قیمت لبنیات بازهم گران می‌شود؟

اقتصاد۲۴- سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) همه ساله روز اول ژوئن (۱۱خردادماه) را روز جهانی شیر نامگذاری می‌کند تا در آن به اهمیت شیر به عنوان یک غذا در سطح جهانی تاکید کند. این در حالی است که در کشور ما اخیرا قیمت شیر خام از سوی ستاد تنظیم بازار با افزایش سه هزارتومانی نسبت به قبل، ۱۵ هزار تومان تعیین و اعلام شد و سید احمد مقدسی رئیس هیات مدیره انجمن گاوداران کشور نیز در گفتگو با بازار می‌گوید: از نظر حجم تولید شیر خام در دنیا در رتبه نوزدهم دنیا قرار داریم و سالانه حدود ۱۱ و نیم میلیون تن شیر در کشور تولید می‌شود.

مقدسی می‌افزاید: نکته جالب توجه اینکه اگرچه از نظر تولید شیر نوزدهمین تولید کننده هستیم، اما از نظر سرانه تولید گاو‌ها رتبه دوم را مشترکا با کانادا داریم و ایالات متحده نیز در جایگاه اول قرار دارد. در واقع بر اساس این گزارش، هر گاو در ایران در هر دوره ۱۰ تن و ۲۰۰ گرم تولید شیر دارد که عمدتا هم به دلیل بهره وری بالای واحد‌های تولیدی است و هم به دلیل اصلاح نژاد‌هایی است که در بخش دام سنگین صورت گرفته است.

با افزایش نرخ شیرخام محصولات لبنی چقدر گرانتر می‌شود؟

با تمام حواشی که افزایش قیمت شیر خام با خود به همراه دار یکی از مهمترین واکنش‌هایی که نسبت به این افزایش قیمت از سوی برخی کارشناسان صورت گرفته، افزایش قیمت محصولات لبنی در پی افزایش نرخ شیر خام است. در واقع برخی هشدار داده اند که با توجه به افزایش ۳ هزار تومانی نرخ شیر خام در هر کیلوگرم، می‌توان پیش برآورد کرد که قیمت محصولات لبنی نیز تا ۳۰ درصد افزایش خواهد یافت. این در حالی است که فعالان صنعت لبنیات کشور نیز در خصوص تعلل دولت در اعلام نرخ سه محصول خود معترضند و می‌گویند وقتی دولت خود موجب افزایش هزینه‌های تولید شده نمی‌تواند انتظار داشته باشد ما تولید کننده‌ها محصولات تولیدی را با نرخ قبل و بدون افزایش قیمت به بازار عرضه کنیم.

یک تولید کننده محصولات لبنی در استان‌ها که نخواست نام وی فاش شود در گفتگو با بازار مبنی بر اینکه چرا محصولات لبنی افزایش قیمت داشته است، می‌گوید: در وهله اول تاکید ما بر این است که این نکته را جا بیندازیم که ما یک صنعت انحصاری و گرانفروش نیستم که مانند صنعت خودرو انحصاری برای ما ایجاد شده باشد. بلکه در عوض لبنیات صنعتی رقابتی است، متعلق به بخش خصوصی است و در این صنعت تعدد برند و انتخاب زیاد است و در بازار نیز رقابت شدید در فروش محصول وجود دارد.

وی افزود: این در شرایطی است که وجود رقابت بین تولید کننده‌ها منجر به کاهش حاشیه سود به نفع مصرف کننده می‌شود. آن هم در شرایطی که در صنعت لبنیات کشور تعدادی شرکت‌های خصولتی هم هستند که اگر دولت فکر می‌کند در این حوزه گران فروشی صورت گرفته می‌تواند از طریق این شرکت‌های خصولتی نرخ را بشکند.

این فعال صنعت همچنین با بیان اینکه از سوی دیگر حدود ۲۰۰ بنگاه خصوصی تولید لبنیات داریم خاطر نشان کرد: آیا اینگونه به نظر می‌رسد این واحد‌ها دست به دست هم داده اند که افزایش قیمت بدهند؟ خیر. در واقع این‌ها رقیب هم هستند و به دنبال فروش جنس بیشتر با حاشیه سود کمتر هستند؛ لذا افزایش قیمت محصولات لبنی صرفا به دلیل افزایش هزینه‌های تولید است.

ضریب ۷۵ درصدی شیر خام در قیمت تمام شده محصولات لبنی

بر اساس این گزارش در حوزه محصولات لبنی غالبا افزایش هزینه‌های تولید در چهار بخش صورت می‌گیرد و از همه بیشتر مربوط به شیر خام است. به طوری که به گفته فعالان بخش شیر خام ضریب ۷۰ تا ۷۵ درصد دارد؛ به این معنا که ۷۵درصد قیمت تمام شده محصول درب کارخانه مربوط به شیر خام است، مابقی نیز مربوط به حقوق و دستمزد، بسته بندی و هزینه‌های سربار همچون هزینه‌های انرژی، حمل و نقل، استهلاک ماشین آلات و ... است.

