کریم آقاخان کیست؟/ چهل و نهمین رهبر شیعیان اسماعیلیه را بشناسید

اقتصاد۲۴- شاه کریم الحسینی آقاخان، رهبر معنوی و مذهبی مسلمانان اسماعیلی، امروز در لیسبون درگذشت. او که با عنوان آقاخان چهارم شناخته می‌شد، در  زندگی‌اش به‌عنوان یک شخصیت مذهبی، فرهنگی و اجتماعی جهانی،شناخته می‌شد. در این گزارش، به بررسی زندگی، دستاوردها و میراث کریم آقاخان خواهیم پرداخت.

کریم آقاخان کیست؟

زندگی و تحصیلات

شاه کریم الحسینی آقاخان در تاریخ ۱۳ آذر ۱۳۲۹ (۲۳ دسامبر ۱۹۳۶) در ژنو، سوئیس به دنیا آمد. او نوه‌ آقاخان سوم، رهبر برجسته اسماعیلیان و از نسل‌های معتبر تاریخ مذهب اسماعیلیان بود. وی دوران ابتدایی تحصیلاتش را در سوئیس به پایان رساند و سپس برای ادامه تحصیل به دانشگاه هاروارد در ایالات متحده رفت و در رشته تاریخ اسلام به تحصیل پرداخت. در جوانی، شاه کریم آقاخان قصد داشت در دانشگاه‌ام‌آی‌تی تحصیل کرده و رشته علوم را دنبال کند، اما پدربزرگش، آقاخان سوم، این تصمیم را رد کرد. بدین ترتیب، شاه کریم آقاخان به دانشگاه هاروارد رفت. در آنجا، به عضویت باشگاه دلفیک درآمد که به‌طور خاص به دانشجویان برجسته در زمینه‌های علمی و فرهنگی اختصاص داشت. او در این دوران مسیری را انتخاب کرد که بعد‌ها به‌طور چشم‌گیری در رویکرد‌های رهبری جامعه اسماعیلیان و فعالیت‌های فرهنگی‌اش تأثیرگذار شد.

اسکی

آقاخان جوان در کنار فعالیت‌های علمی و مذهبی، در عرصه ورزش نیز چهره‌ای شناخته‌شده بود. او به‌عنوان یک اسکی‌باز حرفه‌ای در رشته اسکی سراشیبی فعالیت می‌کرد و در المپیک زمستانی ۱۹۶۴ به‌عنوان نماینده ایران در این رقابت‌ها شرکت کرد. حضور او در این مسابقات بین‌المللی بر شهرت او افزود.

انتخاب به رهبری اسماعیلیان

هنگامی که پدربزرگ شاه کریم الحسینی آقاخان، آقاخان سوم، درگذشت، او که هنوز جوان و دانشجو بود، به مقام آقاخان چهارم منصوب شد و جانشین پدربزرگش به‌عنوان امام نزاری گردید. او در این‌باره اظهار کرده است: «یک شبه تمام زندگی من به کلی تغییر کرد. با مسئولیت‌های جدی در قبال میلیون‌ها انسان دیگر از خواب بیدار شدم.» این تغییرات نه تنها مسئولیت‌های سنگین مذهبی و اجتماعی را به همراه داشت، بل‌که سبب شد او امید خود را برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری تاریخ رها کند. شاه کریم آقاخان در سال ۱۹۵۹، دو سال پس از آغاز امامت اسماعیلیان نزاری، از دانشگاه هاروارد فارغ‌التحصیل شد و مدرک لیسانس هنر در تاریخ اسلام را دریافت کرد. این تحول بزرگ در زندگی او، نقطه‌عطفی در مسیر رهبری‌اش به‌عنوان امام اسماعیلیان و نقشی که در جهان اسلام بازی کرد، محسوب می‌شود.

بنیاد آقاخان

یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های کریم آقاخان، تأسیس بنیاد آقاخان بود که به ترویج آموزش، بهداشت و توسعه پایدار در سطح جهانی پرداخت. این بنیاد در بیش از ۳۰ کشور فعال است و پروژه‌هایی در زمینه‌های مختلف همچون آموزش، سلامت، توسعه شهری و میراث فرهنگی راه‌اندازی کرده است. پروژه‌هایی تحت هدایت بنیاد آقاخان در کشور‌های مختلف، به‌ویژه در آفریقا، آسیا و خاورمیانه اجرا شدند،. از مهم‌ترین این پروژه‌ها می‌توان به ساخت مدارس، بیمارستان‌ها و مراکز فرهنگی اشاره کرد . این تلاش‌ها در راستای بهبود شرایط زندگی و ارتقای سطح رفاه عمومی در مناطق مختلف عنوان شد.

