فرصت‌طلبی عربستان در روزهای پرتنش خاورمیانه

صدور مجوز فروش هشت میلیارد دلار تسلیحات به عربستان از سوی «دونالد ترامپ»، بیش از پیش توجه ناظران را به نقش سعودی در تشدید تنش میان ایران و آمریکا جلب کرده است؛ تنشی مطلوب عربستان که اگر به درگیری نظامی منجر شود، امنیتی در خاورمیانه بر جای نمی ماند.

اقتصاد24 - در بحبوحه تنش میان ایران و آمریکا، انشار خبرهایی در مورد صدور مجوز از سوی رییس جمهوری آمریکا برای فروش تسلیحاتی به ارزش هشت میلیارد دلار به عربستان سعودی یک بار دیگر نگاه تحلیلگران را به سوی مناسبات ریاض و واشنگتن و کنشگری سعودی ها در میانه تعارضات میان ایران و آمریکا جلب کرد.

رییس جمهوری آمریکا پس از موافقت با اعزام 1500 نیروی نظامی بیشتر به منطقه در قالب آنچه تقویت «پوشش و بنیه دفاعی» نیروهای آمریکا در خاورمیانه خواند، در اقدامی نامعمول، بدون کسب اجازه از کنگره، مجوز فروش تسلیحاتی به عربستان سعودی را هم صادر کرد.

ترامپ با استناد به یک قانون فدرال که به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد از وضعیت تنش با ایران با عنوان «وضعیت اضطراری» یاد کرد و با دور زدن کنگره، شخصا مجوز انجام 22 معامله اسلحه به ارزش هشت میلیارد دلار با عربستان را امضا کرد.

این در حالی است که نمایندگان کنگره می گویند اگر بر اساس روال معمول چنین طرحی به کنگره می آمد، مورد موافقت آنان قرار نمی گرفت و رییس جمهوری با اعلام وضعیت اضطراری، در راستای مقاصد اعضای تندروی کابینه و در راستای خواست عربستان گام بر می دارد.

در شرایطی که تعارض میان ایران و آمریکا در منطقه رو به افزایش است، ناظران از نقش عربستان در دمیدن بر آتش تنازع میان تهران و واشنگتن و بهره برداری از این فضای پرتنش خبر می دهند.

عربستان؛ آتش بیار معرکه

حدود سه هفته ای می شود که آمریکایی ها با اتکا به ادعای تهدیدزا بودن اقدامات ایران، تجهیزات نظامی خود را به منطقه سرازیر کرده اند؛ ناو هواپیمابر آبراهام لینکلن، ناو آرلینگتون، سامانه موشکی پاتریوت، بمب افکن های بی-52 و ... این روزها در خلیج فارس جا خوش کرده اند تا در برابر آنچه «رفتارهای نگران کننده ایران» خوانده می شود، با ایجاد به اصطلاح «بازدارندگی» از منافع آمریکا و متحدانش دفاع کنند.

این در حالی است که این قشون کشی آمریکایی از همان ابتدا به مذاق برخی سران عرب منطقه خوش آمد. روزنامه «الشرق الاوسط» چندی پیش از موافقت دولت سعودی و چند کشور دیگر در حوزه خلیج فارس با حضور نیروهای آمریکایی در اراضی خود و آب های خلیج فارس خبر داد.

علاوه بر این، تلاش عربستان برای برگزاری نشست سران کشورهای عربی در حاشیه نشست سران کشورهای اسلامی در مکه، آن هم با محوریت ایران، از میدان داری رهبران ریاض در تقابل میان ایران و آمریکا نشان دارد.

رسانه های عربستانی نزدیک به حاکمیت عربستان هم در هفته های اخیر با انتشار مطالبی هیاهوگرانه تلاش می کنند ترامپ را به تشدید مواضع در برابر ایران ترغیب کنند. هفته گذشته بود که روزنامه «عرب نیوز» نزدیک به «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی در سرمقاله خود به صراحت مدعی شد: آنها (ایران) باید حسابی کوبیده شوند.

هشدار به ترامپ در مورد کنشگری عربستان

بسیاری از ناظران در خصوص کنشگری خطرناک عربستان برای سوق دادن آمریکا به سوی جنگ با ایران به رهبران واشنگتن هشدار می دهند. روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» هفته گذشته در گزارشی هشدار گونه نوشت: با تشویق عربستان، آمریکا به سمت یک برخورد با ایران پیش می رود.

افزون بر رسانه های آمریکایی، تحلیلگران اروپایی هم در مورد مخاطرات فعالیت عربستان در چنین فضای حساسی هشدار می دهند. دریاسالار «لرد وست» رییس پیشین ستاد نیروی دریایی انگلیس هفته گذشته در گفت و گو با روزنامه انگلیسی «دیلی استار» گفت: من فکر می‌کنم که شخص دونالد ترامپ نیز خود خواهان درگیری نظامی در منطقه نیست اما نفوذ برخی کشورها مانند اسرائیل، عربستان وی را برای ورود به جنگ تشویق می‌کنند.