بیشتر بخوانید: از افزایش قیمت هماهنگِ لبنیاتی‌ها تا سکوت مسئولان!

این در حالی است که بر اساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی، از بیستم اردیبهشت ماه قیمت شیرخام ۱۵ هزار تومان باشد در حالی که تا پیش از این دوازده هزار تومان به ازای هر کیلوگرم بوده است. همچنین وزارت جهاد اعلام کرده است که قیمت هر یک دهم درصد چربی شیرخام از ۱۵۰ تومان به ۲۰۰ تومان افزایش یابد. به این ترتیب به گفته فعالان صنعت لبنیات حدود ۳۰ درصد افزایش هزینه‌های تولید در چربی شیر بر آن‌ها اعمال شده است.

از سوی دیگر صنعت لبنیات علاوه بر شیر خام امروز با افزایش هزینه حمل و نقل نیز به نوعی در کش و قوس است به طوری که اخیرا وزارت راه و ترابری هزینه حمل و نقل را ۳۰ درصد به صورت رسمی افزایش داده است. البته به گفته فعالان صنعت این افزایش ۳۰درصدی در واقع ارقام رسمی است و در عمل پشت بارنامه هرچقدر بخواهند می‌گیرند و تولید کننده نمی‌تواند برای راننده نرخ تعیین کند و حتی در مواردی تا ۵ برابر هم افزایش هزینه‌های حمل و نقل را پرداخت کرده اند.

بر اساس این گزارش، افزایش حدودا ۲۷درصدی حقوق و دستمزد در حالی از ابتدای سال اعمال شده که فعالان صنعت لبنیات کشور می‌گویند: ما تا پایان اردیبهشت هیچ افزایش قیمتی در محصولات تولیدی خود اعمال نکرده بودیم و این هزینه‌های تحمیلی در کنار دیگر هزینه‌هایی همچون «بسته بندی» که از اردیبهشت سال گذشته تا اردیبهشت امسال دو برابر شده است یعنی قریب به ۱۰۰ درصد افزایش قیمت داشته است، موجب شده هزینه‌های تولیدی افزایش چشمگیری داشته باشد.

با افزایش ۳هزارتومانی نرخ شیر روزانه چقدر برای کارخانجات لبنی هزینه اضافه شده است؟

بر اساس این گزارش، بر اساس آنچه وزارت جهاد کشاورزی اعلام می‌کند سالانه حدود ۱۲ میلیون تن شیر خام در کشور تولید می‌شود. از سوی دیگر نظر سازمان آمار روی ۹ میلیون تن است لذا اگر ۹ میلیون تن را هم در نظر بگیریم، تفاوت ۳هزار تومانی (۱۲ هزار تومان به ۱۵ هزار تومان رسیده) در هر کیلوگرم شیر خام برای ۹ میلیون تن حساب کنیم به عبارتی ۹ میلیارد کیلوگرم می‌شود که وقتی ضرب در ۳هزار تومان شود ۲۷۰ هزار میلیارد تومان می‌شود؛ بنابراین بر اساس محاسبات نگارنده، در ماه ۲هزار و ۷۵۰ میلیارد تومان تفاوت هزینه تولید شیر ۱۵ تومان به ۱۲ هزار تومان برای کلیه کارخانجات صنایع لبنی است که باید به دامدار پرداخت شود. به این ترتیب اگر بر فرض کارخانه‌ای روزانه ۴هزار تن شیر خام (۴ میلیون کیلوگرم) مصرف داشته باشد اگر در ۳هزار تومان مابه التفاوت ضرب کنیم می‌شود ۱۲میلیارد تومان در روز که بایستی کارخانه بابت تفاوت قیمت شیر خام به دامدار بپردازد و به این ترتیب هزینه‌ای است که به یک کارخانه لبنی امسال اضافه شده است.

این فعال صنعت لبنیات با تایید این محاسبات به بازار گفت: حال سوال این است که این مبالغ از کجا باید تامین شود؟ قائدتا باید این هزینه اضافه شده را روی کالای نهایی که تولید می‌کنیم اعمال کنیم. پس افزایش هزینه تولید گران فروشی و خودسری نبوده است بلکه اتفاق افتاده است.

