خالص سازی اطلاعات در مهمترین مراکز فرهنگی و سرنوشت توسعه علمی کشور/آیا سانسور متن یک نشریه علمی حقیقت دارد؟

اقتصاد۲۴- سه دوره تصفیه دانشگاه‌ها از استادان در انقلاب فرهنگی ابتدای انقلاب، در دوره احمدی نژاد و در دولت سیزدهم، وضعیت دانشگاه‌ها را در چه شرایطی قرار داده است؟ دکتر امیرحسین ساکت استاد فلسفه دانشگاه تهران در گفتگو با خبرآنلاین تاکید کرد «بعد از انقلاب رشتۀ این نهاد (دانشگاه) بریده شد و ما از یک قرن سنت فکری گسستیم. خسارت فرهنگی این تصمیم بی‌شباهت به تغییر خط ترکیه از عربی به لاتین نیست. ما از یک قرن سنت فکری خود دست شستیم و دانشگاه را از نو ساختیم. اکنون سنت علمی و دانشگاهی جدید ما حدود ۴۰ سال قدمت دارد. مبادا آن اشتباه را تکرار کنیم که این یک ضایعۀ فرهنگی خواهد بود.»

اکنون باید به نظاره نشست که خالص سازی در حوزه دانشگاهی چه بلایی بر سرکشور آورده است. به تیتر خبر‌های زیر توجه کنید:

-۱۴۰۱-۰۵-۲۲- گسترش جعل و تقلب در دانشگاه/ «برخی استادان راهنما خودشان پایان‌نامه می‌نویسند و از دانشجو پول می‌گیرند».
-۱۴۰۲-۰۳-۲۲-آمار عجیب از پایان‌نامه‌های تقلبی دکتری؛ از ۹۸ تا ۱۴۰۱، بیش از ۲۹ درصد پایان‌نامه‌ها کپی بودند.
-۱۴۰۲-۰۹-۲۸- گزارش سالانه نشریه علمی نیچر: ایران در رده هفتم کشور‌ها با بیشترین مقاله تقلبی قرار گرفت.

علی رضا آزاد رئیس اندیشکده دانشگاه فردوسی مشهد در یادداشتی در کانال خود نوشت که «در ۲ سال گذشته (دانشجویان و استادان دانشگاه فردوسی مشهد) بیش از ۴۰ تقاضا برای تدریس و تحصیل، فقط به یکی از دانشگاه‌های ایتالیا ارسال کرده‌اند.» به عبارت دیگر آنانی که توانمندی دارند، وضعیت را برای ماندن مناسب نمی‌بینند و درصدد مهاجرت هستند. به نظر می‌رسد این وضعیتی عمومی برای همه دانشگاه‌های کشور است.

پیامد خالص سازی در دانشگاه‌ها

در این میان کماکان تقویت نیرو‌های خالص ساز در دانشگاه‌ها به نظر می‌رسد ادامه دارد. پیامد این حرکت، در آخرین واکنش ها، خود را در برخورد جناحی، و حذف اطلاعات اساسی یک مطلب علمی توسط یک استاد دانشگاه و سرپرست دانشگاه در یک سخنرانی عمومی در نماز جمعه منعکس کرد. دکتر مسعود میرزائی شهرابی سرپرست دانشگاه فردوسی مشهد، که پیش از انتصاب «استاد گروه آموزشی شیمی دانشگاه فردوسی مشهد و رئیس پارک علم و فناوری خراسان رضوی بوده و سوابقی همچون استاد نمونه کشوری در سال ۱۴۰۲، استاد برجسته شیمی معدنی کشور در سال ۱۴۰۲ از طرف انجمن شیمی ایران، و دارنده نشان سرو در سال ۱۴۰۲ را در کارنامه خود دارد» در سخنرانی خود در نماز جمعه مشهد به گزارش نشریه مجله Nature استناد کرده و گفته است: «در آن مقاله تصریح شده است که با رهبری حضرت آیت الله خامنه‌ای ایران به زودی یکی از قدرت‌های برتر در عرصه پژوهش و فناوری خواهد شد و امپراطوری علمی می‌تواند در ایران مجدداً ظهور و بروز کند، مگر اینکه تحولات سیاسی یا تحریم‌های بیشتری علیه ایران اعمال گردد.»

بیشتر بخوانید:  آزمون استخدامی آموزش و پرورش کی برگزار می‌شود؟

در متن سخنرانی دکتر میرزایی چند نکته مبهم به چشم می‌خورد: اول تاریخ مقاله نیچر، چرا در سخنرانی ذکر نشده است؛ و دوم تاریخ نشریه در روشن ساختن محتوای سخنان سرپرست دانشگاه چه نقشی می‌توانست داشته باشد؟

در این میان، اما یادداشت دکتر علی‌رضا آزاد رئیس اندیشکده دانشگاه فردوسی مشهد بود که تحت عنوان «دره‌های سیاسی در مسیر قله‌های علمی»، تحلیلی بر یادداشت مجله Nature درباره پیشرفت‌های علمی ایران توانست ماهیت ماجرا را روشن سازد.

