ضعف دیپلماسی آب و گاز در دو وزارتخانه کشور

اقتصاد۲۴- شرایط تأمین گاز و آب در ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های فراوانی مواجه بوده است. در چنین شرایطی، دیپلماسی آب و گاز به‌عنوان یک ابزار کلیدی در سیاست خارجی ایران مطرح است که می‌تواند از طریق تعاملات بین‌المللی و منطقه‌ای به مدیریت منابع طبیعی کمک کند.

وزارت امور خارجه و وزارت نیرو هر دو نقش حیاتی در مقابله با تغییرات اقلیمی و تقویت موقعیت ایران در عرصه جهانی دارند. وزارت امور خارجه با دیپلماسی مؤثر می‌تواند همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای را در زمینه تغییرات اقلیمی تقویت کند، به‌ویژه از طریق امضای توافقات محیط‌زیستی و جذب حمایت‌های جهانی برای پروژه‌های سبز و تجدیدپذیر. وزارت نیرو نیز مسئول توسعه و اجرای سیاست‌های داخلی برای مقابله با تغییرات اقلیمی است، به‌ویژه از طریق بهبود مدیریت منابع آبی و انرژی‌های تجدیدپذیر. همکاری مؤثر این دو وزارت‌خانه در راستای استراتژی‌های زیست‌محیطی می‌تواند ایران را در مواجهه با بحران‌های اقلیمی مقاوم‌تر کرده و به رشد اقتصادی پایدار کمک کند.

تعطیلی‌های پیاپی و کشور را متوقف می‌کند

برای خروج از بحران تأمین گاز و برق، تعطیلاتی که در حال حاضر اعمال می‌شوند تا چه حد مرتبط با مسئله احتمال وقوع خاموشی‌های گسترده است؟ همچنین، این تعطیلات که معمولاً فقط شامل ادارات دولتی می‌شود، چه میزان می‌تواند در کاهش مصرف انرژی تأثیرگذار باشد؟ برخی معتقدند که ادارات تنها ۷ درصد از کل برق کشور را مصرف می‌کنند؛ بنابراین این پرسش مطرح است که با وجود سهم اندک ادارات در مصرف انرژی، چرا چنین تصمیمی گرفته می‌شود؟

اما پاسخ چیست؟ می‌توان گفت که اگرچه سهم ادارات در مصرف برق کشور پایین است، اما در مناطقی مانند تهران، این سهم به‌دلیل ساختار مصرفی خاص شهر می‌تواند حائز اهمیت باشد. تهران عمدتاً دارای مصرف‌کنندگان خانگی است و سهم بخش‌های صنعتی و کشاورزی آن ناچیز است. بنابراین، هنگام کمبود گاز یا برق، گزینه‌های موجود برای کاهش مصرف محدود می‌شود. قطع برق منازل به‌دلیل پیامد‌های اجتماعی و هزینه‌های بالای آن عملی نیست و از آنجا که صنایع یا کشاورزی قابل‌توجهی در تهران وجود ندارد، تنها راهکار باقی‌مانده، کاهش مصرف برق در ادارات است.

بیشتر بخوانید:رفع ناترازی انرژی در راه است؟

البته باید گفت که این وضعیت مختص تهران نیست و در بسیاری از کلان‌شهر‌های دیگر نیز مشابه است. اما نکته‌ای که باید توجه داشت این است که بخش عمده فعالیت‌های اقتصادی در تهران متعلق به بخش خصوصی است و تأثیر تعطیلات اجباری بر فعالیت‌های این بخش محدود بوده و حتی گاه موجب افزایش ترافیک نیز می‌شود. این تعطیلات عمدتاً با هدف صرفه‌جویی در مصرف برق و گاز اجرا می‌شوند و تأثیر آن بر کاهش آلودگی هوا چندان قابل‌توجه نیست.

راهکار‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت

در کوتاه‌مدت، تعطیلی ادارات به‌عنوان یک اقدام اضطراری برای کاهش مصرف انرژی اجتناب‌ناپذیر است. اما در بلندمدت، برای کاهش آسیب‌پذیری کشور در برابر بحران‌های انرژی، باید به سمت تنوع‌بخشی به سبد سوختی حرکت کرد. این امر شامل افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌های بادی و خورشیدی و همچنین استفاده از نیروگاه‌های زغال‌سوز می‌شود. هرچند نیروگاه‌های زغال‌سوز آلاینده هستند، اما با فناوری‌های پیشرفته می‌توان آلودگی آنها را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد. همچنین، نیروگاه‌های هسته‌ای نیز می‌توانند به تأمین پایدار انرژی کمک کنند.

بااین‌حال، در کشور با موانعی مانند انحصارطلبی در حوزه نیروگاه‌سازی و عدم شفافیت در اجرای پروژه‌های بزرگ روبه‌رو هستیم. برای مثال، پروژه نیروگاه زغال‌سنگ طبس که سال‌هاست مطرح شده، هنوز به نتیجه نرسیده است.

