تاریخ انتشار: ۰۲:۰۲ - ۰۵ دی ۱۴۰۳

رودکی مادرزاد نابینا بود یا کور شده بود؟

برخی رودکی را نابینای مادرزاد خوانده‌اند و برخی هم معتقدند که بر اثر شکنجه، بینایی‌اش را از دست داده است.

رودکی

اقتصاد۲۴-  در تقویم رسمی کشورمان روز چهارم دی‌ماه با عنوان «روز بزرگداشت رودکی» که او را پدر شعر فارسی می‌خوانند، نام‌گذاری شده‌است.

تاریخ دقیق ولادت ابو عبدالله جعفربن محمد رودکی، شاعر برجسته سده چهارم روشن نیست؛ به احتمال قوی در حدود سال‌های ۲۵۰ تا ۲۶۵ ق/ ۲۴۲ تا ۲۵۷ خ در یکی از روستا‌های ناحیه رودک سمرقند به دنیا آمد.

آگاهی ما از زندگی شاعران بزرگ بسیار اندک و با داستان‌هایی آمیخته است که معمولا مردم هر روزگاری درباره انسان‌های مهم و مشهور می‌سازند و رواج می‌دهند. آنچه شاید با اطمینانی نزدیک به یقین درباره رودکی می‌توان گفت این است که در سال‌های میانی عمر به دربار سامانی پیوسته و در دوران فرمان‌روایی امیر نصربن‌احمد به اوج بهره‌مندی و شهرت رسیده و در سال‌های پایانی عمر گرفتار درماندگی و نابسامانی شده و در سال ۳۲۹ قمری (قرن چهارم) در زادگاه خود درگذشته است.

یکی از مشهورات درباره رودکی روایتی است که از قصیده «بوی جوی مولیان» وجود دارد. یکی دیگر از مشهورات درباره رودکی، نابینا بودن اوست که او را برخی نابینای مادرزاد خوانده و برخی هم معتقدند که بر اثر شکنجه، بینایی‌اش را از دست داده است.

چرا «بوی جوی مولیان» در یاد‌ها ماند؟

عبدالرحمان طاهر جانف، در مقاله با عنوان «درباره کوری رودکی» که با ترجمه میرزا ملااحمد که در نامه پارسی در سال ۱۳۸۱ منتشر شده، نوشته است: از معاصران رودکی، ابوزرعه (ابوزراعه) معمری گرگانی، دقیقی، ابوحیان توحیدی و فردوسی، و نیز مؤلفان پس از او، ناصر خسرو و نورالدین محمد عوفی او را کور دانسته‌اند، به‌علاوه ابوحیان توحیدی و عوفی دقیقاً تأیید می‌کنند که او کور مادرزاده بود. این اطلاعات را تقریبا همه آنهایی که راجع‌به رودکی نوشته‌اند، تکرار کرده‌اند. درست است که درباره کوری رودکی سمعانی، نظامی عروضی و مؤلف تاریخ سیستان خاموش مانده‌اند ولی سکوت را نمی‌توان تردید به شمار آورد.

بعضی از دانشمندان اروپایی نیز به نابینایی رودکی اشاره کرده‌اند. بار اول هـ. اته و پس از او و. جکسن، بروان، ا. پیزی، ج. دارمستتر و ا. کریمسکی در این امر شک کرده‌اند، زیرا در اشعار رودکی تصویر‌های بصری خیلی زیادند. البته نابینایی رودکی را به بد شدن وضعش در دربار مربوط نکرده‌اند. بعدتر فرضیه‌ای راجع‌به کور کردن رودکی به دلیل انتسابش به اسماعیلی‌ها و قرامطه به‌وجود آمد. بروان در خصوص توجه رودکی به اسماعیلی‌ها، مطابق میل ممدوحش نصربن احمد که گرایش اسماعیلی داشت، به شعری از معروفی بلخی شاعر قرن دهم میلادی استناد می‌کند که گفته است: «از رودکی شنیدم سلطان (استاد) شاعران/ اندر جهان به کس مگرو جز به فاطمی»

بعدتر کریمسکی «فلاکت زندگی رودکی» را به سرنوشت ممدوحش نصر دوم که طبق اطلاعات سیاست‌نامه، با جنبش قرمطی‌ها همراه شده و معزول گشته بود، مربوط دانسته‌اند.

