سرطان مغز چیست و راه های درمان آن کدامند؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: سرطان مغز یا تومور مغزی به رشد غیرعادی سلول‌ها در بافت مغز یا نواحی اطراف آن اشاره دارد. این تومور‌ها می‌توانند بدخیم (سرطانی) یا خوش‌خیم (غیر سرطانی) باشند. مغز از بخش‌های اصلی و حیاتی بدن است که هر مشکلی در آن ایجاد شود می‌تواند تاثیرات همیشگی بر زندگی بگذارد. خوشبختانه بیشتر سرطان‌های مغزی خوش‌خیم هستند و درمان آن‌ها امکان‌پذیر است.

سرطان مغز چیست؟

سرطان مغز به رشد غیرطبیعی سلول‌های مغزی گفته می‌شود و طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا، این نوع سرطان و دیگر مشکلات سیستم عصبی، دهمین علت اصلی مرگ‌ومیر در جهان هستند. سرطان‌مغز می‌تواند با علائمی مانند تشنج، خواب‌آلودگی، سردرگمی و تغییرات رفتاری خود را نشان دهد. نکته قابل توجه این است که همه تومور‌های مغزی سرطانی نیستند؛ اصطلاح سرطان به تومور‌های بدخیم اشاره دارد، در حالی که تومور‌های خوش‌خیم نیز امکان دارد علائم مشابهی ایجاد کنند.

تومور‌های بدخیم قادرند به سرعت رشد کرده و به بافت‌های سالم آسیب برسانند و حتی به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابند. نمونه‌هایی از این تومور‌ها شامل آستروسیتوما، الیگودندروگلیوما، گلیوبلاستوما و گلیومای مختلط هستند. این تومور‌ها به دلیل اختلال در مکانیسم تقسیم سلولی به طور غیرطبیعی تکثیر می‌یابند و بیشتر در مردان شایع هستند.

از سوی دیگر، تومور‌های خوش‌خیم به طور معمول رشد آهسته‌تری دارند و به بافت‌های اطراف فشار نمی‌آورند. این تومور‌ها معمولاً سرطانی نبوده و به دیگر بخش‌های بدن گسترش نمی‌یابند، اما احتمال دارد با فشاری که به بافت‌های مغز وارد می‌آورند، مشکلات قابل توجهی ایجاد کنند.

انواع سرطان مغز

سرطان مغز به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و رفتار خاص خود را دارند. تشخیص دقیق و درمان مناسب هر نوع سرطان مغز نیاز به ارزیابی تخصصی توسط پزشک دارد و برنامه درمانی معمولاً بر اساس نوع تومور، مرحله بیماری و وضعیت عمومی بیمار تنظیم می‌شود. در ادامه به توضیح انواع مختلف سرطان مغز خواهیم پرداخت.

گلیوبلاستوما (Glioblastoma)

گلیوبلاستوما یکی از انواع شایع و بسیار بدخیم تومور‌های مغزی است که از بافت‌های گلیال، که وظیفه حمایت از سلول‌های عصبی را دارند، آغاز می‌شود. این نوع سرطان معمولاً در قسمت‌های مختلف سیستم عصبی مرکزی رشد کرده و می‌تواند به سرعت گسترش یابد. گلیوبلاستوما بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود و درمان آن معمولاً شامل جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است.

آستروسیتوما (Astrocytoma)

تومور آستروسیتوما از سلول‌های آستروسیت، نوعی از بافت‌های گلیال، منشاء می‌گیرد. این نوع تومور سرطانی می‌تواند از خفیف تا بدخیم در نوسان باشد و بسته به درجه بدخیمی آن، علائم و درمان‌های متفاوتی دارد. آستروسیتوما می‌تواند در هر سنی بروز کند و درمان آن شامل جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است.

میلوبلاستوما (Medulloblastoma)

میلوبلاستوما نوعی سرطان مغز است که بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. این تومور در قسمت پشت مغز، نزدیک به مخچه، رشد می‌کند و می‌تواند به سرعت به سایر قسمت‌های مغز و نخاع گسترش یابد. درمان این نوع سرطان معمولاً شامل جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است.

مینینژیوما (Meningioma)

مینینژیوما در غشا‌های حفاظتی اطراف مغز و نخاع، به نام مننژها، نشات می‌گیرد. این نوع تومور عموماً خوش‌خیم است و به آرامی رشد می‌کند. با این حال، حتی تومور‌های خوش‌خیم نیز می‌توانند مشکلاتی به وجود آورند اگر به بافت‌های اطراف فشار وارد کنند. درمان مینینژیوما معمولاً شامل جراحی است و در برخی موارد پرتودرمانی نیز توصیه می‌شود.

نوروبلاستوما (Neuroblastoma)

نوروبلاستوما نوعی تومور عصبی است که بیشتر در کودکان زیر پنج سال دیده می‌شود. این تومور از سلول‌های عصبی در دوران نوزادی و کودکی شکل می‌گیرد و می‌تواند در قسمت‌های مختلف بدن از جمله شکم، قفسه سینه و ناحیه گردن ایجاد شود. درمان نوروبلاستوما شامل جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است و بستگی به مرحله و محل تومور دارد.

