آتش بس موقت ایران و آمریکا امیدوار کننده است؛ چرا؟

اقتصاد۲۴- مارک فیتزپاتریک در المانیتور نوشت: در حالی که گزارش‌ها حاکی از آن است که واشنگتن و تهران در حال مذاکره درباره توافقات جدیدی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران هستند، انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات احیای برجام، اوایل این هفته با علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران، دیدار کرد.

جو بایدن رئیس جمهور آمریکا پیش از این گفته بود، توافق هسته‌ای ایران «مرده» است. اکنون به نظر می‌رسد یک نوع توافق جدید در حال شکل گیری است.

«زنده باد توافق ایران» شعاری نیست که هیچکس در دولت بایدن بر زبان بیاورد. همچنین مخالفان سیاسی بایدن، که هرگز به برجام علاقه‌ای نداشته اند، از موفقیت‌های دیپلماتیک وی خوشحال نخواهند شد. اما هر کسی که نگران گسترش سلاح‌های هسته‌ای و درگیری در خاورمیانه است، باید از رویداد‌های اخیر خرسند باشد.

تیم بایدن در اظهار نظر‌های رسمی و علنی، اصرار دارد که توافق هسته‌ای جدیدی در کار نیست. با این حال، به صورت غیر رسمی، مقامات کشور‌های مختلف خطوط کلی آتش بس قریب الوقوع با ایران را ترسیم کرده اند. توافق نانوشته‌ای برای آزادی سه شهروند دوتابعیتی امریکایی-ایرانی در مقابل آزادسازی بخشی از وجوه مسدود شده ایران، در جریان است.

ایالات متحده پیشتر به عراق اجازه داده است که از ۲.۵ میلیارد یورو از وجوه مسدود شده ایران برای پرداخت بدهی گاز و برق خود به تهران استفاده کند. البته این دارایی‌های آزاد شده باید صرفا برای خرید غذا و دارو استفاده شود. ایران همچنین می‌تواند از ۷ میلیارد دلاری که در کره جنوبی مسدود شده، برای خرید‌های مشابه استفاده کند. تجارت بشردوستانه مدت هاست که از تحریم‌های ایالات متحده مستثنی شده است. با این حال، طبق یک ترتیب جدید، وزارت خزانه داری ایالات متحده به بانک‌های کره جنوبی تضمین‌های صریح می‌دهد که آزادسازی این پول ها، عواقبی در پی نخواهد داشت.

طبق گزارش ها، بر اساس تفاهمات جدید، ایران در قبال کاهش تحریم‌های امریکا، سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را به ۶۰ درصد محدود خواهد کرد، از حمله نیرو‌های نیابتی خود به پیمانکاران آمریکایی در سوریه و عراق جلوگیری می‌کند، برخی از همکاری‌ها با آژانس بین المللی انرژی اتمی را از سر می‌گیرد و از ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه خودداری می‌کند.

این وضعیت را می‌توان «آتش بس» نامید، البته در عراق، جایی که شبه نظامیان مورد حمایت ایران قرار است حملات به نیرو‌های آمریکایی را متوقف کنند، به معنای واقعی کلمه، این یک «آتش بس» است. در ۲۳ مارس یک حمله پهپادی منجر به کشته شدن یک پیمانکار غیرنظامی امریکایی و مجروح شدن بیش از ۲۲ نفر دیگر از پرسنل امریکایی در سوریه شد و در نتیجه، برنامه آزادی زندانیان را که برای ماه‌ها در جریان بود، از مسیر خارج کرد.

همانطور که پیش بینی می‌شد، نمایندگان جمهوری خواه کنگره از توافقات جدید ایران و امریکا، ناراضی هستند. اما بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل که قاطعانه با احیای برجام مخالفت کرده است، به نظر می‌رسد نسبت به آنچه که او «معامله کوچک» می‌نامد، نگاه مثبت تری دارد. رضایت نتانیاهو بسیار مهم است، زیرا اسرائیل می‌تواند نقش خرابکارانه‌ای بازی کند. درست همانطور که حمله پهپادی ۲۳ مارس توسط نیرو‌های شبه نظامی در عراق، دیپلماسی را برای چندین ماه به عقب انداخت، حمله خرابکارانه اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران نیز می‌تواند مذاکرات را به هم بزند.