سعید نفیسی در کتابش این مباحت را پی گرفت. او اشعاری از رودکی آورده که در آنها تصویر شراب، دلبران، گل‌ها، و امثال اینها هست و نتیجه می‌گیرد که رودکی کور نبوده است. عقیده او با تصریح برخی منابع مغایر بود.

وی در توضیح عبارتی در این‌باره که در شرح منینی بر تاریخ عتبی آمده، به نقل از شرح دیگر کتاب با عنوان «بساتین الفضلا و ریاحین‌العقلا» تألیف حمیدالدین ابو عبدالله محمود بن عمر نجاتی نیشابوری- با تاریخ کتابت ۷۶۰ ق استناد می‌کند که در آن عبارتی آمده است که حاکی از کور کردن رودکی است: «و یخاطب الروذکی شاعر مفلق و مطرب قایق استاد منسوب الی رودک نسف کان ملازم نوح‌بن منصور و قد سمل فی آخر عمره.» وی علت کور کردن را شرکت رودکی در جنبش قرمطی و سرکوب قرمطی‌ها در آخر حکمرانی نصر دوم ذکر می‌کند.

نظر سعید نفیسی را اکثر دانشمندان قبول کرده‌اند: ی. برتلس، م. زند، م، گراسیموف، ا. برتلس، ع. میرزایف، خ. میرزازاده، و دیگران. اینان در تأیید این نظر شعر‌هایی از رودکی را که شامل تصویر‌های بصری است به عنوان شاهد می‌آورند.

م. زند گفته‌های محمد بن احمد دقیقی بلخی، معمری، فردوسی، ناصر خسرو و عوفی را درباره کوری رودکی می‌آورد و با اشعار رودکی نظر آنان را رد می‌کند.

او در کتاب «شش قرن شهرت» می‌نویسد: رودکی در سال ۹۳۷ م مرثیه غم‌انگیزی در وفات شهید بلخی سروده است. ولی ظاهرا سال بعد (۹۸۳م) رودکی را از دربار سامانیان می‌رانند و به مجازات سختی محکوم می‌کنند که در شرق قرون وسطی رایج بود، یعنی کور کردن.»

ا. برتلس و ع. میرزایف نظر سعید نفیسی را درباره کور کردن رودکی تأیید می‌کنند. ولی با قرمطی بودن رودکی چندان موافق نیستند. ا. برتلس می‌نویسد که رودکی که «در موارد معین چند قصیده اسماعیلی سروده است، پس از معزول شدن نصر دوم و سرکوبی اسماعیلی‌ها، ممکن بود از طرف حاسدان و ریاکاران، قرمطی اعلان گردیده و به عقوب سخت گرفتار شود.»

عبدالغنی میرزایف سعی می‌کند نظر سعید نفیسی را بهتر مستند سازد و اختلاف‌ها را رفع کند. به‌نظر او شهادت ابوزراعه، دقیقی، فردوسی و ناصر خسرو باید اشاره به ضعف بینایی شاعر در آخر عمر، به سبب پیری، باشد نه نابینایی، و این ضعف پیش‌تر از زمانی که وی مورد بی‌مهری بلعمی قرار گرفته، پیش آمده است، یعنی خیلی پیش از زمانی که رودکی کلیله و دمنه را به‌نظم درآورده بود. طبق اطلاع مؤلف سلم‌السموات در سال ۳۲۰ ق/۹۳۲ م نظم کلیله و دمنه به پایان رسیده بود. سپس عبدالغنی میرزایف می‌گوید: «احتمال دارد دشمنان رودکی صرف‌نظر از ضعف بینایی او و پیری‌اش، او را کاملا کور کرده و از دربار رانده باشند.»

فرضیه کور کردن رودکی نزد همه دانشمندان قانع‌کننده نیست، اساس فرضیه کوری رودکی را از پیش از همه به‌طور جدی صدرالدین عینی، بعدتر ذبیح‌الله صفا و بدیع‌الزمان فروزانفر سست کردند. این فرضیه را ا. سمنوف هم قبول نداشت.

