تغییر معاون ارزی بانک مرکزی چه پیامی دارد؛ ترمز قیمت دلار کشیده می‌شود؟/ فرزین اشتباه می‌کند که دلار بازار آزاد را به رسمیت نمی‌شناسد

اقتصاد۲۴- هلیا برزویی- همزمان با افزایش قیمت دلار در بازار آزاد، اصلی‌ترین مقام معاونت ارزی بانک مرکزی تغییر کرد. روز شنبه با حکم رئیس کل بانک مرکزی، علی رضا گچ پز زاده سرپرست معاونت امور ارزی بانک مرکزی شد و محمد آرام که پیشتر عهده‌دار این سمت بود، کنار گذاشته شد.

برخی این تغییر را نشانه‌ای مبنی بر عدم رضایت دولت از تلاطم در بازار ارز می‌دانند و معتقدند که شاید قرار بر ایجاد تحول در سیاست‌های ارزی کشور باشد. هرچند که تجربه نشان می‌دهد با جابه‌جایی افراد، شرایط تغییر نمی‌کند و مسئله را باید فراتر از تغییر در مدیران دید.

کامران ندری، اقتصاددان در پاسخ به اینکه آیا تغییر معاون ارزی بانک مرکزی را می‌توان به معنای نارضایتی دولت از وضعیت فعلی بازار ارز قلمداد کرد یا برعکس دولت با افزایش قیمت دلار بودجه خود را تامین می‌کند؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «بعید می‌دانم دولت از وضعیت فعلی بازار ارز راضی باشد. البته هر اتفاقی که در اقتصاد می‌افتد ممکن است برای یک عده منافع و برای عده‌ای هزینه در پی داشته باشد. تا آنجایی که من اطلاع دارم دولت ارز خود را در بازار توافقی می‌فروشد و در این بازار قیمتش چندان تغییری نکرده است.»

وی ادامه داد: «قابل تصور است که وقتی دولت یا بانک مرکزی ارز می‌فروشد، در نهایت زمانی که قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند، یک منفعتی برای دولت از این زاویه دارد، اما باتوجه به تاثیری که افزایش نرخ ارز بر اقتصاد، مخصوصا بر تورم و رفاه مردم و نارضایتی اجتماعی می‌گذارد، بالاست. دولت برای انجام هر اقدامی در اقتصاد، به پشتوانه مردمی نیاز دارد. درست است که نرخ ارز بالا رفته و برای دولت هم سود دارد ولی به از دست دادن این سرمایه اجتماعی نمی‌ارزد؛ بنابراین تا آنجایی که من می‌دانم هیچ دولتی نباید از این نوع افزایش غیرقابل کنترل بازار ارز خوشحال شود. از این رو حتما دولت ناراضی است.»

این استاد دانشگاه افزود: «نمی‌دانم علت تودیع آقای آرام به دلیل نارضایتی دولت از وضعیت بازار ارز است یا خیر ولی تا آنجایی که من متوجه می‌شوم، این وضعیت ناشی از عوامل بیرونی غیرقابل کنترل توسط دولت است؛ یعنی به همان مسئله تحریم‌ها و اینکه دولتی در آمریکا روی کار آمده که احتمالا برنامه سختگیرانه‌ای را برای ایران در نظر دارد، برمی‌گردد. از این رو این عوامل چندان توسط دولت قابل کنترل نیست.»

آرام در افزایش نرخ ارز تاثیر نداشت

ندری در پاسخ به اینکه جابه‌جایی افراد می‌تواند در مهار کردن افزایش قیمت دلار اثر داشته باشد یا موضوع را باید کلان‌تر بررسی کرد؟ گفت: «آقای آرام نه در بوجود آمدن این افزایش نرخ ارز تاثیر داشته و نه نفر بعدی می‌تواند آن را کاهش دهد. نارضایتی دولت از قیمت دلار امری طبیعی است ولی با این تغییر و تحولات فکر نمی‌کنم اتفاق خاصی رخ دهد.»

