صندوقچه خالی میراث؛ اعتبارات اندک معاونت میراث فرهنگی در بودجه ۱۴۰۲

اقتصاد۲۴- کمبود بودجه سال‌هاست بلای جان میراث ایران شده است. بسیاری از طرح‌ها روی زمین مانده؛ از گردشگری گرفته تا حفظ و مرمت بنا‌های تاریخی، کاوش‌های باستان‌شناسی، تامین نیروی انسانی برای حفاظت از ابنیه تاریخی و رونق صنایع‌دستی، حتی کوتاه کردن دست سوداگران عتیقه و… امسال هم وضعیت گویا به همین منوال است و از سهم ۳۰۱۶ میلیارد تومانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از بودجه عمومی ۶۰ درصد برای میراث فرهنگی، ۲۰ درصد برای گردشگری و فقط ۷ درصد برای صنایع‌دستی در نظر گرفته شده است.

به گزارش پیام ما ، متولیان میراث فرهنگی معتقدند با این وضعیت، چالش استان‌ها به دلیل محدودیت منابع ادامه خواهد داشت و حتی برخی استان‌ها هم نسبت به توزیع نامناسب این بودجه اعتراض کرده‌اند.

بسیاری از محوطه‌ها و ابنیه‌های تاریخی به دلیل نبود بودجه به حال خود رها شده‌اند، نیروی انسانی کافی هم برای حفاظت از میراث ملی وجود ندارد و در معرض تخریب سوداگران عتیقه و سارقان میراث فرهنگی قرار گرفته‌اند. پروژه ایجاد راه مناسب برای مناطق گردشگری دوردست همچنان خاک می‌خورد و به دلیل رکود در حوزه گردشگری، هتل‌ها با کمتر از ۱۵ درصد ظرفیت خود در حال فعالیت هستند.
مازندرانی‌ها زمین‌خواری در محوطه‌های تاریخی را ناشی کمبود بودجه عنوان می‌کنند. هرمزگانی‌ها می‌گویند مرمت نشدن بنا‌های ثبتی به دلیل محدودیت‌های بودجه انجام نمی‌شود. مرمت کاخ مروارید در البرز ۹ میلیارد تومان بودجه می‌خواهد و ندارد. توسعه و رونق صنایع‌دستی کشور با وجود تنوع و جاذبه‌های جهانی و حتی ثبت جهانی برخی از آن‌ها معطل بودجه مانده است. قلعه‌های تاریخی کرمان به دلیل کمبود اعتبار، دچار آسیب شده‌اند و مرمت تمام بنا‌های تاریخی ثبت شده این استان هم حداقل ۵ هزار میلیارد تومان اعتبار می‌خواهند. سقف مسجد تاریخی تسوج در آذربایجان شرقی با هزار سال قدمت در حال ریزش است و به دلیل کمبود بودجه تاکنون اقدامات مرمتی در آنجا انجام نشده است. راه‌های دسترسی مناطق گردشگری تسهیل نمی‌شود و دلیل آن هم کمبود بودجه است. دو محوطه باستانی قم در اولویت کاوش قرار دارند، اما به گفته میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قم، این امر به شرط تامین بودجه محقق خواهد شد. حتی خروج اشیای تاریخی هم منوط به تامین بودجه است، چون پولی به تیم‌های کاوشگر پرداخت نمی‌شود و از سوی دیگر به دلیل تعداد کم موزه‌ها، جایی برای نگهداری و نمایش آن‌ها وجود ندارد. همین حالا هم بیش از ۰.۹ درصد اشیای تاریخی در مخازن خاک می‌خورند و جایی برای نمایش آن‌ها نیست. بیش از ۱۰۰ پایگاه ملی و جهانی هم در کشور وجود دارد، اما گفته می‌شود که فقط ۲۰ درصد اعتبار حوزه پایگاه‌ها مربوط به پژوهش مرتبط با مرمت بناهاست.

سهم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از بودجه عمومی امسال چیزی حدود ۰.۱۴ درصد است و بررسی‌ها نشان می‌دهد با این شرایط، بسیاری از طرح‌های حوزه میراث فرهنگی به دلیل کمبود بودجه همچنان اجرا نخواهد شد.