قوی رین دلیل بر ضد فرضیه کور کردن رودکی، گواهی معاصران اوست. البته سعید نفیسی می‌پندازد که معاصران درباره اواخر زندگی رودکی سخن می‌رانند. اگر این‌طور بود، دیگر دقیقی و ناصر خسرو رودکی را «تیره‌چشم و روشن‌بین» نمی‌گفتند، ابوزرعه معمری نمی‌گفت: «اگر به کوری چشم، بیافت او گیتی را» و فردوسی نمی‌نوشت: «همه نامه بر رودکی خواندند»، ابوحیان توحیدی او را کور مادرزاد نمی‌نامید و می‌گفت که شاعر روشن‌بین دچار بدبختی شد و در پیری از بینایی محروم گشت. معاصران رودکی او را نابینا، ولی روشن‌بین در خلاقیت دانسته‌اند.

هم‌عصران رودکی، شاعران، و دانشمندان معروف ابوزرعه معمری، دقیقی، ابوحیان توحیدی، فردوسی و نیز ادیبان قرون بعد ناصر خسرو و عوفی، به هیچ وجه نمی‌توانستند در مورد وضع جسمانی شاعر معروفی، چون رودکی اشتباه کنند. اگر رودکی در آخر عمر کور می‌شد، آنها حتما در این باره می‌نوشتند، به‌خصوص اگر کورش کرده بود.

در واقع اطلاع نجاتی جنبه روایتی (حکایتی) دارد که سعید نفیسی و دیگران به پیروی از او باورکرده‌اند. نجاتی گفته است: «رودکی... از رودک نسف در خدمت نوح‌بن منصور بود (کان ملازم نوح من منصور)، در آخر عمر کورش کرده‌اند (قد سمل فی آخر عمره)» این نوح بن منصور نوه نصر دوم است که از سال ۳۶۵ تا ۳۸۷ ق/ ۹۳_۹۷۶ م) حکمرانی کرده است. در تاریخ ثبت است که به امر نوح بن‌نصر، ابوجعفر محمد کور شده بود، ولی نه رودکی، بل‌که پسر نصر دوم، برادر نوح‌بن نصر دوم. نام شخص کور شده با نام رودکی (ابو جعفر محمد) شبیه است، به‌نظر می‌رسد که این دو نام و اطلاع تاریخی را خلط کرده‌اند.

در تاریخ، کور کردن شعرا و دانشمندان ثبت نشده است. عادتا شاه‌زادگان را کور می‌کردند تا عصیان نکنند، ولی شاعران و ندیمان را برای گناهان کوچک زندانی می‌کردند و برای گناهان بزرگ به قتل می‌رساندند.

ارسال نظر
قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «اقتصاد24» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

صفحه اول روزنامه‌های سیاسی امروز

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

قیمت لیر ترکیه امروز در بازار + جزئیات

قیمت سکه و طلا امروز جمعه ۱۲ بهمن ۱۴۰۳ + جدول

وضعیت هواشناسی امروز

قیمت دینار عراق امروز در بازار + جزئیات

قیمت All-in-One اپل امروز + جدول

قیمت خودرو‌های سایپا امروز جمعه ۱۲ بهمن ۱۴۰۳ + جدول

قیمت انواع لپ تاپ ام اس آی MSI امروز + جدول

عکس/ کوچه پس کوچه‌های طهرون قدیم ۱۳۰ سال پیش و دوره قاجار

حرکت منفعل فرزین در کنترل قیمت دلار تا کجا پیش می‌رود؟/ آقای رئیس کل، اعتباری برای بانک مرکزی باقی نگذاشته است

قیمت دلار و یورو امروز جمعه ۱۲ بهمن ۱۴۰۳ + جدول

نرخ تورم در ارمنستان چگونه پایین آمد؟/ «ساخت ارمنستان» راهکار دور زدن تحریم‌ها از سوی تهران و ایروان

