرکت کنند. تحریم‌ها و تلاش برای منزوی کردن تهران نمی‌توانند بحران هسته‌ای کنونی را مدیریت کنند و چشم‌انداز احیای برجام نیز هر روز تیره‌تر از دیروز است. زمان آن فرا رسیده است که اهداف ایران را با رویکرد دیپلماتیک جدید محک بزنیم؛ رویکردی که در نتیجه آن هم شاهد کاهش ریسک برنامه هسته‌ای ایران و شفاف‌سازی در این برنامه باشیم و هم تحریم‌های ایران برداشته شوند. 

نقشه راه‌هایی که به هدف نرسیدند

به گزارش «اعتماد»، گام‌های جدید هسته‌ای ایران که در واکنش به سومین قطعنامه شورای امنیت برداشته شدند ادامه زنجیره‌ای است که از خرداد ۱۳۹۹ آغاز شد. از همان تاریخ تاکنون پرونده اختلاف ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره سه مکان (در ورامین، تورقوزآباد و مریوان) که طبقه ادعای آژانس آلوده به اورانیوم بودند به قوت خود باقی مانده و اختلاف‌ها حل نشده است. روایت ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که البته از حمایت تروییکای اروپایی و ایالات متحده هم در این فقره برخوردار است باهم بسیار متفاوت است. ایران می‌گوید از زمان طرح ادعای پیدا شدن مواد اعلام نشده در سه مکان در ایران بر پایه اسنادی که اسراییل در‌اختیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داده است، حرف مذاکره‌کنندگان ایرانی با طرف مقابل این بود که پرونده ادعایی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران در گذشته باید همراستا با مذاکرات احیای برجام حل‌و‌فصل شود و تهران نمی‌تواند اجازه بدهد که این پرونده به عنوان یک اهرم فشار حتی پس از احیای برجام و بازگشت ایران به تمام تعهدات برجامی باقی بماند. فرض کنیم ایران به اجرای تعهدات برجامی بازگشت، اجرای پروتکل الحاقی را از سرگرفت، مجوز تمام دسترسی‌های نظارتی و... را برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر کرده و تبدیل به کشوری شود که بیشترین بازرسی و نظارت از سوی آژانس بر آن اعمال شود، در چنین شرایطی بازماندن این پرونده می‌تواند دستاویز سیاسی‌کاری و نگه‌داشتن به اصطلاح چماق بر سر ایران شود.

با همین استدلال تهران و آژانس در اسفندماه ۱۴۰۰ با سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران اعلام کردند که به یک نقشه راه برای حل اختلاف‌ها در یک بازه زمانی مشخص رسیده‌اند و بر این اساس تا زمان اجرای نهایی توافق احیای برجام این پرونده هم مختومه خواهد شد. این پروسه دقیقا مشابه روندی است که ایران در سال ۲۰۱۵ همراستا با مذاکرات حصول برجام پیش برد و سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مذاکراتی مستقل، اما موازی با برجام پرونده موسوم به پی‌ام‌دی درباره ابعاد احتمالا نظامی برنامه هسته‌ای ایران را مختومه کردند.
 
سفر رافائل گروسی به تهران در تاریخ ۱۵ اسفند ماه ۱۴۰۰ با یک نشست خبری مشترک میان او و محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی منتهی شد. در این نشست خبری، خبرنگار اعتماد از محمد اسلامی درباره تضمین به نتیجه رسیدن چارچوب همکاری جدید ایران و آژانس سوال کرد: ایران تاکنون چندبار به پرسش‌های آژانس درباره اختلاف‌های پادمانی فعلی پاسخ داده است. این‌بار این چارچوب زمانی مشخص شده تا خرداد ماه چه ویژگی دارد که بتواند به نتیجه رسیدن این پرونده را تضمین کند؟  

رییس سازمان انرژی اتمی در پاسخ با اشاره به اینکه سوال مهم است، گفت: فلسفه وجودی برجام و مذاکراتی که انجام شد صرفا برای دفع و رفع این اتهامات از سر کشور بود. ایجاد یک برنامه توطئه‌آمیز علیه ایران که توسط صهیونیست‌ها مدیریت و هدایت می‌شود، انتها ندارد و دلیل شکل‌گیری برجام هم عبور از همین موانع ادعایی بوده که در سال ۲۰۱۵ بسته شده است. اما شیطنت‌ها ادامه یافته و در این مقطع که مذاکرات در وین در حال انجام است و در مراحل پایانی قرار گرفته هم شاهد تداوم آن هستیم. به همین دلیل روشن و واضح، یکی از خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران است که این موارد ادعایی باید برای همیشه بسته شود و بیش از این مزاحمت سر راه ملت ایران و کشور ایجاد نکند. براساس توافقی که بین ما و آژانس حاصل شده و مذاکراتی که طی هفته‌های گذشته بین ما و گروسی انجام شد و امروز در بیانیه‌ای این توافق را اعلام می‌کنیم، گام‌هایی تعریف شده که در تعامل با یکدیگر و به صورت مساعدت متقابل و ارایه مدارک و مستنداتی که این ابهام را از سر کشور برطرف کند و به سمت بسته شدن ببرد، برداشته خواهند شد.