وزیر هم می‌گوید پول نیست

حتی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بار‌ها در نشست‌ها و برنامه‌های خود، کمبود بودجه میراث فرهنگی را گوشزد کرده و اوایل خرداد امسال اعتبار دولتی برای صیانت از حوزه میراث‌فرهنگی را «یک شوخی بزرگ» توصیف کرده و گفته بود: «برای حفظ میراث فرهنگی فقط نمی‌توانیم به اعتبار دولتی متکی باشیم. اعتبار دولتی شوخی بزرگی است. بار‌ها با عدد و رقم میانگین اعتبار را اعلام کردیم، رقم قابل اتکایی نیست، حتما باید مردم مشارکت کنند. در ابلاغ رئیس صندوق حفظ و احیا نیز تسریع در مشارکت بخش خصوصی در احیا و مرمت را تاکید کردم وگرنه جلو چشم همه ما میراث فرهنگی نابود می‌شود.»
«عزت‌الله ضرغامی» همین چند روز پیش در سفر به آذربایجان شرقی هم یکی از مشکلات عمومی میراث فرهنگی را کمبود نیروی انسانی به علت محدودیت‌های مالی دولت عنوان کرده بود و اینکه بخش زیادی از بودجه دولت برای حقوق و دستمزد کارکنان استفاده می‌شود.

بیشتر بخوانید: بخشی از گنبد مسجد امیرچخماق یزد فرو ریخت/ عکس

به تأکید او یکی از موانع دسترسی به نقاط گردشگری کشور راه‌های بی‌کیفیت و نامناسب است و این مشکل موجب شده مزیت‌ها و ظرفیت‌های گردشگری کشور به طور کامل نمایان نشود.
این مسئول اردیبهشت امسال هم از وجود ٣۵ هزار بنای ثبت ملی و ٢۶ بنای ثبت جهانی در ایران خبر داده و گفته بود که دراین‌باره هم پول کافی برای مرمت وجود ندارد، اما یکی از راهکار‌ها برای حل این مشکلات واگذاری بنا‌های تاریخی به بخش خصوصی است که هم مرمت و هم مدیریت شوند.

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پیش از این هم بر استفاده از ظرفیت خیران در کنار اعتبار دولتی برای مرمت بنا‌های تاریخی تاکید کرده و در خرداد سال گذشته گفته بود «مجلس بودجه عمرانی وزارت میراث فرهنگی در ۱۴۰۱ را ۷۷ درصد افزایش داد و این افزایش بیش از دو برابر میانگین افزایش اعتبارات عمران در سایر دستگاه‌هاست. با این حال افزایش اعتبار مذکور برای مرمت ۳۵ هزار بنای تاریخی در کشور کافی نیست و از ظرفیت خیران نیز در کنار اعتبار دولتی استفاده خواهد شد.»

او همچنین دی سال گذشته محدودیت منابع در کشور را یکی از عوامل اختصاص بودجه اندک در حوزه میراث فرهنگی دانسته و تاکید کرده بود: «فعالیت‌ها در حوزه عمرانی و مرمت‌ها مختص تزئین و ظاهر بنا‌های تاریخی نیست، بلکه برخی به دلیل سازه و پایداری مشکل دارند که نیازمند فوریت و اعتبار بیشتر است.»

از سوی دیگر «علی دارابی»، معاون میراث فرهنگی هم یادداشتی در اعتراض به میزان بودجه میراث فرهنگی نوشت که در بخشی از آن آمده است: «وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اگر مورد توجه ویژه قرار گیرد، می‌تواند هزینه اداره کشور را به جای نفت بر عهده گیرد به شرط آن‌که یک‌بار همه امکانات، ظرفیت‌ها، زیرساخت‌ها و اعتبار و بودجه لازم را به آن اختصاص دهند. واقعا با بودجه ۳۱۷۷ میلیارد و ۳۸۶ میلیون و ۲۰۰ هزار تومانی که برای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در نظر گرفته‌اند، در صورت تخصیص ۱۰۰ درصد آن -سال ۱۴۰۱ فقط ۳۵ درصد تخصیص داده شده است- از عهده معاونت میراث چه کاری ساخته است؟»

