گاز در برابر غذا و دارو؛ تحریم‌های بین‌المللی و فرمان‌پذیری عراق

اقتصاد۲۴- جواد اوجی، وزیر نفت دولت ابراهیم رئیسی در اظهارنظری راجع به وصول پول فروش گاز ایران به عراق رسما از شیوه گاز در برابر غذا و دارو سخن گفته. شیوه‌ای که برای چندین سال خود عراقی‌ها در دوران پس از جنگ خلیج و زمامداری صدام حسین با اتکا به آن حداقل‌های کشور خود را تامین می‌کردند. دورانی که عراق تحت تحریم‌های شدید بین المللی قرار داشت.
به گزارش فراز، وزیر نفت در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران درباره دریافت پول فروش گاز به عراق گفته است: ما هر مقدار گاز به عراق می‌فروشیم، آن را در بانک TBI از عراق می‌گیریم، اما حوزه وصول این درآمد‌ها صرفاً در حوزه دارو و کالا‌های اساسی وصول می‌شوند که در این مساله هم مذاکراتی با طرف عراقی انجام شده است.
او گفته است: به طرف عراقی فشار آوردیم مثل سایر کشور‌ها که صادرات گاز داریم این محدودیت برداشته شود. امیدواریم با رایزنی‌های در حال انجام این موضوع حل و فصل شود و مختص به کالای اساسی و دارو نباشد.

این سخنان وزیر نفت، ۲۱ ماه پس از آغاز به کار دولت سیزدهم معنای بسیار مهمی دارد. دولت ابراهیم رئیسی از همان ابتدا به عنوان منتقد و مخالف جدی سیاست‌های سلف خود یعنی دولت حسن روحانی بر چند موضوع اساسی تاکید داشت؛ اول اینکه بدون تاثیر پذیرفتن از تحولات سیاست خارجی و خصوصا مساله برجام و تحریم‌های بین المللی توان اداره اقتصاد کشور به صورت نرمال را دارد. یعنی شرایطی که تجارت و داد و ستد اقتصادی ایران با بخش اعظم دنیا به شکل معمول انجام شده و بتواند سود اقتصادی را شامل حال ایران کند.

تاکید دیگر ابراهیم رئیسی و دولتمردان او حتی از زمان فعالیت دولت حسن روحانی این بود که می‌توان خلاء همکاری‌های بین المللی ناشی از تحریم را با گسترش همکاری‌های دو و چندجانبه خصوصا با کشور‌های همسایه جبران کرد، به نحوی که اقتصاد کشور بتواند مسیر رشد را در پیش بگیرد. حذف دلار از مبادلات دوجانبه و جایگزینی ارز‌های ملی برای روابط اقتصادی یکی از برنامه‌هایی بود که گفته می‌شد ذیل همین استراتژی قابلیت اجرایی شدن دارد.
اکنون، اما تسویه ما به ازاء نقدی گاز فروخته شدن ایران به عراق از طریق دریافت کالا‌های اساسی و دارو واقعیتی متفاوت از تصویر ساخته شده توسط دولت ابراهیم رئیسی را به رخ می‌کشد. تصویری که در آن نه بهشتی به نام همکاری‌های متقابل با همسایگان در شرایط تحریمی وجود دارد و نه خبری از دریافت نقدی گاز فروخته شده به عراق حتی با پول ملی این کشور در کار است. اوضاع آنچنان است که وزیر نفت از «فشار به طرف عراقی» برای دریافت طلب گازی سخن گفته. این یعنی گرفتن پولی که حق مسلم ایران است از طرفی مانند کشور دوست و همسایه هم نیاز به «فشار» دارد. این نیاز به «فشار» و احتمالا امتناع طرف عراقی اگر ناشی از اثرات تحریم نیست پس ناشی از چیست؟

بیشتر بخوانید: توافق موقت رمز جدید احیای برجام؟/ گزینه‌ای جدید برای خروج از بن بست مذاکرات روی میز است

به عبارتی در زمین واقعیت‌های تجاری و اقتصادی در شرایط تحریمی باز هم کار به تهاتر گاز با کالای اساسی و دارو منجر شده، یعنی سختگیرانه‌ترین نوع تجارت. آن هم با جایی مانند عراق که از مناطق تحت نفوذ ایران و کشوری بسیار نزدیک به کشور ماست. سوال این است که وقتی ایران نتوانسته پول گاز خود را از کشوری، چون عراق که برای امنیتش در سال‌های متمادی بیشترین هزینه را داده دریافت کند، تکلیف تجارت با بقیه دنیا چه می‌شود؟

دولتمردان رئیسی بار‌ها گفته بودند که تبادلات اقتصادی و تجاری با کشور‌های دوست و همسایه ایران کار بسیار ساده‌ایست که بدون ارتباط با تحریم می‌تواند در کوتاه مدت صورت بگیرد. آن‌ها معتقد بودند که عدم اجرایی شدن این کار در دوران حسن روحانی ناشی از عدم تمایل او به چنین کاری و نگاه دولتش به غرب بوده. حالا سوال این است که چرا بعد از ۲۱ ماه از عمر دولت سیزدهم این اتفاق در خصوص کشوری، چون عراق رخ نداده؟ آیا ۲۱ ماه زمان برای چنین کاری کافی نبوده؟

وزیر نفت پیشتر در خردادماه سال ۱۴۰۱ هم مدعی وصول ۱.۶ میلیارد دلار طلب معوق سال‌های گذشته بابت صادرات گاز به عراق شده بود.

در همان زمان علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت در این باره در صفحه توئیتر خود نوشت: «از برکات منتظر تصمیم دیگران نماندن و دیپلماسی فعال انرژی: کل دریافتی از صادرات گاز به عراق و ترکیه در سال ۹۹ مجموعا ۱ میلیارد دلار بود. با کار جهادی وزارت نفت دولت سیزدهم نه‌تن‌ها درآمد صادرات گاز به عراق به‌روز وصول می‌شود، بلکه فقط در یک فقره بدهی قدیمی ۱.۶ میلیارد دلاری هم وصول شد.»

بیشتر بخوانید: تیم اقتصادی دولت رئیسی در شناخت مسائل هم مشکل دارند

هر چند در همان برهه زمانی یحی آل اسحاق، رییس اتاق مشترک ایران و عراق توضیح داد که این بدهی از طریق «تهاتر و حواله وجه» تسویه شده نه دریافت پول نقد، اما اکنون در فاصله ۱۰ ماه از آن ادعای دولت این سوال پیش می‌آید که دلیل تناقض سخنان دولتی‌ها چیست؟ اگر در خردادماه سال ۱۴۰۱ امکان تسویه نقدی طلب گازی ایران از عراق وجود داشته چرا امروز این امکان نیست؟ اگر هم از اول نبوده چرا آن روز دولت ماجرا را جور دیگری تصویر می‌کرد؟

هر چه هست در سخنان اخیر جواد اوجی نشانه‌های زیادی از واقعیت‌های روی زمین وجود دارد. واقعیت‌هایی که شاید تلخ باشند، اما سیاست ذاران کشور و خصوصا دولت چاره‌ای جز پذیرش آن ندارند، مگر اینکه بتوانند توضیح دهند که دلیل تناقض بین آن شعار‌ها و وعده‌ها و این واقعیت‌های میدانی چیست؟