نگاهی به دستاوردهای اجلاس اوپک / دیپلماسی نفتی زنگنه موفق بود؟

با پایان گرفتن اجلاس 176 اوپک، مساله معافیت ایران از کاهش تولید و افزایش 2.5 درصدی قیمت نفت مطرح شد. سوال اینجاست که آیا دیپلماسی نفتی زنگنه در این میان موفقیت‌آمیز بوده است؟

سپیده اشرفی، اقتصاد24 - می گویند در اوپک، قدرت بشکه هاست که حرف می زند. صدایش حتی از صدای دیپلماسی هم قوی تر است. شاید به همین خاطر بسیاری معتقدند که مساله معافیت ایران از کاهش تولید نفت، معنا ندارد. در زمانی که تحریم های نفتی از هر طرف بازار نفت ایران را نشانه گرفته، صحبت از دیپلماسی نفتی قدری سخت تر است. دستاوردهای اجلاس اوپک حالا محل سوال و بحث فراوان است.

اما در نشست اخیر اوپک چه گذشت و آیا ایران توانست موفقیت آمیز عمل کند؟ بیژن زنگنه وزیر نفت در این رابطه عنوان کرده که خواسته های ایران در اجلاس ۱۷۶ اوپک وین محقق شده و ایران همانند نشست گذشته اوپک از توافق کاهش تولید نفت معاف ماند.

بسیاری از کارشناسان در این رابطه معتقدند که زمانی می توان از دیپلماسی نفتی صحبت کرد که منفعل نباشیم و قدرت دست بالا را در تولید و عرضه نفت داشته باشیم. چیزی که وزیر نفت نیز تحت عنوان نفوذ روسیه آن را بیان و نسبت به آن گله کرد.

گزارش ها نشان می دهد که بر اساس توافق کشورهای عضو اوپک به رهبری عربستان سعودی ۸۰۰ هزار بشکه و غیراوپکی‌ها با رهبری روسیه ۴۰۰ هزار بشکه از تولید روزانه خود را کاهش خواهند داد.

اما این علامت ها چه معنایی برای بازار ایران دارد و چقدر می تواند بازار آشفته و تحریم‌زده نفت را احیا کند؟ دكتر محمد صادق جوكار، كارشناس ارشد موسسه مطالعات بين المللی انرژی در این رابطه معتقد است که تصمیمات اوپک یک تصمیم ناگزیر بوده است. وی به اقتصاد24 می گوید: « باید مساله موافقت اوپک با تمدید کاهشی که در اجلاس 705 مطرح شد را در چارچوب وضعیتی دانست که اوپک در آن قرار دارد. یک وضعیت دوگانه که از یک طرف مساله مارکت شر (market share) و از طرف دیگر بحث ماکزیمایز کردن و بیشینه کردن درآمدهاست. این دو استراتژی هایی است که اوپک تلاش می کند میان آنها حرکت کند.»

وی ادامه می دهد: « در سال 2014 که عربستان کاهش را محقق نکرد و عرضه را زیاد کرد - که منجر به کاهش قیمت شد- استراتژی اوپک این بود که با رویکرد مارکت شر (market share) سهم راهبردی خود را در بازار بیشتر کند و با کاهش قیمت، نفت شیل از بازار خارج شود، یعنی سهم را زیاد کنند، اما بعدا به این دلیل که خودشان آسیب بیشتری از این مساله دیدند - که بخشی از آن به دلیل کسری بودجه بود – و البته بیم مشکلات اقتصادی و به تبع آن ناآرامی های اجتماعی، رویکرد خودشان را تعدیل کردند.»

به گفته این کارشناس انرژی، رویکرد دیگری هم در میان اوپکی ها وجود دارد که با عنوان بیشینه کردن درآمد است. در این رویکرد معمولا اوپک کاهش عرضه می دهد که قیمت رشد کند و بتواند در آمد بیشتری کسب کند. این استراتژی هم با یک تهدید روبروست که وقتی قیمت رشد می کند، نفت های پر هزینه عرضه اقتصادی تری خواهند داشت – اینجا منظور نفت نامتعارف هست – و به همین ترتیب بحث استفاده از انرژی های جایگزین هم به خصوص در تشدیدپذیرها با هزینه بیشتری روبرو می شود. در نتیجه ماکزیمایز کردن درآمد همیشه با این دو تهدید روبروست.

جوکار معتقد است که اوپک در این میان ناگزیر از چنین تصمیمی بوده: « اوپک در این میان سطحی از قیمت را در نظر گرفت که بین 55 تا 65 دلار بود و در آن با قیمت بازی می کند. این کاهش اخیر به این دلیل تمدید شد که بازار حتی با وجود تحریم هایی که علیه ایران وجود دارد، با وضعیت مازاد عرضه یا همان oversupply روبرو می شود و اگر اوپکی ها این اقدام را نمی کردند، خود به خود قیمت ها کاهش پیدا می کرد و به نفع خودشان نبود و حتی اقتصاد بازار هم با آسیب روبرو می شد.»

به گفته این کارشناس، با وجود وضعیتی که از نظر ژئوپلتیکی –وضعیت نفت ونزوئلا و ایران - اتفاق افتاده، بازار در سال 2019 میزان افزایش تقاضایی در حدود 1.4 میلیون بشکه در روز دارد و همزمان نزدیک 2.4 افزایش عرضه وجود دارد.

جوکار در این میان به سهم آمریکا هم اشاره می کند: « افزایش تولید نفت شیل ایالات متحده در سال 2019 برابر است با کل افزایش نفت جهانی. در این شرایط اوپکی ها یا باید کاهش سطح قیمت نفت را می پذیرفتند یا توافق سال قبل را تمدید می کردند یعنی این روندی ناگزیر برای اوپکی هایی بود که در برخی موارد خودشان هم در کشورهایشان درگیر بحران هایی بودند که نیاز به درآمد است. عربستان دوست داشت افزایش عرضه اتفاق بیافتد و هدفش تاثیرگذاری سیاسی بر بازار برای متقاعد کردن آمریکا بود تا معافیت های ایران را تمدید نکند. الان که به هدف خود در 2 می 2019 رسید و آمریکا معافیت های نفتی ایران را تمدید نکرد، آن مولفه سیاسی را هم برای افزایش ندارد. عربستان دنبال جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت نفت است تا از نظر اقتصادی با بحران و کسری بودجه روبرو نشود. در حقیقت اوپک حالا تبدیل به بازیگری وابسته و منفعل شده و بازیگر اصلی نفت شیل آمریکاست.»

به گزارش اقتصاد24، در این میان برخی کارشناسان معتقدند که این معافیت دستاوردی برای ایران ندارد. معتقدند که ایران نفتش را به صورت غیررسمی به فروش می رساند و در این میان چنین معافیتی معنی ندارد.

اما راهکار چیست و چه باید کرد؟ جوکار می گوید: « وقتی شرایط به گونه ای پیش رفته که مجبوریم با تحریم های یکجانبه روبرو شویم، نباید دلخوش به این تصمیمات باشیم. باید اولویت را روی روش های دیگر غیررسمی گذاشت تا فروش نفت را در بازار بیشتر کنیم. بسیاری از کارشناسان دیگر نیز معتقدند که در وضعیت فعلی بازار باید با روش های غیررسمی دنبال فروش نفت بود.»