علائم سرطان مغز

افراد مبتلا به تومور مغزی در مراحل اولیه ممکن است هیچ گونه علامتی نداشته باشند. در صورت پیشرفت و بروز علائم می‌تواند کلی و یا اختصاصی باشد.

علائم کلی در پی فشار وارده از تومور به مغز و یا نخاع ایجاد می‌شوند. علائم اختصاصی نیز زمانی ظاهر می‌شوند که بخشی از مغز فعالیت طبیعی خود را نداشته باشد.

علائم کلی عبارتند از:

•    سردرد: که می‌تواند هنگام فعالیت و یا صبح‌ها تشدید شود

•    تشنج: افراد مبتلا به تومور مغزی با انواعی از علایم تشنجی روبرو می‌شوند. برخی دارو‌ها می‌توانند در پیشگیری و یا کنترل این علامت موثر باشند.

•    تغییرات شخصیتی و یا حافظه‌ای

•    تهوع و استفراغ

•    خستگی

•    سرگیجه

•    مشکلات خواب

•    مشکلات حافظه

•    تغییر در توانایی راه رفتن و یا انجام کار‌های روزانه

علائم اختصاصی‌تر عبارتند از:

•    احساس فشار و سردرد اطراف تومور

•    از دست دادن تعادل

•    از دست دادن بینایی به دلیل وجود تومور در لوب پس سری و یا لوب گیجگاهی

•    تغییراتی در تکلم، شنوایی و یا احساسات

•    تغییر در حساسیت به لمس و فشار، احساس ضعف در دست و پای یک سمت بدن

•    سخت شدن بلع، ضعف و بی حس شدن صورت و یا تاری دید

در صورت تشخیص تومور مغزی، مهم‌ترین اقدام تسکین علائم و درمان است که با عنوان درمان تسکینی نیز شناخته می‌شود. این درمان، بلافاصله بعد از تشخیص آغاز و ادامه می‌یابد.

عوامل خطر سرطان مغز

در ادامه به عوامل پر خطر که باعث بروز تومور مغزی می‌شود اشاره می‌کنیم:

•    سابقه خانوادگی

فقط ۵ الی ۱۰ درصد از تمام سرطان‌ها ارثی است. به ندرت پیش می‌آید که وراثت ژنتیکی علت تومور مغز باشد. اگر چند نفر از اعضای خانواده شما دچار تومور مغز شده‌اند، با پزشک مغز و اعصاب خود مشورت کنید. متخصص مغز و اعصاب شما را به مشاور ژنتیک معرفی می‌کند.

•    سن

خطر ابتلا به اکثر انواع تومور مغزی با افزایش سن بیشتر می‌شود.

•    نژاد

درمجموع، ابتلا به تومور مغزی بین افراد سفیدپوست شایع‌تر است. با این حال، احتمال بروز مننژیوم در بین نژاد آفریقایی-آمریکایی بیشتر است.

•    قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، مثل موادی که در محیط کار با آن سروکار دارید، خطر ابتلا به سرطان مغز را بالا می‌برد.

•    قرار گرفتن در معرض تشعشع

خطر ابتلا به تومور مغزی در بین افرادی که در معرض تابش یونیزکننده قرار گرفته‌اند بیشتر است. ممکن است از طریق پرتودرمانی برای سرطان در معرض این تشعشعات قرار بگیرید. ریزش اتمی هم شما را در معرض تشعشعات قرار می‌دهد. حادثه هسته‌ای فوکوشیما و چرنوبیل نمونه‌هایی از قرار گرفتن مردم در معرض تشعشات یونیزکننده هستند.

•    عدم ابتلا به آبله مرغان

به گفته انجمن تومور مغزی آمریکا، کسانی که در کودکی به آبله مرغان مبتلا شده‌اند، کم‌تر در معرض خطر ابتلا به تومور مغزی قرار می‌گیرند.

روش‌های تشخیص سرطان مغز

در صورتی که علائمی مثل سردرد و سرگیجه دارید با مراجعه به پزشک اولین اقدام گرفتن شرح حال و معاینه عصبی است. در این معاینه پزشک سن، سابقه‌ی بیماری‌های دیگر را از شما سوال می‌کند و وضعیت بینایی، شنوایی، هماهنگی اعضای بدن و تعادل شما را بررسی می‌کند.

آزمایشات تصویر برداری: یکی از متداول‌ترین روش‌ها آزمایشات تصویر برداری با MRI و سی تی اسکن است. در این روش‌ها مایعی به صورت وریدی تزریق می‌شود تا تومور بهتر مشاهده شود.

آزمایش خون هورمونی: برخی تومور‌ها مثل تومور‌های هیپوفیز میزان ترشح هورمون‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

پونکسیون کمری (LP): این روش با گرفتن مایع از قسمت انتهایی نخاع برای بررسی عفونت انجام می‌شود.