ان‌شاءالله ما تا خرداد که یک فاز از فاز‌های توافق وین است، این پرونده اختلافی را می‌بندیم و اگر کسی باز مزاحمتی سر راه ما ایجاد کند و درصدد باشد که با تولید اطلاعات جعلی مانعی بر سر راه پیشرفت ما ایجاد کند، از ابزار‌های دراختیار خود استفاده می‌کنیم و اجازه نخواهیم داد که تجربه گذشته دوباره تکرار شود. اکنون قریب به ۹ ماه پس از آن نشست خبری نه تنها آن چارچوب به نتیجه نرسیده بلکه ایران سومین قطعنامه را هم به واسطه باقی ماندن این اختلاف دریافت کرده و طرف امریکایی در یک بیانیه جداگانه تهران را به انتقال پرونده از شورای حکام به شورای امنیت تهدید کرده است. در حال حاضر با مشخص شدن گام‌های متقابل ایران در پاسخ به این قطعنامه به نظر می‌رسد که دو طرف حداقل در میدان قضاوت افکار عمومی در یک سطح قرار گرفته‌اند. رافائل گروسی در سخنانی پس از تصویب قطعنامه اعلام کرد که آژانس به دنبال حل‌و‌فصل این اختلاف با توسل به دیپلماسی و گفتگو با ایران است و در این زمینه سفری هم برای هیاتی از جانب آژانس به تهران برنامه‌ریزی شده بود که امیدوار است طبق برنامه پیش برود. این سفر که قرار بود در هفته جاری صورت بگیرد فعلا به صلاحدید ایران به تعویق افتاده، اما پیش‌بینی می‌شود که در آینده‌ای نه چندان دور با فاصله گرفتن دوباره دو طرف از فضای متشنج فعلی انجام شود.

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز روز دوشنبه همزمان با اعلام خبر مشخص شدن واکنش‌های ایران به قطعنامه آژانس تاکید کرد که ایران آماده است در صورت تغییر رفتار طرف مقابل و بازگشت ظرفیت به اجرای تعهدات، موضع‌گیری مشابهی داشته باشد. مساله اختلاف‌های پادمانی ایران و آژانس از ابتدای طرح آن به دلیل باز بودن پرونده مذاکرات وین برای احیای برجام به آن گره خورد و به نظر می‌رسد که برخلاف موضع‌گیری‌های طرف مقابل، آن‌ها نیز به خوبی بر درهم‌تنیدگی این دو پرونده آگاه بودند. طرف ایرانی می‌گوید حل اختلاف‌های پادمانی هرچند باید در قالب یک نقشه راه و با پرسش و پاسخ‌های فنی همراه باشد، اما تصمیم نهایی برای مختومه کردن این پرونده کاملا سیاسی است و به برجام و فرجام احیای آن گره خورده است.

بیشتر بخوانید: صنایع پتروشیمی ایران در منگنه فشار تحریم‌های تازه آمریکا

براساس این رویکرد، تهران معتقد است تا زمانی که اختلاف‌های ایران و ۱+۴ به علاوه ایالات متحده در مسیر احیای برجام به صفر نرسد اراده سیاسی هم برای به نتیجه رسیدن رایزنی‌ها درباره مختومه شدن پرونده پادمانی وجود نخواهد داشت. درحالی که به نظر می‌رسد طرف غربی با توجه به دو پرونده ادعای کمک ایران به روسیه در جنگ اوکراین و ناآرامی‌ها در ایران ترجیح می‌دهد سیاست فشار همه‌جانبه علیه ایران را دنبال کند، باید دید جمهوری اسلامی ایران برای پرهیز از انتقال پرونده ایران به شورای امنیت از مسیر شورای حکام چه تدبیری اندیشیده است.

درحالی که نشست آتی شورای حکام در اسفندماه برگزار خواهد شد ضمانتی وجود ندارد که در صورت مسکوت ماندن این پرونده تا پیش از اسفندماه اقدامی در راستای تحت فشار قرار دادن بیشتر ایران صورت نگیرد. هرچند که برخی احتمال وتوی قطعنامه علیه ایران از سوی روسیه و چین (در صورت انتقال پرونده از شورای حکام به شورای امنیت) را مطرح می‌کنند، اما حتی در صورت تحقق چنین سناریویی هم مساله‌ای به نام امنیتی‌سازی از پرونده هسته‌ای ایران و نگاه افکار عمومی در سطح بین‌المللی وجود دارد که به نظر می‌رسد در محاسبه‌های نهاد‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیرنده در این پرونده چندان جایی ندارد.