علی رضا آزاد رئیس اندیشکده دانشگاه فردوسی مشهد در کانال خود نوشت: «یادداشت مجله Nature در سال ۲۰۰۵ و ناظر به اقدامات دولت اصلاحات (۱۳۷۶-۱۳۸۴ / ۱۹۹۷-۲۰۰۵) در عرصه‌های علمی نوشته شد و ارجاع به آن در سال ۲۰۲۳ از سوی سرپرست محترم دانشگاه، بدون اشاره به تاریخ انتشارش، این شائبه نادرست را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند که گویی درباره شرایط علمی امروز ایران نوشته شده است.»

نکته آن که در خبر منتشر شده از سخنرانی دکتر مسعود میرزایی در نماز جمعه مشهد در سایت دانشگاه فردوسی مشهد، به تاریخ ۲ دیماه ۱۴۰۲، موضوع مذکور اصلاح نشد، و تنها به گذاردن لینک مقاله مورد استناد دکتر میرزایی، در پایین خبر اکتفا شد. اما اکتفا کردن به انتشار لینک مطلب نیچر در پایین خبر، برای مخاطب تا چه اندازه قانع کننده است؟

در این باره دکتر علی رضا آزاد نوشت: «درج پیوست متن اصلی Nature در ذیل گزارش خبری این سخنرانی در سایت رسمی دانشگاه، شاید مخاطب عادی را مجاب کند، اما از منظر نخبگان دانشگاهی که معنای استناد به مطلب منتشر شده در ۱۸ سال قبل و تفاوت مقاله و سرمقاله و یادداشت سردبیر را در یک مجله معتبر علمی می‌دانند، اقدامی ناشیانه از سوی روابط عمومی دانشگاه قلمداد می‌شود»

چرا سرپرست دانشگاه تاریخ مطلب نشریه نیچر را ذکر نکرد؟

شاید از دلایل مهمی که باعث شد دکتر میرزایی در سخنان خود تاریخ نشریه نیچر را به فراموشی بسپارد مربوط به محتویات متن نویسنده نشریه نیچر در باره سیاست‌های به کار گرفته شده در حوزه علم و دانشگاه در دولت اصلاحات باشد که به شرح زیر برشمرده شده و دکتر آزاد در یادداشت خود نیز به آن اشاره کرده است: «- برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری فزاینده دولت وقت به ریاست آقای خاتمی در حوزه دانش - کاهش محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی - پشتیبانی رهبر انقلاب از اعتماد به نفس علمی در کشور - اعطای استقلال و آزادی بیشتر به دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی - افزایش چشمگیر حقوق اعضای هیأت علمی - فاصله گرفتن دانشمندان از سیاست‌بازی - و...»

ماهیت رفتار سرپرست دانشگاه فردوسی

دکتر رضا رمضانی خورشید دوست عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر، در یادداشتی که از او در خبرگزاری خبرآنلاین منتشر شد، به پژوهش جانبدارانه در اتحاد جماهیر شوروی پرداخته بود. او نوشت: «"پژوهش جانبدارانه" از نظر دانشگاهی، پژوهش با "گرایش ناسالم" (biased) است. "پژوهش جانبدارانه" انواع گوناگون دارد؛ ویژگی مشترک همه‌ی آن‌ها دوری از واقعیت نمایی است. "دروغ" را می‌توان چنین تعریف کرد: "ناواقعیتی" که "واقعیت" گفته شود یا "واقعیتی" که "ناواقعیت" خوانده شود. " بنابراین، "پژوهش جانبدارانه" "دروغ" می‌پردازد و می‌سازد.... معمولاً منافع و مصالح، موجب "پژوهش جانبدارانه" می‌شود.»

آیا آن گونه که دکتر رمضانی می‌گوید، می‌توان حرکت دکتر میرزایی سرپرست دانشگاه فردوسی مشهد را در آن چارچوب تحلیل کرد؟ آیا سرپرست دانشگاه فردوسی مشهد به عمد در صدد پنهان سازی نکات اصلی گزارش نیچر از وضعیت علم و دانشگاه در ایران سال ۲۰۰۵ میلادی بوده است؟ در چنین وضعیتی با چنین کادر علمی‌ای چگونه امکان توسعه علمی و توسعه کشور رقم خواهد خورد؟