اقدامات فرهنگی و توسعه‌ای

کریم آقاخان علاوه بر فعالیت‌های تجاری و اقتصادی خود، در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نیز نقش قابل‌توجهی ایفا کرده است. او مؤسس چندین مؤسسه و نهاد آموزشی و فرهنگی است. مهم‌ترین این نهادها عبارتند از مؤسسهٔ مطالعات اسماعیلی، مرکز جهانی کثرت‌گرایی، دانشگاه آسیای میانه و دانشگاه آقاخان. علاوه بر این، وی جایزه‌هایی همچون جایزهٔ معماری آقاخان، جایزهٔ موسیقی آقاخان و جایزهٔ محیط زیست آقاخان را بنیان‌گذاری کرده است.

موسسه توسعه آقاخان (AKDN)

آقاخان همچنین بنیان‌گذار و رئیس «موسسه توسعهٔ آقاخان» یا AKDN است که فعالیت‌های خود را در کشورهای در حال توسعه متمرکز کرده است. این موسسه تاکنون دستاوردهایی در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و بهداشتی داشته و با حمایت از پروژه‌های عمرانی و اجتماعی در مناطق فقیر، به‌ویژه در آسیای میانه و آفریقا، شهرت جهانی پیدا کرده است.

جوایز کریم آقاخان

آقاخان همچنین در سطح بین‌المللی به‌خاطر اقدامات خیریه‌ای خود در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی جوایزی دریافت کرده است. رئیس‌جمهور پرتغال در مراسم اعطای اولین جایزهٔ موسیقی آقاخان در لیسبون در تاریخ ۱۱ فروردین ۱۳۹۸، اعلام کرد که دولت پرتغال به آقاخان شهروندی پرتغال را اعطا کرده است. این تصمیم بخشی از توافق‌نامه‌ای بود که میان دولت پرتغال و امامت اسماعیلی به امضاء رسید و به‌موجب آن، مسند امامت اسماعیلی با عنوان «دیوان امامت اسماعیلی» در لیسبون پایگاه دائمی پیدا کرد. این توافق‌نامه پس از پنج سال مذاکره و تصویب پارلمان پرتغال به نتیجه رسید و به‌عنوان اولین قرارداد مشابه بین یک دولت سکولار غربی و نهادی دینی شناخته شد.

 بیشتر بخوانید:  پادشاه عربستان مدرن؛ ملک سلمان کیست؟ / از شایعه مرگ تا اصلاحات و چشم‌انداز ۲۰۳۰

ازدواج‌ها و زندگی شخصی

در سال ۱۹۶۹، شاه کریم الحسینی آقاخان با سارا فرانسیس کروکر پول، مدل سابق بریتانیایی، ازدواج کرد. سارا پیش‌تر طلاق گرفته و با لرد جیمز چارلز کرایتون استوارت، پسر جان کرایتون استوارت، پنجمین مارکز بوته، ازدواج کرده بود. مراسم عقد آن‌ها در تاریخ ۲۲ اکتبر ۱۹۶۹ به‌صورت مدنی و در ۲۸ اکتبر ۱۹۶۹ به‌صورت مذهبی در خانهٔ آقاخان در پاریس برگزار شد. از این ازدواج، شاه کریم آقاخان و بیگم سلیمه (که نام خود را پس از ازدواج به این نام تغییر داد) سه فرزند به دنیا آوردند: زهرا آقاخان (متولد ۱۸ سپتامبر ۱۹۷۰)، رحیم آقاخان (متولد ۱۲ اکتبر ۱۹۷۱) و حسین آقاخان (متولد ۱۰ آوریل ۱۹۷۴). با این حال، این زوج در سال ۱۹۸۴ زندگی جداگانه‌ای را آغاز کردند و در سال ۱۹۹۵ از یکدیگر طلاق گرفتند.

در سال ۱۹۹۸، شاه کریم آقاخان برای دومین بار با گابریل رناته تیسن، که پس از ازدواج به بیگم اینارا آقاخان تغییر نام داد، در محوطهٔ قلعهٔ خود در ایگلمنت، گوویو، فرانسه ازدواج کرد. گابریل که در سال ۱۹۶۳ در خانواده‌ای آلمانی-کاتولیک به دنیا آمده بود، بیست و هفت سال از آقاخان جوان‌تر بود. این زوج در سال ۲۰۰۰ صاحب فرزند پسری به نام علی محمد آقاخان شدند. پس از شش سال زندگی مشترک، در سال ۲۰۰۴ اعلام شد که آقاخان و بیگم اینارا تصمیم به طلاق گرفته‌اند. در سپتامبر ۲۰۱۱، توافق‌نامه طلاق آن‌ها در دادگاه‌های فرانسه نهایی شد.

مرگ شاه کریم الحسینی آقاخان

شاه کریم الحسینی آقاخان، رهبر و شخصیت برجسته مسلمانان اسماعیلی، امروز در لیسبون، پایتخت پرتغال، درگذشت.