چه کسانی بافت تاریخی شیراز را تخریب می‌کنند؛ مالکان یا ارگان‌های خاص؟/ بافتی برای تجمع معتادان و تن فروشان!

اقتصاد ۲۴ ، صبا رضایی- بافت تاریخی شیراز حدود ۳۶۰ هکتار مساحت دارد. این بافت در مرکز شیراز واقع شده و ۲ درصد از مساحت این شهر را شامل می‌شود.

به گزارش اقتصاد ۲۴ ، کوچه‌های باریک، طاق‌ها و رواق‌ها، بازارچه‌های محلی، حمام‌ها و آب‌‌انبار‌ها و دیگر آثار تاریخی این بافت را تشکیل می‌دهند. بیش از ۱۱ هزار خانه تاریخی در این بافت واقع شده است. یکی از دلایل تخریب‌های گسترده در بافت تاریخی شیراز عدم اجرای درست قانون «حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی-فرهنگی» است.

از سال ۷۴ لودر‌ها به جان بافت تاریخی شیراز افتادند. تا سال ۷۶ حدود ۸ هکتار از بافت تاریخی این شهر نابود شد. طرح بین الحرمین یا طرح ۵۷ هکتاری با هدف اتصال دو حرم «احمدبن موسی شاهچراغ (ع)» و «سید علاءالدین حسین (ع)» در سال ۱۳۸۹ به تصویب رسید.

سال ۹۰ تا ۹۶ نیز این طرح موجب شد تا ۱۰ هکتار دیگر از بافت تاریخی شیراز از میان برود. از بهمن سال گذشته خبر‌های متعددی مبنی بر تخریب، تخلیه اجباری خانه‌های بافت تاریخی، متروکه کردن عمدی این بافت با عدم ارائه خدمات شهری در آن، مسدود کردن ورودی بافت با بلوک‌های سیمانی و تخریب‌های گسترده در این بافت منتشر شده است.

طرح توسعه حرم شاهچراغ یا همان طرح ۵۷ هکتاری که به طرح بین الحرمین معروف است ۴ سال بعد از سال ۸۹ یعنی بعد از به تصویب رسیدن آن ملغی شد. شورای‌ عالی شهرسازی و معماری نیز مهر ۱۳۹۳ به دلیل عدم ارائه نقشه‌ها و اسناد تکمیلی و فقدان نقشه‌های ملاک عمل مصوب، این طرح را ملغی اعلام کرد.

طرح ۵۷ هکتاری از سمت جنوب به حرم علاءالدین حسین (ع) و بین‌الحرمین، از غرب به خیابان ۹ دی و دستغیب، از شرق خیابان درب‌شیخ و از شمال به خیابان لطفعلی‌خان زند منتهی می‌شود. از سال گذشته تاکنون نامه‌های متعددی در اعتراض به تخریب بافت تاریخی و طرح بین الحرمین منتشر شده است.

در این زمینه «اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی ایران» و بیش از ۱۸۰ استاد دانشگاه و حوزه و فعالان میراث‌ فرهنگی در نامه‌ای به ابراهیم رئیسی از تخریب‌های سازمان‌یافته در بافت‌های تاریخی شیراز اظهار نگرانی کرده و خواستار پیشگیری از وقوع «فاجعه‌ای تاریخی» شدند.

در عین حال هشت نفر از مقامات استان فارس شامل «نماینده، ولی فقیه و امام‌ جمعه شیراز»، «تولیت آستان مقدس حضرت احمدبن‌موسی شاهچراغ (ع)، «تولیت آستان مقدس سیدعلاءالدین حسین (ع)»، «استاندار فارس»، «نمایندگان شیراز و زرقان در مجلس»، «رئیس شورای اسلامی شهر شیراز» و «شهردار شیراز» نیز در نامه‌ای به رئیسی خواستار تعیین تکلیف طرح پیرامون حرم‌های «شاهچراغ (ع)» و «حضرت سیدعلاءالدین حسین (ع)» شدند.

سال ۱۳۹۷ نیز در جریان تخریب‌ها، تعدادی از فعالان این کلانشهر نامه‌ای خطاب به رئیس‌جهوری وقت نوشتند و در آن نسبت به تخریب بافت تاریخی شیراز ابراز نگرانی کردند.

