خطر نابودی باغ عباس‌آباد بهشهر اثر ۲۵۰۰ ساله

اقتصاد۲۴- جامعه باستان‌شناسی ایران خواهان لغو «مصوبه الحاق میراث جهانی باغ عباس‌آباد بهشهر به حریم شهری» شد. 

 جامعه باستان‌شناسی ایران به نمایندگی از جمعیت بزرگ باستان‌شناسان کشور از صالحی امیری وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و فرزانه صادق مالواجرد، وزیر راه و شهرسازی در بیانیه‌ای خواسته نسبت به ابطال مصوبه الحاق باغ تاریخی عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر اقدامات لازم را با قید فوریت مبذول کنند.

در این بیانیه آمده: الحاق باغ جهانی عباس‌آباد به حریم شهری و هدایت فضا و مختصات شهری به این معماری عجین شده با طبیعت، اگرچه شاید به ظاهر به نفع توسعه شهری باشد، اما قطعاً زمینه‌ساز مخاطرات جدی و جبران ناپذیر برای این باغ خواهد شد.

در ادبیات ایران به باغ ایرانی، باغ سرای، پردیس، فردوس، بهشت، بوستان و بُستان گفته می‌شده است. در جای جای ایران خیال شاعرانه معماران ایرانی نمونه‌های بی‌مثالی از بهشت را در زمین به تصویر کشیده است. قدمت این خیالِ محقق شده تا آنجا که واکاوی‌های باستان‌شناسی تا به امروز از آن پرده برداشته است، عمری دو هزار و پانصدساله دارد؛ یعنی از زمان بوجود آمدن نخستین شاهنشاهی ایرانی در زمان هخامنشی. 

۹ باغ ایرانی با آنکه پسوند جغرافیای ایران را با خود حمل می‌کنند، اما در واقع دستاورد تحقق خیال بشری بدون در نظر گرفتن قلمروی جغرافیایی محسوب می‌شوند. از این رو از سال ۲۰۱۱ میلادی در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به‌عنوان «باغ ایرانی» ثبت گردیدند و همین مهم، میزان توجه و اهمیت مجامع ذی‌ربط جهانی را به این باغ‌ها نشان می‌دهد.

در چنین شرایطی هرگونه آسیب به ماهیت معنوی و مادی این باغ‌ها، نه تنها برای ایرانیان به‌عنوان میراث‌داران دست اول این شاهکار الهام بخش در عرصه معماری، بلکه برای تمامی دغدغه‌مندان جهانی چنین آثاری (از فعالان محیط زیست و میراث فرهنگی تا جامعه باستان‌شناسی جهانی)، می‌تواند حساسیت برانگیز باشد. از میان تهدید‌هایی که میراث باستانی، به‌ویژه باغ‌های جهانی را در معرض خطر قرار می‌دهد گسترش بی‌رویه محدوده شهری، تجاوز و دست‌اندازی امکانات و زیرساخت‌های زندگی شهری مدرن به ساختار و بافتی است که می‌بایست اساساً از چنین گزند‌هایی مصون باشند.

بیشتر بخوانید:رشت شهر ویرانه‌های با ارزشی که فرو می‌ریزند

شهرستان بهشهر از بیش از چهارصد سال پیش به همت و ذوق شاه عباس صفوی و ذیل حکومت با ثبات او، مامن باغ‌هایی باشکوه است که به حق، تلفیق هوشمندانه و هنرمندانه ماده و معناست. از آن میان «میراث جهانی باغ عباس‌آباد» به‌واسطه ویژگی برون شهری و جاگیری‌اش در قلب طبیعی جنگل هیرکانی، یکی از خاص‌ترین و بی‌همتاترین نمونه‌های باغ‌های تاریخی در ایران است. 

تصمیم غیر کارشناسانه پیوست بیش از ۴۰۰ هکتار از اراضی جنگلی هیرکانی و عرصه حفاظتی جهانی این اثر باستانی باشکوه، به حریم شهری، با وجود فاصله‌ای بیش از ۷ کیلومتر، نه تنها این باغ جهانی را در معرض دست‌درازی به بهانه توسعه و استفاده از ظرفیت‌های این باغ قرار می‌دهد، بلکه می‌توان پیش‌بینی کرد که در آینده با تغییر ضوابط و قوانین و همچنین تبدیل «حریم‌های شهری» به «محدوده‌های شهری» موجب نابودی این اثر منحصر‌به‌فرد شود.

تجربه ناموفق شهرداری بهشهر در حفاظت، مدیریت و نظارت سایر باغ‌های تاریخی شهر بهشهر این نگرانی را قوت می‌بخشد. وانگهی الحاق باغ تاریخی عباس‌آباد به حریم شهری برخلاف ضوابط حفاظتی و تعهدات دولت جمهوری اسلامی ایران در پرونده ثبت جهانی باغ ایرانی است و بیم آن می‌رود که به واسطه این الحاق، زمینه و امکان خروج عباس‌آباد از فهرست باغ‌های جهانی یونسکو فراهم شود. این مساله می‌تواند علاوه بر آسیب‌های غیر قابل جبرانی که به این باغ بهشت تحمیل می‌کند، به نوعی اعتبار نهاد‌های مدیریتی و حفاظتی کشور را در حفظ آثار تاریخی و فرهنگی زیر سوال ببرد.