توزیع بودجه شفاف نیست

کمبود بودجه میراث فرهنگی همیشه مورد انتقاد بوده، اما طی روز‌های اخیر این‌طور عنوان شده که توزیع این بودجه هم به صورت عادلانه صورت نگرفته و برخی استان‌ها فقط سهم یک میلیارد تومانی برای مرمت دریافت کرده‌اند.
«مهدی عابدینی»، معاون میراث‌فرهنگی اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران دراین‌باره گفته است: «بودجه مرمتی استان حدود ۲ میلیارد تومان است و کفاف پروژه‌های مرمتی را نمی‌دهد.»
«طیبه حسین آخوندی»، رئیس گروه حفظ و احیای بنا‌ها و بافت‌های تاریخی هرمزگان هم محدودیت بودجه را مهم‌ترین دلیل انجام نشدن مرمت‌های فوری درباره میراث ثبت‌شده این استان عنوان کرده و به «ایسنا» گفته مبلغ تخصیص داده شده برای مرمت بنا‌ها بسیار کم است و باید دیدگاه توزیع اعتبار در این حوزه اصلاح شود.
او ادامه می‌دهد: «دراین‌باره پیشنهاد‌هایی که از حوزه دستگاهی ما مطرح می‌شود، پیشنهاد‌های خوبی است، اما به علت محدودیت‌های بودجه، اعتبار کمی برای آن تخصیص داده می‌شود. میراث فرهنگی هم دستگاه فرهنگی است و هم عمرانی، اما بخش عمرانی آن را که شامل مرمت است درنظر گرفته نمی‌شود. مرمت بنا خیلی بیشتر از دیگر حوزه‌های عمرانی هزینه‌بر است.»

بیشتر بخوانید: سعدیه شیراز در نشیب فرو ریختن؛ خطر ویرانی در کمین آرامگاه سعدی!

در استان البرز هم مرمت و بازسازی فوری «کاخ مروارید» حدود ۸ تا ۹ میلیارد بودجه می‌خواهد، اما هنوز هیچ ابلاغیه‌ای برای تامین این هزینه وجود ندارد. به گفته «شهباز محمودی»، معاون میراث فرهنگی البرز نه تنها در این حوزه که در کاوش‌های باستان‌شناسی هم هیچ اعتباری تعیین نشده است در حالی که مرمت کامل کاخ مروارید به ۱۵۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
در استان قم هم دو محوطه باستانی در اولویت کاوش قرار دارند، اما سهم ناچیز کاوش‌ها از بودجه‌های تخصیصی، انجام آن‌ها را به تعویق می‌اندازد. «عمار کاووسی»، معاون میراث فرهنگی قم هم این موضوع را تایید کرده و به «ایسنا» گفته است که کاوش این دو محوطه به شرط تامین بودجه انجام می‌شود.
اگر بودجه بیشتر داشتیم
نظرها، اما همچنان متفاوت است مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایلام بودجه امسال در حوزه میراث فرهنگی را نسبت به سنوات گذشته، افزایشی عنوان می‌کند، اما معتقد است که در این حوزه اختصاص بودجه بیشتر ضرورت دارد.
«فرزاد شریفی» در توضیح بیشتر به «پیام ما» می‌گوید: «با برخی از درخواست‌های ما از جمله تعیین عرصه و حریم شهرستان دره‌شهر و همچنین کمربندی شهرستان ایوان موافقت شده و به لحاظ اعتباری هم یک میلیارد تومان در بحث اعتباری اهدا شده است.»