بیشتر بخوانید: تخلیه اجباری؛ تخریب بافت تاریخی شیراز ادامه دارد

پیش از آن هم سه نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه علم و صنعت ایران در بهمن ۱۳۹۴ در نامه‌ای خطاب به آیت‌الله مکارم‌ شیرازی از مراجع تقلید قم، نظر وی را دراین‌باره جویا شدند. او نیز در دوازدهم اسفند سال ۱۳۹۴ در پاسخ به این نامه این‌گونه پاسخ داد که «سزاوار است آثار تاریخی که هویت هر ملتی را تشکیل می‌دهد، تا آنجا که ممکن است محفوظ بماند و از ضایع‌کردن آن پرهیز شود. همیشه موفق باشید.»

به گزارش اقتصاد ۲۴ ، در همان زمان عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، در واکنش به آغاز از سرگیری تخریب بافت تاریخی شیراز گفته بود که دراین‌باره تابع کامل نظر پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور است.

محمدهادی ایمانیه، استاندار فارس هم در واکنش به اعتراض‌ها، تخریب خانه‌های تاریخی اطراف «حرم مطهر شاهچراغ (ع)» را شایعه خوانده و گفته بود که بنای ما ساماندهی محدودۀ ۵۷ هکتاری اطراف حرم مطهر است و این ساماندهی به‌معنای تخریب نیست.

خبر‌هایی که در رسانه‌ها منتشر شده حاکی است که از اردیبهشت ۱۴۰۲، مجددا به ساکنان بافت شرقی حرم هشدار تخلیه املاک داده شده و از جمعه ۵ خرداد ۱۴۰۲ جلوی درب خانه‌های تخلیه‌شده با آجر و سیمان یا بلوک سیمانی مسدود شده است و کارگران به‌صورت دستی و با کلنگ مشغول تخریب خانه‌های تاریخی این محدوده هستند.

مالکان بافت تاریخی شیراز ، خود خانه‌ها را تخریب می‌کنند!

برخی از ساکنان بافت تاریخی شیراز که فعال میراث فرهنگی نیز هستند معتقدند بسیاری از تخریب‌هایی که در بافت تاریخی صورت می‌گیرد توسط خود مالکان خانه‌ها رخ می‌دهد.

مسعود منیعاتی، رئیس انجمن دوست داران میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس در این زمینه به اقتصاد ۲۴ گفت: بافت تاریخی شیراز تخریب نشده، اما اگر این‌ را به مردم بگویید قبول نمی‌کنند. به حدی این‌ روز‌ها اخبار کذب و بدون پشتوانه واقعی منتشر می‌شود که دیگر حقیقت مورد پذیرش نیست. من هم در گروهی اعلام کرده‌ام با هیچ خبرنگاری مصاحبه نمی‌کنم مگر اینکه خبرنگار و رسانه موثق باشند.

وی افزود: در حال حاضر تخریب خانه در بین الحرمین را شاهد نیستیم، اما در مکان‌های دیگر بافت تاریخی مانند همیشه تخریب‌هایی صورت می‌گیرد. مالکین خانه‌ها تصمیم می‌گیرند خانه تاریخی خود را تخریب کرده و خانه دیگری به جایش بسازند. مجوز هم دریافت می‌کنند. اگر ملک ثبت ملی شده باشد میراث فرهنگی جلوی تخریب را می‌گیرد، اما بلامانع نیست. در بسیاری از مواقع نیز مالک، خود خانه‌اش را تخریب می‌کند، سپس سازمان میراث فرهنگی به دادگاه شکایت می‌کند. در برخی موارد نیز دادگاه رای می‌دهد که جرمی رخ نداده است. کلیت کار اینگونه است. تمام رسانه‌ها در رابطه با پویش نجات بافت تاریخی شیراز، تخریب‌ها را به طرح بین‌الحرمین ارتباط داده‌اند، اما اینگونه نیست.