این چهره نظامی انگلیسی تاکید کرد که کشورهای غربی باید برای کشاندن ایران بر میز مذاکره تمام تلاش خود را انجام دهند در غیراین صورت احتمال وقوع یک جنگ هسته‌ای در منطقه خاورمیانه وجود دارد.

نقش عربستان در تشویق تنش میان ایران و آمریکا در منطقه به اندازه ای است که برخی تحلیلگران، رویدادهای اخیر را در چارچوب تقابل میان عربستان و ایران (و نه ایران و آمریکا) تحلیل می کنند. روزنامه ترکیه ای «ینی شفق» چندی پیش در گزارشی نوشت: جنگ قدرت بین عرب و فارس پشت طرح هژمونی غربی پنهان شده است. عربستان فکر می کند این مساله به نفع او است، ولی تنش فعلی منجر به تخریب منطقه و پیروزی آمریکا و رژیم صهیونیستی می شود.

خبرگزاری «فرانسه» هم هفته گذشته گزارش داد که سعودی ها در تلاش هستند تا با استفاده از فضای متشنج میان آمریکا و ایران و تایید فشارهای واشنگتن بر تهران «زعامت خود» در منطقه را محقق و ثبیت کنند.

به نوشته این رسانه، درحالی که تنش ها میان ایران و آمریکا در منطقه در حال افزایش است عربستان سعی دارد اینگونه اعلام کند که برای همه احتمال ها از جمله جنگ آماده است و نقش رهبری خود را در منطقه از طریق برگزاری دو نشست ضد ایران نمایش دهد.

موفقیت سعودی ها در مجاب کردن ترامپ به فروش تسلیحات بیشتر به عربستان در میانه تنش میان ایران و آمریکا هم در این چارچوب تحلیل می شود؛ تلاش برای ماهی گیری از آبی گل آلود که البته نتیجه ای عکس خواهد داد و چیزی بیش از ناامنی فزاینده نصیب ریاض نخواهد کرد.

توهم امنیت سازی برای رهبران ریاض

همزمان با افزایش تنش میان تهران و واشنگتن، یه بار دیگر توهم امنیت سازی از طریق خریدهای تسلیحاتی بیشتر در ذهن رهبران ریاض برجسته شده است؛ معامله ای به ظاهر دو سر سود که از سویی بازار شرکت های تسلیحاتی آمریکا را تامین می کند و از سویی دیگر امنیت عربستان را ارتقا می دهد، ولی در واقع برای منطقه و خود عربستان جز بی ثباتی و ناامنی بیشتر دستاوردی به همراه نخواهد داشت.

سال ها است عربستان به جای اتکا به مولفه های درونزای امنیت چون تمرکز بر تعامل منطقه ای، نهاد سازی منطقه ای، امنیت سازی دست جمعی، همکاری و هم افزایی در مقابله با عوامل اصلی بی ثباتی چون مداخله خارجی، تروریسم و ...، با تلاشی مذبوحانه به دنبال وارد کردن امنیت از کشورهای غربی است.

این در حالی است که ریشه بسیاری از ناآرامی های منطقه را می توان در مداخلات کشورهای فرامنطقه ای به ویژه آمریکا در خاورمیانه جستجو کرد. نضج و رشد گروه های تروریستی چون القاعده و حتی داعش که سال ها است خواب آرام را از چشمان مردم کشورهای منطقه ربوده، حاصل فرش قرمزی است که ریاض برای گدایی امنیت پیش پای غرب در منطقه پهن کرده است.

بی توجهی به مولفه های نرم افزاری امنیت در کنار تقویت صرفِ مولفه های سخت آن چون پر کردن انبارهای تسلیحاتی، نه تنها به ارتقای شاخص امنیت منجر نمی شود، بلکه با تشدید ناامنی برای همه کشورهای منطقه، مسابقه تسلیحاتی خطرناکی را ایجاد خواهد کرد؛ فضایی فراهم برای تقابل و مستعد تنش که لوازم درگیری در آن مهیا است.

«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان بارها در راستای ایجاد سازوکاری برای ارتقای امنیت منطقه، ابتکار «مجمع گفت ‌و گوهای منطقه ‌ای» در خلیج ‌فارس را به عربستان و دیگر دولت‌های عربی این منطقه پیشنهاد داده و اخیرا از امکان امضای پیمان عدم تعرض سخن به میان آورده است. این پیشنهادات اگرچه مورد بی توجهی مقامات ریاض قرار گرفته است، ولی تجربه چند سال گذشته نشان می دهد، راهی که سعودی در راستای بلندپروازی و با توجیه افزایش امنیت خود در منطقه می رود، به ترکستان می رسد.