او درباره اولویت‌های استان با توجه به بودجه اختصاص یافته هم بیان می‌کند: «اولویت اول بحث نجات‌بخشی آثار تاریخی و مرمت‌های اضطراری است. اگر اعتبار بیشتری داشته باشیم در سایر حوزه‌ها هم اقدامات لازم را انجام خواهیم داد.»
مسجد جامع کردستان که یکی از مساجد مهم در کشور به شمار می‌رود، یک زمان در فهرست ثبت جهانی بود، اما حریم آن را شکستند و مسجد جدیدی در کنار آن احداث کردند. کاشی‌های این مسجد نیاز به مرمت دارد و اقدامات دیگر هم باید انجام شود. اماکن تاریخی استان نیاز به دوربین و نیروی حفاظتی دارند، اما معطل اختصاص بودجه کافی و مناسب مانده‌اند. رئیس میراث فرهنگی کردستان هم در این باره به «پیام ما» می‌گوید: «وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سال گذشته اعلام کرد ما به ازای هر اثر تاریخی ۵۰ هزار تومان داریم و این مقدار با توجه به آثار تاریخی متعدد در کشور بسیار ناچیز است. این در حالی است که مرمت ابینیه تاریخی هم غالباً هزینه‌بر است و با مبالغ اندک در نظر گرفته شده، همخوانی ندارد و قادر نیستیم که هر گونه حفاظتی درباره این آثار داشته باشیم و ادعای استان‌ها نسبت به کمبود بودجه در این حوزه کاملاً درست است.»

به گفته «منصور مهرزاد»، وضعیت گردشگری هم همین است و حتی درباره برخی رویداد‌هایی که در این استان برگزار می‌شود بودجه‌ای در نظر گرفته نشده است: «مراسم اربعین در کردستان به تازگی شروع شده یا مراسم کاروان راهیان نور هم که پیش از این در استان وجود نداشته، در بودجه ما پیش‌بینی نشده است. کردستان، استان فرهنگی است و برنامه‌های فرهنگی متعددی در این منطقه برگزار می‌شود، به همین دلیل در زمینه گردشگری مشکلاتی وجود دارد. این در حالی است که بخش خصوصی استان هم بسیار ضعیف است و نمی‌توانیم از آن‌ها کمک بگیریم.» او ادامه می‌دهد: «کردستان استانی مرزی است و در گذشته کار‌های زیادی در این منطقه انجام نشده است. اما طی چند سال اخیر با توجه به به معرفی بیشتر این منطقه، آمار حضور گردشگران هم افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که در گذشته گردشگری در استان‌های مرکزی و شمالی قابل توجه بود، اما اکنون توجه مسافران به استان‌های مرزی مثل کردستان بیشتر شده است.»
او به کمبود بودجه در این حوزه هم اشاره می‌کند، اما معتقد است که با وجود همین کمبود‌ها اقدامات خوبی انجام شده است: «به عنوان مثال در کوه حمزه‌عرب در شهرستان بیجار که یکی از نقاط گردشگری خوب استان است، کار‌های عمرانی خوبی انجام شده، جاده‌سازی، آسفالت‌ریزی و احداث دیوار حائل و کمپ گردشگری از جمله این اقدامات است و همچنان هم ادامه دارد. اما در آبیدر سنندج یا منطقه جهانی اورامان برای ارتقای زیرساخت‌ها نیازمند بودجه هستیم که به مرور زمان رفع خواهد شد. این درست که کار‌های زیادی داریم و بودجه هم کم است، اما ما به تدریج اقدامات را انجام می‌دهیم.»

بیشتر بخوانید: هیچ کس ماجرای مفقودی ۴۸ تخته فرش نفیس کاخ سعدآباد را گردن نمی‌گیرد

محقق نشدن طرح‌های مرمت در حوزه میراث فرهنگی، طرح‌های توسعه در حوزه گردشگری و طرح‌های احیا در حوزه صنایع‌دستی قطعا منجر به از دست رفتن میراث به جامانده از گذشته ایران خواهد بود. همین حالا هم به تایید کارشناسان بخش قابل‌توجهی از میراث کشور در معرض تخریب و فرسودگی قرار دارند، کشف و کاوش‌های تاریخی به دلیل کمبود بودجه رها شده‌اند و حریم آن‌ها در حال از بین رفتن است. آثار ارزشمند در روستا‌ها و شهر‌های کشور هم با وجود شرایط ثبت ملی و شاید جهانی به دلیل بودجه ناکافی خاک می‌خورند و به همین دلیل ضرورت دارد نگاه‌ها در زمینه تخصیص بودجه به این حوزه تغییر و حیات آن‌ها را تجدید کند.