این اقتصاددان همچنین در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه در میان عوامل تاثیرگذار بیرونی، وظیفه بانک مرکزی در کنترل بازار ارز چه می‌شود؟ عنوان کرد: «بانک مرکزی چندان نمی‌تواند عوامل بیرونی را مدیریت و کنترل کند. میزان مداخله بانک مرکزی در بازار ارز بستگی به میزان ذخایر ارزی است که در اختیار دارد. زمانی که این ذخایر محدود باشد، بانک مرکزی هم نمی‌تواند مداخله آنچنانی در بازار ارز انجام دهد. بانک مرکزی در محدوده امکانات ارزی‌اش می‌تواند در بازار ارز مداخله کند. البته ابزار‌های دیگری هم وجود دارد که می‌تواند از آن استفاده کند، اما به دلایل مختلف برای استفاده از آن ابزار هم تحت فشار است.»

بیشتر بخوانید: فرزین برای مسائل اقتصاد کلان، آدرس اقتصاد خرد می‌دهد/ اگر یک کانال تلگرامی قیمت دلار را تعیین می‌کند، بهتر است بانک مرکزی را تعطیل کنیم

وی با اشاره به ابزار‌های بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز بیان کرد: «بانک مرکزی می‌تواند از نرخ بهره استفاده کند، اما برای استفاده از این ابزار تحت فشار است، چراکه اگر مقداری نرخ ارز را بالا ببرد، از سوی فعالان بورس مورد هجمه قرار می‌گیرد؛ بنابراین ابزار‌ها و امکانات بانک مرکزی برای اینکه این وضعیت را کنترل کند بسیار محدود است.»

بعید می دانم فرزین بازار آزاد ارز با به رسمیت نشناسد

ندری درباره اثر به رسمیت نشناختن بازار آزاد از سوی رئیس بانک مرکزی، عنوان کرد: «این اشتباه آقای فرزین است. البته بعید می‌دانم ایشان بازار آزاد را به رسمیت نشناسد. یکسری مواقع صحبت‌هایی می‌شود که شاید برای آرام کردن مخالفان بانک مرکزی باشد. بعید می‌دانم آقای فرزین از اهمیت بازار آزاد و نرخ دلار در بازار آزاد بی‌اطلاع باشد. به هر حال مخالفانی هستند که تریبون دارند و صدایشان هم خیلی بلند است. آنها همواره می‌گویند شما کاری به بازار آزاد نداشته باشید و نرخ دلار بازار توافقی را پایین بیاورید. شاید این امر باعث شده باشد که صحبت‌های آقای فرزین اینگونه در ذهن من و شما تداعی کند که ایشان بازار آزاد را به رسمیت نمی‌شناسد.»

وی ادامه داد: «اگر هم ایشان واقعا دلار آزاد را به رسمیت نمی‌شناسند و چنین تفکری داشته باشند، اشتباه است؛ چراکه این نرخ بازار آزاد است که اثرش را هر روز بر زندگی من و شما می‌گذارد. الان به دلیل همین نرخ بازار آزاد است که صدای مجلس بلند شده است؛ بنابراین گرچه مخالفین به زبان جاری نمی‌کنند ولی می‌دانند که نرخ دلار بازار آزاد اهمیت بسیار دارد و زندگی همه ما را تحت شعاع قرار می‌دهد. در شرایط فعلی باتوجه به محدودیت‌هایی که بانک مرکزی با آن مواجه است و باتوجه به فرهنگی که به وجود آمده و اجازه استفاده از برخی از ابزار‌ها مثل نرخ بهره را به بانک مرکزی نمی‌دهد، نباید توقع زیادی را داشته باشیم. در این وضعیت تغییر افراد چیزی را تغییر نمی‌دهد بلکه تفکر است که باید تغییر کند. آن تفکر غالب در اقتصاد ما هم متاسفانه بسیار متصلب و سخت می‌توان آن را تغییر داد.»