مسائل مالی و دیپلماسی انرژی

و، اما یکی از مسائل مهم دیگر، دیپلماسی انرژی و نیرو است. یکی از راهکار‌های مؤثر برای خروج از این شرایط موجود، تمدید امضای قرارداد‌های گازی با ترکمنستان بود. واردات گاز از ترکمنستان می‌توانست به کاهش مصرف سوخت‌های آلاینده در کشور کمک کند. متأسفانه دولت چهاردهم در این زمینه عملکرد مطلوبی نداشته است. تأخیر در پیگیری مذاکرات و درنهایت نتیجه ضعیف مذاکرات که باعث ناکامی در تمدید قرارداد با ترکمنستان بود بسیار مؤثر جلوه کرده است. این در حالی است که حتی در صورت وجود بدهی به این کشور، امکان تصفیه آن از منابع وجود داشت. برای حل چنین مشکلاتی، نیاز به تصمیم‌گیری سریع، حضور مقامات ارشد با توانمندی دیپلماسی و مدیریت مؤثر مذاکرات است.

یکی از ضعف‌های جدی کشور در حوزه انرژی، فقدان دیپلماسی فعال و کارآمد در بخش گاز و برق است. با توجه به اینکه کشور ما بیشترین آسیب را از عدم دیپلماسی مؤثر در این حوزه متحمل می‌شود، لازم است وزارت نیرو گزارشی جامع تهیه کرده و به‌طور شفاف توضیح دهد که چرا قرارداد گازی با ترکمنستان تمدید نشد یا وزارت امور خارجه بگوید که چرا دیپلماسی تأمین آب و گاز چنین ناکام است.

بیشتر بخوانید:ایران در بحران ناهنجار ناترازی‌های انرژی

باید توجه داشت که قرارداد گازی با ترکمنستان، صرفاً نیازمند تمدید نبود، بلکه باید یک قرارداد جدید و بلندمدت منعقد می‌شد. در عوض، دولت فعلی قرارداد دیگری در بخش برق با ترکمنستان امضا کرده که ابعاد آن جای تأمل دارد.

جزئیات قرارداد برق با ترکمنستان

یک قرارداد شش‌ماهه بسته شده است، به این معنا که در زمان اوج مصرف برق سال آینده، این قرارداد به پایان می‌رسد. ترکمنستان در آن زمان ممکن است قرارداد جدیدی نبندد یا قیمت برق را افزایش دهد، و این وابستگی به ضرر ما تمام می‌شود.

پیش‌شرطی در قرارداد ذکر شده که ایران موظف است تمامی نیروگاه‌های حرارتی ترکمنستان را به‌صورت رایگان اورهال (بازسازی و تعمیرات اساسی) کند. این شرط، به‌نوعی امتیازی قابل‌توجه به طرف ترکمنستانی محسوب می‌شود.

ایران پذیرفته است که گاز ترکمنستان از مسیر ایران به ترکیه منتقل شود. در این شرایط، ترکیه برای خرید گاز از ترکمنستان، قیمتی بالاتر از ایران پرداخت می‌کند. در این میان، ایران عملاً به‌عنوان مسیر انتقال گاز عمل کرده و سهم بازار خود را در مقابل ترکمنستان و ترکیه از دست می‌دهد و در خطر قرار می‌دهد.

نقد عملکرد دیپلماسی انرژی و نقش عراقچی

یکی از پیامد‌های ضعف دیپلماسی انرژی این است که ایران نتوانسته گاز موردنیاز خود را از ترکمنستان وارد کند. بر اساس گزارش‌ها، از ۲۰ آبان تا ۲۰ دی‌ماه (به مدت ۶۲ روز)، روزانه امکان واردات ۱۰ میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان وجود داشته است. در نتیجه، طی این مدت، ایران می‌توانست ۶۲۰ میلیون مترمکعب گاز وارد کند. اما به‌دلیل ضعف در مذاکرات و دیپلماسی انرژی، این گاز وارد نشد و ایران مجبور به مصرف ۶۲۰ میلیون مترمکعب مازوت و گازوئیل شد.

حال سؤال این است که این مصرف سنگین مازوت و گازوئیل چه پیامد‌هایی در پی داشت؟ پاسخ این است که افزایش قابل‌توجه آلودگی هوا که مستقیماً سلامت مردم را تهدید کرد و ضرر اقتصادی ناشی از استفاده از سوخت‌های آلاینده به‌جای گاز که از منظر هزینه به‌مراتب گران‌تر است.

در شرایطی که کشور با بحران‌های جدی انرژی مواجه است، انتظار می‌رود وزارت نیرو و وزارت امور خارجه و سایر نهاد‌های مسئول، دیپلماسی انرژی را با جدیت بیشتری پیگیری کنند. تأمین منابع انرژی از طریق قرارداد‌های شفاف، منطقی و بلندمدت با کشور‌های همسایه باید در اولویت قرار گیرد. همچنین، در مذاکرات آینده باید از اعزام نمایندگانی با توانمندی‌های محدود اجتناب شود و از دیپلمات‌های باتجربه و متخصص در این حوزه استفاده شود.