عکس/ چهلستون اصفهان ۱۳۰ سال پیش و در دوره قاجار

عکس/ رضا شاه حدود ۹۰ سال پیش در روز گشایش پل ورسک

عکس/ تعمیر خودرو در جاده فیروزکوه ۸۵ سال پیش در نزدیکی پل ورسک

عکس/ کالسکه ناصرالدین شاه قاجار ۱۵۴ سال پیش در سفر گیلان

عکس/ تیپ متفاوت المیرا دهقانی در افتتاحیه جشنواره فجر

عکس/ فروش پرندگان مهاجر در بازار لنگرود از ۴۵۰ تا ۶۵۰ تومان

عکس/ گریه های شیلا خداداد در مراسم ختم مرتضی پاشایی

خواندنی‌ها
خودرو
فناوری
آخرین اخبار

فیلم/ سیدحسن‌خمینی: مهم‌ترین وعده پزشکیان دادن کار به کارشناسان است

عکس/ مرحله چهارم تبادل اسرا در نوار غزه

چشم‌انداز قیمت دلار تحت تاثیر ۲ عامل مهم

فیلم/ هم اکنون لحظه تحویل اسرای اسرائیلی به صلیب سرخ

عرضه ۲۴۶ هزار تن محصول در بورس کالا

فیلم/ پزشکیان: رمز بقای انقلاب اسلامی امید است

واکنش روزنامه اصولگرا به مذاکرات ایران و آمریکا

فیلم/ تجدید میثاق اعضای هیئت دولت با آرمان‌های امام (ره)

چین، چه نقشی در افزایش قیمت دلار بازار آزاد داشته است؟

سیاست یارانه پنهان انرژی ایران چیست؟

خطر نابودی باغ عباس‌آباد بهشهر اثر ۲۵۰۰ ساله

جشنواره مجسمه‌های شنی در ساحل انزلی

پزشکیان: رمز پیروزی ما کنار گذاشتن تفرقه و اختلافات است

بازار سیاه واکسن گارداسیل در اطراف داروخانه‌ها

همبازی مرگ؛ خطراتی که قرقبانان را تهدید می‌کند

دارویار یار شهروندان نشد؛ افزایش چند برابری هزینه دارو برای بیماران در سایه تورم و نوسانات ارزی!

دوحه، گذرگاه آغاز مذاکرات با ترامپ!

خسارت هر ایرانی از تحریم‌ها یک میلیارد و ۱۸۵ میلیارد تومان

قتل هولناک زن جوان به خاطر پول

حذف مافیای ویزای ۱۰۰۰ دلاری ایران در افغانستان

سایه انشعاب بر سر فراکسیون انقلاب اسلامی؛ آیا مسیر قالیباف و یارانش از پایداریچی‌ها جدا خواهد شد؟

آیا جریان‌های اصولگرا دولت را دور زدند؟

مرگ دلخراش سرباز زیر چرخ خودروی راننده مست

روایت زندگی ۳ نسل مهاجران افغان در ایران

دلایل افت بورس در سه هفته اخیر چه بود؟

حمله با اسم رمز شفاف‌ساز؛ پشت پرده انتقاد جبهه پایداری به روسای قوه قضاییه و بنیاد مستضعفان

چرا مسئله ظریف را باید حل و فصل کرد؟

تکرار در الگوی برجام؛ توافق هسته‏‌ای تازه برای معامله جدید در مورد برنامه هسته‌‏ای و اختلافات ایران و غرب

قیمت جدید دام‌زنده ۱۳ بهمن‌ماه ۱۴۰۳ + جدول

واکنش سیدحسن خمینی به تجمعات علیه دولت و ظریف

جزئیات برگزاری مجمع فوق‌العاده سهامداران ایران‌خودرو

آیا سیم‌کارت افراد فوت‌شده قطع می‌شود؟

معرفی خودرو آئودی RS ۳ با ۴۹۳ اسب بخار + عکس

قیمت طلای جهانی بر فراز قله تاریخی

اعلام فهرست برند‌های مجاز وارداتی خودرو از مناطق آزاد

بیت‌کوین ۱۲۰ هزار دلاری در راه است؟

زلزله شدید در بازار قیمت خودرو + جدول

زمان برگزاری حراج شمش طلا مشخص شد

روش جدید برای تعیین دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۴

سیگنال آمریکایی به قیمت سکه؛ قیمت طلا رکورد زد

پیش بینی تکان دهنده از رشد نرخ فقر در سال ۱۴۰۴

قیمت جهانی نفت افزایش یافت

آغاز واریز یارانه ویژه دهه فجر برای همه اقشار جامعه

اعتماد چگونه به سهامداران بورسی برمی گردد؟

جزییات جدید از زمان پرداخت عیدی و معوقات بازنشستگان

خرید دارو هم لاکچری شد؛ درمان فقط برای پولدارها!/ دولت به جای تامین و ارزان کردن دارو تنها دغدغه‌اش واردات خودرو است!

قیمت خودرو‌های سایپا + جدول

قیمت خودرو‌های ایران خودرو + جدول

قیمت سکه پارسیان + جدول

قیمت سکه و طلا + جدول