این استاد دانشگاه درباره تغییراتی که باید صورت گیرد، بیان کرد: «باید اجازه دهند که بانک مرکزی بتواند مانند تمام بانک‌های مرکزی دنیا آزادانه و بدون اینکه تحت فشار قرار گیرد، از آن ابزار‌هایی که تمام بانک‌های مرکزی به کار می‌گیرند، به دور از فشار‌های سیاسی استفاده کند. اینکه می‌گویم استقلال بانک مرکزی، معنایش همین است که باید آزاد باشد و از همه ابزار‌های در اختیارش استفاده کند و تحت فشار قرار نگیرد. منتهی برای اینکه این ابزار‌ها اثربخشی بیشتری داشته باشند باید به تدریج ساختار‌های لازم برای اثربخشی بیشتر آنها را فراهم کنیم.»

ندری با اشاره به اینکه یکی از بخش‌هایی که باید توسعه پیدا کند و تقویت شود، بازار سرمایه است، افزود: «باید ابزار‌های متنبهی که بر اساس مکانیزم نرخ بهره کار می‌کند، توسعه داده شود. بالاخره مردم باید ابزار‌هایی در اختیار داشته باشند تا وقتی انتظاراتی در ذهن‌شان نسبت به آینده به دست می‌آید، با این ابزار‌ها آن را پوشش دهند. به فرض من نسبت به آینده احساس خطر می‌کنم و ارز و طلا می‌خرم چراکه دارایی‌های مناسب در بازار سرمایه وجود ندارد که بتواند جایگزین ارز و طلا در اقتصاد ما شود؛ بنابراین توسعه بازار‌های مالی در اقتصاد ایران می‌تواند یک عامل بسیار کلیدی باشد تا ما از این مشکلات خلاص شویم. اما این توسعه و تحولات در بازار‌های مالی یک شبه اتفاق نمی‌افتد و نیاز به برنامه‌ریزی دارد. مسئولین بازار سرمایه باید با همکاری بانک مرکزی سایر نهاد‌ها این ظرفیت‌ها را در بازار سرمایه ایجاد کنند تا مردم بتوانند خطراتی راکه احساس می‌کنند با استفاده از دارایی‌های مناسب پوشش دهند.»

بیشتر بخوانید: FATF و مذاکرات، ترمز قیمت دلار را می‌کشند؟

این کارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: «در بازار سرمایه ما، همه به خرید و فروش نگاه می‌کنند و توجهی به تنوعی که دارایی‌های مالی می‌تواند داشته باشد، ندارند. مسئولین بازار سرمایه باید تلاش کنند تا آن تنوع را به وجود بیاورند چراکه تنوعی به آن صورت وجود ندارد. با این تفاسیر بسیاری از ابزار‌هایی که در کشور‌های دیگر کارآمد و اثرگذار است در کشور ما چندان اثر بخشی ندارد. این یک نمونه بود و از این نوع راهکار‌ها زیاد استفاده می‌شود، اما اینکه امروز بتواند به کار ما بیاید، باید بگویم خیر اینطور نیست. مانند این است که گرفتار سیلاب هستید، اما امروز نمی‌توانید کاری برای آن انجام دهید. باید از الان برای ساخت یک آب بند یا سد برنامه‌ریزی کنید تا بتوانید جلوی سیلاب‌های بعدی را بگیرید.»

ندری ضمن بیان اینکه ابزار‌های کوتاه مدتی که بانک مرکزی دراختیار دارد، تنها ذخایر ارزی‌اش است که در شرایط فعلی آن هم چندان زیاد نیست، تاکید کرد: «بانک مرکزی نمی‌تواند از این ذخایر بصورت اثربخش استفاده کند چراکه هم ذخایر ارزی مسدود است و برای استفاده از نرخ بهره هم تحت فشار قرار دارد. سایر راهکارها، راهکار‌هایی هستند که در آینده می‌توانند موثر باشند مانند تنوع بخشیدن به ابزار‌های مالی در بازار سرمایه ولی الان نمی‌توانند کمکی کنند. مسئولان بازار سرمایه با همراهی و همکاری بانک مرکزی باید برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی کنند برای اینکه این تحولات در آینده اتفاق بیافتد.»