منیعاتی تصریح کرد: متاسفانه هیچ قانونی که از تخریب بافت تاریخی شیراز جلوگیری کند نداریم. ده محله دیگر در شیراز داریم که تخریب‌هایی در آن‌ها رخ می‌دهد، اما هیچ خبری از آن‌ها منتشر نمی‌شود. از سال ۹۲ تا ۹۸ تلاش کردیم تا قانون حمایت از بافت‌های تاریخی و ثبت حریم و عرصه بافت‌های تاریخی به تصویب برسد. اکنون ۴ سال گذشته، اما هنوز بافت تاریخی شیراز ثبت ملی نشده است؛ بنابراین قانون فوق نمی‌تواند به قاضی مربوطه کمک کند تا از تخریب بافت تاریخی و خانه‌های تاریخی موجود در آن جلوگیری کند.

رئیس انجمن دوست داران میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس افزود: در تمامی محلات تاریخی شیراز روزانه تخریب‌هایی صورت می‌گیرد و این امر تنها مختص به قسمتی که برای بین‌الحرمین در نظر گرفته شده نیست. از سویی دیگر بافت تاریخی شیراز یک بافت زنده است. مردم در آن زندگی می‌کنند، اگر خانه‌شان نیاز به تعمیرات داشته باشد با مصالح روز مرمت می‌کنند. اگر خانه زندیه در بافت تاریخی شیراز وجود دارد، تعمیرات بر اساس دوران زندیه صورت نگرفته است و دیگر بعد از مرمت، خانه متعلق به آن دوران نیست. نوسازی خانه‌ها همچنان ادامه داشته است.

وی گفت: برخی از خانه‌ها با تلاش انجمن ما پلمپ شده‌اند. دلیل این امر حضور معتادان و تن فروشان در این خانه‌ها بوده که زندگی را برای مردم آن محلات غیرممکن کرده بودند.

تخریب‌ها در بافت تاریخی شیراز توسط ارگان‌های مختلف ادامه دارد

بسیاری دیگر بر این باورند که تخریب‌ها به صورت پنهانی و به شیوه‌ای متفاوت در داخل خانه‌های تاریخی ادامه دارد.

علی هاشمی، فعال میراث فرهنگی در این رابطه به اقتصاد ۲۴ گفت: تخریب‌ها در بافت تاریخی شیراز صورت می‌گیرد، اما به شیوه‌ای متفاوت. ظاهرا تخریب‌ها در داخل خانه‌ها صورت می‌گیرد، اما نمای خانه‌ها آسیبی ندیده است. ۴ دیوار بیرونی و پنجره‌های خانه‌ها سالم است، اما از داخل تخریب می‌شوند.

وی افزود: تخریب‌ها به صورت مکانیکی و ماشینی انجام نمی‌شود چراکه معبر‌های بافت تاریخی شیراز به حدی باریک است که به جز نیسان خودروی بزرگ دیگری از آن رد نمی‌شود و وسایل نقلیه سنگین نمی‌توانند وارد خیابان‌ها و کوچه‌های آن شوند. اما داخل خانه‌ها را کارگران تخریب می‌کنند و تخریب‌ها به صورت دستی صورت می‌گیرد.

هاشمی با تاکید بر اینکه مالکان خانه‌های مستقر در بافت تاریخی شیراز، خود شخصا خانه‌هایشان را تخریب نمی‌کنند، گفت: این کار سودی برای مالکان ندارد. بافت تاریخی شیراز چشم انداز گردشگری ندارد و برای مالکان به صرفه نیست که خانه‌هایشان را تخریب کنند و به یک مکان گردشگری تبدیل کنند. کمتر سرمایه‌گذاری نیز حاضر است در بافت تاریخی شیراز سرمایه گذاری کرده و کافه، هتل یا یک مکان گردشگری بسازد.

به عقیده این فعال میراث فرهنگی، مشخص نیست کدام ارگان و یا نهادی در حال تخریب خانه‌های تاریخی است. وی تاکید کرد: مشکلات از زمانی ایجاد شدند که مدیرکل اداره میراث فرهنگی استان فارس و کارمندانش بازداشت شدند. بدنه اداره کل میراث فرهنگی استان از هم پاشیده است. استانداری نیز هیچ مسئولیتی را برعهده نمی‌گیرد. استاندار می‌گوید اصلا مدیرکل میراث فرهنگی اخراج نشده است. گاهی هم ادعا می‌کند بازداشت و اخراج مدیرکل میراث فرهنگی از طرف وی نبوده است. با اخراج مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس فرصت خوبی برای تخریب بافت تاریخی به دست عده‌ای افتاد.