بلاگر‌ها تهدیدی تازه برای میراث فرهنگی ایران؛ تخریت از تاسوکی تا برج امام برای تولید محتوای سخیف بلاگر‌ها

اقتصاد۲۴- تلاش یک بلاگر برای جذب مخاطب بیشتر، باز هم بهانه‌ای شد برای مرور خلأ‌های بسیار در حوزه میراث فرهنگی. از نبود ضمانت اجرایی قوانین در برخورد با متخلفان حوزه میراث فرهنگی و کوتاهی دستگاه‌های متولی در آگاهی‌بخشی عمومی درباره اهمیت میراث فرهنگی کشور تا نصب نشدن تابلوی اطلاعات اثر در محوطه اطراف آن.

اقدام این بلاگر به‌گفته مدیران میراث استان منجر به وارد آمدن دو میلیارد تومان خسارت به میراث فرهنگی شده است، اما مشخص نیست قانون چه تصمیمی در مورد تخلف او خواهد گرفت. «میل اُمام» که اثری باستانی به‌جامانده از دوره ساسانی است، هفته گذشته توسط یک بلاگر برای تولید محتوای ویدئویی به آتش کشیده شد. اما این اولین‌بار نیست که یک بلاگر برای خلق تصویر تأثیرگذار و جذب مخاطب به آثار تاریخی خسارت وارد می‌کند.

خبر هفته گذشته منتشر شد و میراث فرهنگی گیلان نسبت به آن واکنش نشان داد و از بازداشت بلاگر متخلف خبر داد. به‌گفته «ولی جهانی»، مدیرکل میراث فرهنگی استان گیلان: «این فرد به‌گمان اینکه آنجا آتشگاه است با بنزین میل اُمام را مشتعل و با هلی‌کم اقدام به فیلمبرداری کرده است.

متأسفانه این اقدام ۲۰ میلیارد ریال خسارت به بار آورد و فعلاً فرد متخلف بازداشت شده و در مرحله بازجویی است.» فارغ از تخلف آشکار این بلاگر، این موضوع که او مدعی شده با تصور اینکه بنا یک آتشگاه است آن را به آتش کشیده، نشان می‌دهد میراث‌فرهنگی در محدوده یک اثر ثبت ملی حتی یک تابلوی راهنما نصب نکرده تا اطلاعاتی درباره بنا ارائه کند و از اهمیت تاریخی آن بگوید.

بیشتر بخوانید:عکس/ آتش زدن قلعه ۱۵۰۰ ساله توسط یک بلاگر در املش

مطابق با ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی: «هرکس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یا تزئینات، ملحقات تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور که مستقلاً نیز واجد حیثیت فرهنگی- تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد، علاوه‌بر جبران خسارات وارده به حبس از یک تا ۱۰ سال محکوم می‌شود.» حال باید دید برخورد قانون با این فرد چه خواهد بود؟ آنچه مسلم است چگونگی برخورد با چنین مواردی می‌تواند زمینه‌ساز اتفاقات مشابه باشد و یا از بروز دوباره آن جلوگیری کند.

بلاگر تخریب‌کننده «تاسوکی» کجاست؟

این اولین‌بار نیست که یک بلاگر با ناآگاهی نسبت به ارزش یک اثر تاریخی باعث وارد آمدن آسیب به آن می‌شود و در این میان نبود سیستم حفاظتی مناسب در محوطه‌ها و بنا‌های تاریخی نیز فضا را برای او فراهم می‌کند. سال ۱۳۹۹ یک بلاگر سفر در منطقه باستانی «تاسوکی» در سیستان‌و‌بلوچستان با بیرون کشیدن استخوان‌های انسانی این محوطه باستانی از دل خاک، با آنها عکس یادگاری گرفت و در اینستاگرام منتشر کرد. اقدامی که واکنش بسیاری از فعالان گردشگری و انتقاد بسیاری از علاقه‌مندان به میراث فرهنگی به وزارت میراث را به‌دنبال داشت. این فرد که اعلام کرده بود برای ورود به این منطقه باستانی در منطقه مرزی، مجوز نیروی انتظامی و اداره میراث‌فرهنگی استان را دریافت کرده، در اقدامی غیرمسئولانه بخشی از این محوطه باستانی را تخریب کرده بود.

بیشتر بخوانید:عکس/ شمس العماره کاخ گلستان بازمانده از دوران قاجار

نبود نیرو‌های یگان حفاظت میراث فرهنگی در منطقه مهمترین نقدی بود که به وزارت میراث‌فرهنگی وارد شد؛ منطقه‌ای که حتی باستان‌شناسان مجال حضور در آن را پیدا نکرده بودند، توسط یک بلاگر ناآگاه تخریب شده بود. هرگز مشخص نشد که قانون برای این فرد چه مجازاتی در نظر گرفت، هرچند گفته شد با او برخورد قانونی خواهد شد و اداره میراث‌فرهنگی استان از او شکایت کرده است، اما گویا عذرخواهی او مورد قبول واقع شده که او حالا با ۴۴ هزار دنبال‌کننده در اینستاگرام به فعالیت خود در زمینه گردشگری ادامه می‌دهد.

ویدئوی دیگری از یک بلاگر در شبکه‌های اجتماعی واکنش برانگیز بود. او در محوطه چغازنبیل مخاطبانش را به لمس آجر‌های باستانی که روی آن با خط میخی نوشته شده، ترغیب می‌کند و می‌گوید: «کجای دنیا می‌تونید به یک آجر که روش با خط میخی نوشته شده، دست بزنید؟» و پاسخ می‌دهد: «فقط ایران خودمون» و این پاسخ دردناکی است؛ چراکه فقط در ایران این نظارت بر آثار تاریخی وجود ندارد و این آگاهی بین عموم مردم نیست که لمس یک اثر تاریخی نباید مایه افتخار باشد و ترویج آن باید با برخورد قانونی مواجه شود.

