میراث جهانی و آثار باستانی ترکیه و سوریه زیر آوار زلزله

اقتصاد۲۴ - زلزله مرگباری که روز دوشنبه خاورمیانه را به صدر اخبار کشاند، علاوه بر گرفتن جان هزاران نفر از مردمان ترکیه و سوریه، صد‌ها ساختمان را آوار کرد و به بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی هم آسیب زد. میان این مرگ و آوار، بنا‌های باارزشی فرو ریختند؛ بنا‌هایی که یادگار تاریخ بودند و قرن‌ها از جنگ‌ها و بسیار بلایای طبیعی دیگر جان به در برده بودند؛ شهر تاریخی حلب در سوریه، قلعه دوهزار ساله غازیان‌تپه (غازی‌عنتاپ) و کلیسای قرن هفدهمی در همسایگی آن و بسیاری آثار دیگر. در پی این ویرانی، دیروز سازمان جهانی یونسکو با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که علاوه بر آسیب به شهر تاریخی حلب در سوریه و قلعه غازیان‌تپه ترکیه، حداقل سه سایت جهانی دیگر هم ممکن است از این زمین‌لرزه‌ها آسیب دیده باشند.

به گزارش روزنامه پیام ما ، آنچه بامداد دوشنبه رخ داد، یکی از بزرگترین زلزله‌هایی بود که در بیش از یک قرن اخیر در منطقه اتفاق افتاده است. شمار قربانیان زلزله و پس‌لرزه‌هایی که مرکز و جنوب ترکیه و شمال غرب سوریه را لرزاند، تا لحظه تنظیم این گزارش از ۵ هزار نفر گذشته است. حداقل ۳۴۱۹ نفر در ترکیه جان خود را از دست داده‌اند و تلفات سوریه حدود ۱۶۰۰ نفر است. این زلزله به بنا‌هایی خسارت زده و بعضی‌شان را ویران کرده که پیش از این در برابر جنگ‌ها و بلایای طبیعی دیگر مقاومت کرده بودند؛ این ویرانی‌ها یادآور زلزله بزرگ بم در سال ۸۲ و تخریب ارگ تاریخی این شهر است که میراثی جهانی شمرده می‌شود.

ویرانی‌های ترکیه

قلعه غازیان‌تپه، در جنوب شرقی ترکیه، قابل‌توجه‌ترین بنا‌های آسیب دیده از زمین‌لرزه است؛ قلعه‌ای سنگی که در تمام این سال‌ها یکی از جاذبه‌های گردشگری ترکیه بود. گاردین گزارش داده که سنگ‌های دیوار این بنای بازمانده از دوران روم باستان، به پایین سقوط کرده است. عکس‌ها و فیلم‌های قلعه غازی‌عنتاپ که یکی از بهترین قلعه‌های حفظ‌شده در ترکیه به حساب می‌آید، این را تایید می‌کند. آنادولی، خبرگزاری دولتی ترکیه گزارش داده است: «بخش‌هایی از شرق، جنوب و جنوب شرقی قلعه تاریخی غازی‌عنتاپ در منطقه شاهین‌بی مرکزی در اثر زلزله ویران شدند و آوارش در خیابان پراکنده شد.» این گزارش اضافه می‌کند: «نرده‌های آهنی اطراف بنا در پیاده‌رو‌های اطراف پراکنده بود، دیوار حائل کنار قلعه نیز فروریخت و در برخی نقاط، شکاف‌های بزرگی دیده می‌شود.» از یک سال پیش این بنا به «موزه پانورامیک دفاع و قهرمانی غازی‌عنتاپ» تبدیل شده بود تا آثار مربوط به مقاومت نظامی شهر در برابر اشغال فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها در سال ۱۹۲۰ و جنگ استقلال ترکیه در آن به نمایش در بیاید.

اعتقاد بر این است که قدمت بخش‌هایی از این قلعه، که در ارتفاعات مرکز غازی‌عینتاپ امروزی واقع شده، به امپراتوری هیتی‌ها بازمی‌گردد. هیتی‌ها احتمالا نخستین ساکنان ناحیه آناتولی کنونی بوده‌اند و امپراتوری هیتی‌ها یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های آناتولی است که در دوران قبل از میلاد حکمرانی می‌کرده است. اما بنای اصلی قلعه را رومیان در قرن دوم و سوم به عنوان یک برج دیده‌بانی ساخته‌اند. بر اساس اطلاعات وب‌سایت دولتی موزه‌های ترکیه این قلعه که ۱۲ برج دارد و یک خندق در اطراف آن است، بعد‌ها در قرن پنجم و در دوره امپراتوری بیزانس، ژوستینین یکم، که «معمار قلعه‌ها» نامیده می‌شود، گسترش یافت.
علاوه بر این بنا، اینطور که پایگاه خبری دیلی صباح گزارش داده، گنبد و دیوار شرقی مسجد تاریخی شیروانی مربوط به قرن هفدهم که در کنار قلعه قرار دارد هم در جریان این زمین‌لرزه فروریخته است و این بنا به شدت آسیب دیده است. این مسجد که یکی از قدیمی‌ترین مسجد‌ها در غازیان‌تپه است، نه تنها به‌عنوان یک بنای مذهبی بلکه از دیرباز یک شگفتی معماری شناخته می‌شد و برخلاف مناره‌های بیشتر مساجد، برج‌های مسجد شیروانی دو بالکن دارند.

