سعدیه شیراز در نشیب فرو ریختن؛ خطر ویرانی در کمین آرامگاه سعدی!

اقتصاد۲۴ - در دامنه کوه فهندژِ شیراز و در انتهای خیابان بوستان آرام گرفته است. یک آرامگاه که قرن‌ها میعادگاه عشاق، ادبیات دوستان سخنوران بود و امروز سریال ناکارآمدی مسئولان نسبت به فرهنگ و یادگار‌های ملی ایران از یک سو و خشکی زمین که ترک به جان تاریخ می‌اندازد از سوی دیگر آن را در معرض تهدید و تخریب قرار داده است؛ همچون تخت جمشید، سی و سه پل، سلطانیه و آرامگاه فردوسی، حال بنای سعدیه، ناآرام است.

آرامگاه ناآرام سعدی

از کاهش آب‌های زیرزمینی که منجر به فرونشست زمین می‌شود تا انفعال در اجرای طرح‌های مقاوم‌سازی ابنیه تاریخی، مجموع دلایلی است که درباره ترک‌های نشسته بر آرامگاه سعدی مطرح می‌شود. تنها نگاهی اجمالی به اطلاعات موجود کافی است تا دریابیم طی دست کم نیم قرن اخیر، اقدامات قابل توجهی در جهت مرمت سازه جدید سعدیه، که یادگار معماری محسن فروغی است، انجام نشده است. خبرگزاری ایسنا روز سه‌شنبه ۲ خرداد، با انتشار تصاویری از دیوار‌های در حال تخریب آرامگاه سعدی، درباره خطر ویرانی تمام یا بخشی از آن هشدار داد و نوشت این سازه به دلیل کم‌توجهی جدی به نگهداری‌های فنی و تخصصی در معرض مخاطراتی قرار گرفته است که اگر بی‌توجه از کنارشان بگذریم، باید ویرانی آن را نظاره‌گر باشیم. نویسنده گزارش همچنین تاکید کرد: «نیاز به مرمت و بهسازی بنای اصلی آرامگاه سعدی از هر ستون و سنگش به گوش می‌رسد و اگر اقدام عاجل انجام نشود، نتیجه کار پشیمانی خواهد بود.»

تاریخچه مرمت‌ها

سعدیه یک‌بار در دوران صفویه و در سال ۹۹۸ هجری قمری توسط حکمران فارس ویران شد. دویست سال بعد، کریم‌خان زند عمارتی بر روی آرامگاه سعدی بنا کرد. اولین مرمت سعدیه به سال ۱۳۰۱ و دوران قاجار باز می‌گردد. بار اول فتحعلی‏‌خان صاحب‌دیوان و بار دوم، حبیب‌الله‌خان قوام‏‌الملک این بنا را مرمت کردند. دلیل، تخریب آرامگاه سعدی حکم یکی از علمای تندروی شیراز بود که سعدی را منتسب به اهل تسنن می‌دانست. بیش از دو دهه بعد، طبق دستور دولت، بنا شد به ازای هر کیلو از فروش قند و شکر آزاد در کارخانه مرودشت، دو ریال صرف مرمت آرامگاه شیخ عجل شود. تا سال ۱۳۲۹ که انجمن آثار ملی ایران، مرمت سعدیه را به محسن فروغی بسپارند، این بنا همان شمایل گذشته را حفظ کرد. آرامگاه هفتاد و سه ساله کنونی شاید نسبت به دیگر ابنیه تاریخی ایران، کمی زودتر پا به سن گذاشت.

تکرار یک توجیه؛ بودجه نیست!

بودجه نیست؛ این بهانه همیشگی کرسی‌نشینان میراث فرهنگی در واکنش به انتقادات نسبت به عملکرد این وزراتخانه است. البته با توجه به سهم ۰.۱۴ درصدی سهم میراث فرهنگی از کل بودجه کشور، نمی‌توان از اولویت چندم بودن حفظ آثار ملی در لایحه بودجه صرف نظر کرد با این‌حال چگونگی استفاده از این اعتبارات که در سال جاری با افزایش ۴۰ درصدی نسبت به سال گذشته، به ۵ میلیون و ۲۶۱ میلیارد تومان رسیده بود همواره مرکز سوال است. طبق آخرین داده‌ها در فروردین سال جاری، بیش از ۹۰ هزار نفر تنها در یک ماه از آرامگاه سعدی دیدن کردند. با میانگین قیمت ۲۰ هزار تومانی بلیط، این مجموعه فقط در یک ماه حدود دو میلیارد تومان درآمد داشته است که قطعا در سال عدد بیشتری خواهد بود. با این درآمد‌ها طبق گفته کارشناسان، برای مرمت ابتدایی دست کم ۳ میلیارد تومان هزینه برای این آرامگاه نیاز است. این درحالی است که مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس اخیرا اعلام کرده که یک میلیارد و صد میلیون تومان اعتبار برای مرمت این ارامگاه اختصاص داده شده است. مبلغی که به ادعای این مقام مسئول، اولین بار است که به حوزه مرمت و بازسازی آرامگاه سعدی اختصاص یافته است. کارشناسان معتقد هستند که این بنا با بحران عدم استحکام مواجه است.

تلخ آنکه، هشدار نسبت به تخریب آرامگاه سعدی، این روز‌ها درحالی میان اخبار پررنگ شده که ترکیه در همسایگی ایران، آرامگاه مولانا در قونیه را به یکی از قطب‌های توریست‌پذیری و گردشگری خود بدل کرده و از جعل تاریخ و مصادره این شاعر نامدار ایرانی به نفع خود، درآمد نجومی کسب می‌کند. همان مسیر که ایران خلاف جهت آن، با سرعت در حرکت است.