چند صدایی در جبهه مخالفان پاشنه آشیل تحریرالشام

اقتصاد۲۴-گروه بحران با انتشار یادداشتی مدعی شد، جنگ داخلی سوریه که بیش از چهار سال تا حد زیادی متوقف شده بود، دوباره به شکل شگفت‌آوری آغاز شده و در نهایت زمینه را برای سقوط دمشق هموار کرد.

شورشیان که کنترل استان ادلب و بخش‌های مجاور شمال غرب سوریه را در اختیار داشتند به راحتی از خطوط ارتش سوریه عبور کرده و با پیشروی به سمت شرق کردند، حلب، دومین شهر این کشور را تصرف و ارتباط بزرگراه مهم «ام ۵» را -که این منطقه را به دمشق متصل می‌کند- در عرض چند روز قطع کردند و در نهایت وارد دمشق شدند.

به ادعای گروه بحران، تهاجم شورشیان مجموعه ظریفی از ترتیبات که از سال ۲۰۲۰، زمانی که روسیه و ترکیه به توافق آتش بس دست یافتند و به واسطه‌اش خطوط مقدم را آرام و درگیری در شمال غرب را متوقف کردند، برهم ریخت. پیش‌تر آتش بس برقرار شده، رویارویی نیرو‌های دولتی سوریه و متحدانش در یک طرف و شورشیان در طرف مقابل را متوقف کرده بود. این آرامش نسبی به هیئت تحریرالشام (HTS)، گروه شورشی اجازه داد تا بر ادلب تسلط پیدا کند و خود را به عنوان یک نیروی نظامی مستقر و یک دولت غیرنظامی تحت حمایت خود ایجاد کند، یعنی دولت نجات سوریه. این گروه همچنین به طور غیرمستقیم از حمایت‌های ترکیه از ارتش ملی سوریه (SNA)، یک گروه متشکل از چندین جناح شورشی دیگر- بهره برده است. اقتصادنیوز یادداشت گروه بحران در باب تنش‌ها در سوریه را ترجمه و در سه بخش منتشر می‌کند، بخش نخست با عنوان «پیدا و پنهان سقوط دمشق؛ برگ برنده تحریرالشام چه بود؟ / رونمایی از پلن روسیه برای عصر پسااسد» منتشر شد و در ادامه بخش دوم آمده است.

چند صدایی در ائتلاف مخالفان

در جبهه شورشیان به غیر از تحریرالشام، چندین جناح دیگر هم فعال هستند. ساختارمندترین آنها احرارالشام و فیلق الشامند که هر دو افراط‌گرا هستند و در قالب گروه‌های کوچکتر و غیرایدئولوژیک در استان ادلب مستقر شده‌اند. آنها در کنار تحریرالشام یک فرماندهی عملیات نظامی را علیه کرد‌های سوری رهبری و مدیریت می‌کنند.

جناح دیگر عبارتند از گروه‌هایی که برخی از آنها قبلاً بخش عمده‌ای از ارتش آزاد سوریه را در مناطق تحت کنترل ترکیه در حومه شمالی حلب و عفرین تشکیل می‌دادند. در حالی که همه آنها خواهان پایان دولت سوریه بودند، بر اساس ایدئولوژی، تضاد‌های شخصیتی و (گاهی) حمایت خارجی با یکدیگر تفاوت دارند. اگرچه تحریرالشام از سال ۲۰۱۹ از تسلط خود در استان ادلب برای مهار رقابت بین جناحی در آنجا استفاده کرده با این همه تنش‌ها کماکان ادامه دارد.

پیشتر گفته می‌شد که پیشروی‌های شورشیان احتمالاً دمشق را به ایران و حزب‌الله نزدیک‌تر می‌کند و یا بهانه‌های دولت سوریه برای فاصله گرفتن از ایران و محور مقاومت را خنثی خواهد کرد. از زمان پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه عرب در ماه مه ۲۰۲۳، دمشق روابط دیپلماتیک خود را با بازیگران خلیج فارس بهبود بخشید و با امارات متحده عربی درباره همکاری و تعاملات اقتصادی رایزنی‌هایی داشت، هرچند نتیجه این گفت‌و‌گو‌ها مبهم ماند.