در تمام دنیا آجر چندهزارساله‌ای که روی آن با خط میخی نوشته شده باشد، در شرایط استاندارد حفاظتی نگهداری می‌شود و یک بلاگر با یک دوربین نمی‌تواند برای تولید محتوا به‌راحتی آن را لمس و دیگران را هم به این کار تشویق کند. این اقدامات در تمام دنیا برای فرد تبعاتی به‌دنبال دارد و او باید در قبال قانون پاسخگو باشد.

نبود آگاهی و ضمانت اجرایی قوانین

در چنین مواردی، علاوه‌بر نقش و اهمیت کمبود نیروی یگان حفاظت در محوطه‌های مهم باستانی، موضوع ناآگاهی عمومی از ارزش و اهمیت آثار تاریخی هم مطرح است. مسئله‌ای که باز هم انگشت اتهام را به‌سمت دستگاه متولی میراث فرهنگی می‌‎برد. دستگاهی که در وظیفه آگاهی‌بخشی خود در سطح جامعه کوتاهی کرده است و این بر کسی پوشیده نیست که میراث‌فرهنگی می‌تواند دانش عمومی نسبت به اهمیت میراث تاریخی و فرهنگی کشور را ارتقا بخشد و برای این امر برنامه داشته باشد، اما این کار را به‌شکل درست انجام نداده است.

بیشتر بخوانید:بنای ۹۰۰ ساله بقعه درویش در حال فروریختن + عکس

در همان فضایی که یک اینفلوئنسر و بلاگر با اقدامی غیرمسئولانه به یک اثر تاریخی آسیب می‌زند و یا فرهنگی اشتباه را در مواجهه با آثار تاریخی ترویج می‌کند، اطلاعات غلط درباره آثار و بنا‌های تاریخی ارائه می‌دهند و بسیار رفتار‌های مخرب دیگر، جای اقدامی اصولی و ارائه اطلاعاتی صحیح در این زمینه خالی است.

نه‌تنها این اتفاق در تمام سال‌هایی که شبکه‌های اجتماعی نقشی تأثیرگذار در رفتار و فرهنگ عمومی پیدا کرده‌اند، در حوزه میراث فرهنگی نیفتاده که برعکس، فضای مطلوب و مناسب برای متخلفان فراهم است که خیالشان از بابت نبود برخورد‌های قانونی آسوده باشد. شاید مصداق دقیق این موضوع را بتوان در صفحاتی که به ترویج گنج‌یابی می‌پردازند و در مواردی حتی ساختار میراث‌فرهنگی و دانش کارشناسان این حوزه و باستان‌شناسان را به سخره می‌گیرند، به‌وضوح مشاهده کرد. گنج‌یابانی که تبدیل به اینفلوئنسر شده‌اند و با چندمیلیون فالوئر در امنیتی باورنکردنی در حال فعالیت هستند و اثرگذاری قابل‌توجهی روی مخاطبان خود دارند.

آثار تاریخی چگونه شناخته می‌شوند

زمانی که محوطه باستانی تاسوکی مورد حمله آن بلاگر قرار گرفت یک سؤال دیگر هم مطرح بود: «تاسوکی کجاست؟» کسی نمی‌دانست. فقط می‌دانستیم که یک محوطه باستانی بااهمیت در ۱۰ کیلومتری مرز‌های شرقی ایران است. هنوز کاوش علمی در آن انجام نشده بود. هنوز کسی درباره پیشینه دقیق آن چیزی نمی‌دانست. حالا هم بعد از گذشت چند سال کسی درباره تاسوکی چیزی نمی‌داند، غیر از اینکه روزی یک بلاگر به آن آسیب وارد کرده است.

حتی میراث فرهنگی به این تدبیر نرسید که یک اتفاق ناگوار را بهانه‌ای برای معرفی یک اثر ناشناخته تاریخی کند. در اتفاق اخیر هم درباره یک اثر ثبت ملی همین قدر می‌دانیم که ولی جهانی، مدیر میراث فرهنگی گیلان گفته است: «میل اُمام که در بالاترین نقطه کوه سومان‌سرا قرار گرفته، یکی از آثار به‌جامانده از دوره ساسانی است که در فاصله یک کیلومتری شمال شرق روستای امام، از توابع شهرستان املش واقع در شرق گیلان قرار دارد و در میان مردم منطقه به «برج اُمام» معروف است» و همین‌قدر می‌دانیم که یک بلاگر در آن آتش به پا کرده تا یک ویدئوی پرمخاطب تهیه کند و بعد از این‌هم برج امام مثل تاسوکی فراموش خواهد شد.

بیشتر بخوانید: خطر بیخ گوش سرای مشیر بازار وکیل شیراز+ عکس

اثر تاریخی بعدی که یک بلاگر قرار است در آن معرکه‌گیری کند، کدام اثر خواهد بود؟ و چقدر باید این خبر‌ها را مرور کنیم تا وزارت میراث‌فرهنگی به صرافت اقدامی اثرگذار برای برخورد با متخلفان میراث فرهنگی در شبکه‌های اجتماعی بیفتد و قانونگذاران و مجریان قانون کاری برای این سلسله اتفاقات از گنج‌یابی و تخریب آشکار تا آسیب‌های ناشی از ناآگاهی به آثار تاریخی کنند.