بیوپسی: نمونه‌برداری از بافت‌ها برای بررسی زیر میکروسکوپ با این روش انجام می‌شود.

راه‌های درمان سرطان مغز

درمان سرطان مغز معمولاً توسط ترکیبی از روش‌های مختلف انجام می‌شود، که هدف آن‌ها کاهش یا از بین بردن تومور، بهبود علائم و افزایش کیفیت زندگی بیمار است. این روش‌ها شامل جراحی برای برداشتن یا کاهش اندازه تومور، پرتودرمانی برای هدف‌گیری و از بین بردن سلول‌های سرطانی با استفاده از پرتو‌های انرژی بالا و شیمی‌درمانی برای استفاده از دارو‌های ضدسرطان به منظور از بین بردن یا متوقف کردن رشد سلول‌های سرطانی می‌شود. همچنین، درمان‌های حمایتی مانند درمان با دارو‌های هدفمند و ایمونوتراپی نیز امکان دارد در برنامه درمانی گنجانده شوند. در ادامه، به توضیح دقیق‌تری از هر یک از این روش‌های درمانی خواهیم پرداخت تا بتوانید با شیوه‌های مختلف درمان سرطان مغز آشنا شوید.

•    جراحی

جراحی برای درمان سرطان مغز به عنوان یکی از روش‌های اصلی درمان، با هدف برداشتن تومور، کاهش فشار بر روی مغز و بهبود علائم صورت می‌گیرد. در این فرآیند، جراح با برداشتن قسمتی از جمجمه یا استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند جراحی میکروسکوپی و لیزر، به تومور دسترسی پیدا می‌کند. این جراحی می‌تواند به کاهش اندازه تومور، نمونه‌برداری از بافت برای تشخیص دقیق‌تر و تسکین علائم مانند سردرد و مشکلات بینایی کمک کند.

پیش از جراحی، بیمار تحت آزمایش‌های تصویربرداری و ارزیابی‌های لازم قرار می‌گیرد و جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. اگرچه این روش می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیمار و کنترل تومور کمک کند، اما همچنین می‌تواند با عوارضی مانند عفونت، خونریزی و مشکلات عصبی همراه باشد. تصمیم‌گیری درباره نوع و زمان جراحی به عوامل مختلفی از جمله نوع تومور و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد.

•    پرتو‌درمانی

پرتودرمانی یا رادیوتراپی، یکی از روش‌های اصلی درمان سرطان مغز است که از تابش پرتو‌های با انرژی بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. این روش به طور عمده برای درمان تومور‌های مغزی، کاهش اندازه تومور قبل از جراحی و همچنین بهبود وضعیت بیمار بعد از عمل جراحی یا شیمی‌درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

•    شیمی درمانی

شیمی‌درمانی یکی از روش‌های مؤثر برای درمان سرطان مغز است که از دارو‌های قوی برای کشتن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد آن‌ها استفاده می‌کند. این دارو‌ها معمولاً به صورت خوراکی یا تزریقی تجویز می‌شوند و هدف آن‌ها کاهش اندازه تومور و جلوگیری از گسترش بیماری است. شیمی‌درمانی می‌تواند به ویژه در مواردی که تومور مغزی در نقاطی قرار دارد که جراحی آن‌ها دشوار است، بسیار مفید باشد. همچنین، این روش به عنوان درمان کمکی پس از جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده یا در ترکیب با رادیوتراپی استفاده می‌شود. با وجود این که شیمی‌درمانی می‌تواند عوارض جانبی مانند خستگی، تهوع و ریزش مو به همراه داشته باشد، پزشکان با دقت دارو‌ها را تنظیم می‌کنند تا به بهترین نتیجه ممکن دست یابند و کیفیت زندگی بیمار را حفظ کنند.

پیشگیری از سرطان مغز

اگرچه هیچ راهی برای جلوگیری از سرطان‌های مغزی وجود ندارد. اما تشخیص زودهنگام و درمان سرطان‌هایی که تمایل به متاستاز به مغز دارند، ممکن است خطر متاستاز به مغز را کاهش دهد. عوامل خطرساز برای تومور‌های اولیه مغز عبارت‌اند از:

•    تابش به سر

•    عفونت HIV

•    سموم محیطی

با‌این‌حال، علت دقیق سرطان مغز، به ویژه سرطان اولیه‌ی مغز، شناخته‌شده نیست، بنابراین اقدامات پیشگیرانه خاصی توسط محققین مشخص نشده‌است. توجه داشته‌باشید که سرطان در کودکان انواع مختلفی دارد.

تغذیه بیماران سرطان مغز

برای انتخاب رژیم غذایی بهتر است، با پزشک خود مشورت کنید. اما به‌طورکلی برای افراد مبتلا به سرطان مغز مواد غذایی زیر می‌تواند مفید باشد.

•    کلم بروکلی

•    ماست

•    سبزی‌های تیره و برگ‌دار 

•    چای

•    مرکبات

•    سیر

•    زردچوبه

•    زنجبیل