در همین حال طبق گزارش رسانه‌های محلی، کلیسای جامع بشارت در شهر اسکندرون در جنوب ترکیه هم تقریبا به طول کامل ویران شده است. این کلیسای کاتولیک در ابتدا بین سال‌های ۱۸۵۸ تا ۱۸۷۱ ساخته شد و پس از وقوع یک آتش‌سوزی، در سال ۱۹۰۱ بار دیگر بازسازی شد. مسجد نو (ینی) در مالاتیا هم یکی دیگر از بنا‌هایی است که تحت تاثیر زلزله قرار گرفته. این مسجد قرن هفدهمی در شهر باستانی مالاتیا در منطقه آناتولی شرقی ترکیه در چندین زلزله آسیب دیده است. این مسجد یک بار در زلزله ۱۸۹۴ ویران شد و دوباره بازسازی‌اش کردند و بار دیگر در زلزله ۱۹۶۴ خسارت دید. حالا در زلزله اخیر، بسیاری از دیوار‌های این بنا فروریخته و مسجد بار دیگر آماده نبردی دوباره برای بقاست.

تخریب تاریخ در سوریه

کشور‌های سوریه و ترکیه مهد تمدن بشری و جایگاه برخی از ارزشمندترین آثار باستانی جهان هستند که چندین سایت میراث جهانی یونسکو را نیز در خود جای داده‌اند، از جمله شهر باستانی حلب که پیش از این در جنگ داخلی سوریه ویران شده بود. گزارش‌های تایید نشده در رسانه‌های اجتماعی حاکی از آن است که زمین‌لرزه‌های بزرگ و ویرانگر روز دوشنبه احتمالاً به دروازه غربی شهر کهن حلب آسیب رسانده است.

بیشتر بخوانید: ماجرای پیش‌بینی مرموز زلزله ترکیه و سوریه

بخش‌هایی از سوریه که تحت تأثیر این زلزله‌ها قرار گرفته‌اند، آثار معماری ارزشمندی را در بر می‌گرفتند، اما از جنگ ۱۲ ساله رنج می‌بردند؛ قلعه حلب یکی از آنهاست، یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های جهان که از زلزله در امان نماند. این قلعه، کاخی عظیم و مستحکم مربوط به قرون وسطی است که در مرکز شهر قدیمی حلب قرار دارد. اینطور که الجزیره گزارش داده، اداره کل آثار باستانی و موزه‌های سوریه در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «بخش‌هایی از آسیاب عثمانی در داخل ارگ باستانی حلب فرو ریخته است، در حالی که بخش‌هایی از دیوار‌های دفاعی شمال شرقی این بنا هم ترک خورده و سقوط کرده است.» طبق این اطلاعیه بخش‌هایی از گنبد مناره مسجد ایوبیان در داخل ارگ حلب نیز فروریخته و ورودی این بنای تاریخی از جمله ورودی برج ممالیک نیز در جریان زلزله آسیب دیده است.» ارگ حلب، بخشی از شهر باستانی حلب است که نامش از سال ۱۹۸۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفته. این اثر تاریخی که در جنگ حلب هم خسارات بسیاری را متحمل شد و اوایل سال ۲۰۱۷ با بازسازی و مرمت بخش‌های آسیب‌دیده، به روی عموم بازگشایی شده بود، اما اکنون ویرانی دیگری رخ داده است.

در استان حما هم شماری از بنا‌های داخل قلعه باستانی المرقاب در شهر بانیاس آسیب دیده‌اند و بخش‌هایی از استحکامات و یک برج این قلعه نیز سقوط کرده است. در طرطوس هم بخشی از قلعه قدموس آسیب دیده و پیگیری‌ها برای بررسی آسیب‌های زلزله به شهر تاریخی پالمیرا ادامه دارد.

یونسکو به کمک می‌آید

تخریب بخشی از قلعه تاریخی شهر غازی‌عنتاپ ترکیه این نگرانی را ایجاد کرده که در زلزله‌های مهیب روز دوشنبه، دیگر بنا‌های تاریخی ارزشمند ترکیه و سوریه که غنی از میراث فرهنگی‌اند، هم آسیب دیده باشند. ترکیه ۱۹ محوطه و سوریه ۶ محوطه ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو دارند و دیروز آژانس فرهنگی سازمان ملل متحد یونسکو اعلام کرد که پس از آسیب دیدن دو مکان ثبت شده در فهرست میراث جهانی در سوریه و ترکیه در زلزله ویرانگر، این سازمان آماده ارائه کمک است. طبق اعلام یونسکو، علاوه بر آسیب به شهر تاریخی حلب در سوریه و قلعه‌ای در جنوب شرقی شهر دیرالزور ترکیه، حداقل سه سایت جهانی دیگر هم ممکن است تحت تاثیر قرار گرفته باشند. به گزارش خبرگزاری فرانسه، آدری آزولای، مدیر‌کل یونسکو گفت: «سازمان یونسکو در چارچوب وظایف خود کمک خواهد کرد.»

در بیانیه یونسکو آمده است که به‌طور ویژه نگران شهر تاریخی حلب است که از سال ۲۰۱۳ به دلیل جنگ داخلی سوریه در فهرست میراث جهانی در خطر قرار گرفته است. «آسیب‌های قابل‌توجهی در ارگ حلب دیده شده است. برج غربی دیوار قدیمی شهر، فروریخته و چندین بنای دیگر در بازار‌های سرپوشیده سست شده است.» یونسکو گفته که فروریختن چندین و چند بنای تاریخی ترکیه در سایت جهانی قلعه دیاربکر و باغ‌های هِوسِل در مجاورت آن غم‌انگیز بوده است. طبق این بیانیه نقاطی که تحت تاثیر زلزله قرار گرفته، مراکز مهم دوره‌های روم، ساسانی، بیزانس، اسلامی و عثمانی بوده است.