تعلل چند ماهه دولت در قیمت گذاری سه محصول لبنی و سردرگمی تولیدکننده‌ها

از سوی دیگر فعالان صنعت لبنیات با گلایه از تعلل دولت در اعلام نرخ سه قلم کالایی که از طریق ستاد تنظیم بازار باید تعیین شود می‌گویند: سازمان‌ها و موسسات ذیربط از اواخر سال قبل با وزارت جهاد، سازمان حمایت و همچنین معاون اول رئیس جمهور در خصوص تعیین تکلیف شیر خام و قیمت کالا‌ها نامه نگاری‌های لازم را انجام داده تا بدانند محصول را با چه نرخی به بازار عرضه کنند، اما هنوز خبری نشده است. سوال این است که فرایند بروکراسی و اداری برای تصمیم گیری در رابطه با یک عدد چند ماه باید طول بکشد؟

بر اساس این گزارش درخواست فعالان صنعت لبنی اعلام قیمت مصوب سه قلم کالا (شیر کیسه‌ای کم چرب، ماست دو نیم کیلویی کم چرب و پنیر ۴۰۰ گرمی نسبتاً چرب) است که مشمول قیمت گذاری دستوری است. این در حالی است که مابقی کالا‌ها مشمول قیمت گذاری محصولات ساخت داخل یعنی هزینه تولید به علاوه درصد مشخصی سود تولید کننده است.

فعالان صنعت با انتقاد از این تعلل میگویند: وقتی دولت در اعلام قیمت‌ها تعلل می‌کند کارخانه جات لبنی چه کار باید بکنند؟ آن هم در شرایطی که تنها وظیفه ما تامین کالا است لذا اگر گفته می‌شود قدرت خرید مصرف پایین آمده و دیگر مسائل رخ داده یک تولید کننده نهایتا چند ماه می‌تواند تحمل کند و صبوری کند به طوری که ما تا پایان اردیبهشت ماه قیمت محصولات لبنی را افزایش ندادیم. به عبارت دیگر از اردیبهشت ۱۴۰۱ تا اردیبهشت ۱۴۰۲ هیچ نوسان قیمتی در این حوزه رخ نداده است.

نکته جالب توجه اینکه در حوزه صنایع لبنی غالبا بر اساس هزینه تولید قیمت محصولات هم تغییر می‌کند با این وجود، چون هزینه اصلی مربوط به شیرخام است زمانی که نرخ شیر خام افزایش پیدا می‌کند فعالان این بخش نیز قیمت محصولات تولیدی خود را تغییر می‌دهند. این در حالی است که فعالان این حوزه معتقدند علاقه‌ای به افزایش قیمت‌ها ندارند، چون اولین کسی که از افزایش قیمت ضرر می‌کند خود تولید کننده است به دلیل اینکه کاهش مصرف اتفاق می‌افتد. اما وقتی چاره‌ای نیست نمی‌توانند قیمت‌ها را تغییر ندهند و تداوم تولید در گروی افزایش قیمت‌ها در راستای توان تامین مواد اولیه است.

طی دو دهه سرانه مصرف لبنیات چقدر کم شده است؟

بر اساس این گزارش فعالان صنعت لبنی در رابطه با میزان کاهش فروش‌هایی که به واسطه افزایش قیمت محصولات لبنی رقم می‌خورد نیز به بازار می‌گویند: در طول ۱۵ تا ۲۰ سال گذشته هر سال از سرانه مصرف محصولات لبنی در ایران کم شده و علاوه بر مسائل مالی بخشی از این کاهش سرانه نیز به مسائل فرهنگی برمیگردد؛ به این معنا که در خصوص لزوم مصرف شیر و لبنیات فرهنگ سازی نشده است و به همین دلیل غالبا می‌بینیم مصرف کننده ترجیح می‌دهند به جای شیر، دوغ و دیگر محصولات بر فرض نوشابه و دیگر تنقلات را بگیرد.

گفتنی است سرانه مصرف در خوشبینانه‌ترین حالت ۷۰ کیلوگرم است این در حالی است که بر اساس آمار‌های منتشر شده از سوی سازمان‌های ذیربط رکورد سرانه مصرف در ایران ۹۰ تا ۹۵ کیلوگرم بوده که مربوط به دهه ۸۰ است و از سال ۸۹ سرانه مصرف به تدریج روندی کاهشی در پیش گرفته است.

جالب اینکه سرانه مصرف لبنیات استاندارد توصیه شده و میانگین جهانی حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ کیلوگرم است. البته در کشور‌های توسعه یافته مانند آمریکا، فرانسه و کشور‌های اسکاندیناوی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم است؛ لذا به گفته کارشناسان بخش برای اینکه با افزایش قیمت محصولات لبنی که غالبا در پی افزایش نرخ شیرخام اتفاق می‌افتد محصولات لبنی از سبد خانوار‌ها حذف نشود، اولین اقدام این است که شیر مدرسه احیا شود، دوم اینکه دولت سیاست‌های حمایتی خود را اصلاح کند؛ یعنی دولت نمی‌تواند کماکان به همه یارانه نقدی بدهد و اگر نگران اقشار محروم هستند بایستی یارانه را به سه دهک پایین بدهند و دهک‌های بالا پول واقعی کالا را پرداخت کنند.