بیشتر بخوانید:بشار اسد و ثروت افسانه‌ای یک خاندان/ از کارتل های اقتصادی عمو، پسردایی و همسر رئیس جمهور سابق سوریه چه می‌دانیم؟

کشور‌های عربی خلیج فارس مشوق‌های اقتصادی داشتند- که ممکن بود با توسل به این اهرم‌ها بتوانند از فشار تحریم‌های آمریکا علیه سوریه بکاهند -، اما آنها به دنبال کاهش نفوذ ایران در سوریه بودند. اکنون با توجه به رویدادها، دورنمای تحولات دور از ذهن است.

تحریرالشام چه می‌خواهد؟

همانطور که در سال ۲۰۱۵ رخ داد، مراد زمانی که فرایند جنگ در سوریه به نفع دولت تغییر کرد، حمایت روسیه می‌توانست تغییر دهنده بازی باشد. اگرچه روسیه چندین حمله هوایی را در طول حمله شورشیان انجام داد، اما تعامل روسیه با سوریه اندک بود؛ بالاخص در شرایطی که کرملین درگیر جنگ در اوکراین است. برای جبران کاهش حمایت هوایی روسیه، دولت موشک‌های تاکتیکی را به سمت پست‌های فرماندهی و گره‌های لجستیکی تحریرالشام پرتاب کرد که فایده چندانی نداشت. اگر روسیه مشارکت خود را افزایش می‌داد، شاید می‌توانست دستاورد‌های شورشیان را کند، متوقف یا حتی معکوس کند. پیش بینی می‌شد تجهیزات روسی اضافی به زودی وارد دمشق شود. بالاخص آن که پرواز‌های غیرنظامی از پایگاه هوایی روسیه در حمیمم به سمت دمشق می‌توانست برای بی‌ثبات کردن مناطق تحت کنترل شورشیان، بمباران مواضعشان را در دستور کارش قرار دهد.

در شرایط کنونی درگیری بین شورشیان و نیرو‌های تحت رهبری کرد‌ها نیز ممکن است تشدید شود. یگان‌های مدافع خلق (YPG) - ستون فقرات نیرو‌های دموکراتیک سوریه که با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در ترکیه مرتبط است-، سال‌ها بر حلب و حومه اطراف آن کنترل داشته‌اند. یکی از نقاط عطف، تل رفعت، شهری در شمال حلب است که کرد‌ها در سال ۲۰۱۶ از آن به عنوان منطقه‌ای برای حمله به نیرو‌های ترکیه استفاده می‌کنند.

رسانه‌ها در ۱ دسامبر گزارش دادند که شورشیان مورد حمایت آنکارا کرد‌های سوری را از تل رفعت بیرون راندند. تحریرالشام در بیانیه‌ای به نیرو‌های دموکراتیک سوریه اجازه عبور امن از حلب را داد و قول داد به غیرنظامیان کرد شهر آسیب نرساند؛ معاملات تاکتیکی بین تحریرالشام و نیروی دموکراتیک سوریه نیز دور از ذهن نیست. با سقوط حماه، تحریرالشام به عنوان نیروی پیشرو می‌تواند فرمولی را در حلب تعریف کند که سایر شخصیت‌های سیاسی و جامعه مدنی را در خود جای دهد. رهبران ارشد تحریرالشام در این باره به گروه بحران گفتند که این گروه در حال بررسی انتصاب چندین ارگان است، ارگان‌هایی جدا از ترتیبات حکومتی در ادلب. این متغیر ممکن است حاکمیت این گروه را بر جمعیت محلی تثبیت کرده و قدرت‌های فراملی را تحت تاثیر قرار دهد. این گزاره می‌تواند پیامد‌های شناسایی تروریستی تحریرالشام را کاهش دهد، کمک‌های خارجی را فراهم کرده و به تسهیل بازگشت آوارگان داخلی کمک کند.

به ادعای ناظران دولت نجات تحریرالشام از سازمان‌های غیردولتی مستقر در ادلب، از جمله سازمان‌های بین‌المللی، خواسته است تا به حلب بروند و وزارت توسعه و امور بشردوستانه‌اش برنامه‌هایی را برای افتتاح دفتری در این شهر در ۲ دسامبر اعلام کرد. بر اساس گزارش‌ها، این نهاد ایست‌های بازرسی در شهر ایجاد کرده و برق را برگردانده است. این گروه همچنین بر تعهد خود به حفاظت از کنسولگری‌های خارجی و حفاظت از اقلیت‌های مذهبی تاکید کرد. با این حال، تاریخچه و ریشه‌های ایدئولوژیک تحریرالشام به این معنی است که باید در باب پیامد‌های حکومت این گروه بر سوری‌ها نگرانی‌های جدی داشت.