اسرائیل اگرچه هیچ گاه به صورت رسمی مسئولیت این اقدامات را به عهده نگرفته، اما بار‌ها و بار‌ها برای جلوگیری از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، اقدام به ترور دانشمندان ایرانی، اختلال در رایانه‌های تاسیسات غنی سازی و انفجار در این تاسیسات کرده است. اخیراً، در آوریل ۲۰۲۱، یک مرکز سانتریفیوژ در نطنز با حمله‌ای منتسب به اسرائیل موقتا از کار افتاد. با این حال، هیچ یک از حملات اسرائیل، هرگز برنامه هسته‌ای را بیش از ۱ تا ۱.۵ سال، به عقب نکشیده است.

در عوض، ایران همیشه با تقویت برنامه هسته‌ای خود به این حملات و همچنین به تحریم‌های جدید امریکا، پاسخ داده است. پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق امریکا از برجام در ماه مه ۲۰۱۸، ایران تا جای ممکن، فاصله اش با غنی سازی ۹۰ درصدی را کم کرده است. درصورتی که حمله خرابکارانه دیگری به تاسیسات هسته ایران شود، منطقا گام بعدی تهران، شروع غنی سازی ۹۰ درصدی است. اسرائیل با این روش می‌تواند دیپلماسی را از کار بیاندازد.

بیشتر بخوانید: احضار برجام؛ بررسی تحرکات و موضع‌گیری‌های سیاسی و رسانه‌ای برای توافق

غنی سازی ۹۰ درصدی، انگلیس، فرانسه و احتمالاً آلمان را وادار می‌کند که تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران را که با برجام لغو شده بودند، بازگردانند و ایران نیز تهدید کرده است که در پاسخ به چنین اقدامی، از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، خارج خواهد شد. این به نوبه خود، توسط دشمنان ایران به عنوان نشانه‌ای واضح از قصد تهران برای تولید تسلیحات هسته‌ای تعبیر می‌شود که ممکن است با واکنش نظامی روبرو شود.

اگر ایرانِ دارای بمب هسته ای، بدترین سناریو باشد، بمباران ایران، در رتبه دوم بدترین سناریو‌ها جای دارد. حملات هوایی محدود علیه تأسیسات هسته‌ای ایران می‌تواند به یک درگیری بزرگتر تبدیل شود. پاسخ ایران احتمالا شامل حملات نامتقارن علیه اسرائیلی‌ها در سراسر جهان و استفاده از جنگ سایبری خواهد بود. ایران بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را اخراج خواهد کرد، تأسیسات مخفی جدیدی می‌سازد و در سریع‌ترین زمان ممکن برای ساخت تسلیحات هسته‌ای اقدام می‌کند. دستیابی ایران به سلاح هسته ای، جرقه تکثیر پی در پی این نوع تسلیحات در منطقه را خواهد زد و عربستان سعودی اولین کشوری خواهد بود که پس از ایران، شروع به این کار خوهد کرد.

نیاز به تنش زدایی واضح است. وقتی ایران در ماه اوت [مرداد-شهریور]سال گذشته، تلاش اتحادیه اروپا برای احیای برجام را ناکام گذاشت و پس از نحوه برخورد دولت ایران با اعتراضات، ایالات متحده اعلام کرد که احیای برجام دیگر در دستور کار نیست. بعد از آن، ایران صد‌ها پهپاد به روسیه داد که مسکو از این پهپاد‌ها برای حمله به زیرساخت‌های غیرنظامی اوکراین استفاده می‌کند.

ایالات متحده و شرکای آن به نحو هوشمندانه ای، هرگز تلاش برای آزادی سه زندانی آمریکایی را متوقف نکردند. آن طرح‌ها و ترتیبات گسترده تر، شایسته تحسین هستند. اگرچه «آتش بس»، کمک چندانی به عقب راندن قابلیت تسلیحاتی برنامه هسته‌ای ایران نمی‌کند، ولی از بدتر شدن اوضاع جلوگیری می‌کند و امید‌ها برای مهار صلح آمیز آن در آینده را حفظ می‌کند.