تفاوت یادداشت ریاست‌جمهوری با دستور اجرایی؛ دونالد ترامپ چه چیزی درباره ایران را امضا کرد؟

اقتصاد۲۴- از روزی که ترامپ به کاخ سفید برگشت، بدون توقف در حال امضا کردن است؛ ولی اینکه همه آنها در برخی رسانه‌ها فرمان یا دستور اجرایی نامیده می‌شود ناشی از بی‌دقتی برخی رسانه‌ها یا ناآگاهی آنها به تفاوت انواع تصمیماتی است که رؤسای جمهوری آمریکا می‌توانند بگیرند.
 
در همین مورد اخیر، حتی فاکس‌نیوز که نزدیک‌ترین رسانه به ترامپ است، به اشتباه تصمیم او درباره ایران را که اندکی پیش از دیدارش با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل صادر شد، فرمان اجرایی خوانده است.

https://www.foxnews.com/politics/trump-reinstates-maximum-pressure-campaign-against-iran

البته خبرگزاری رویترز به‌درستی این سند را «یادداشت ریاست‌جمهوری» معرفی کرد.
با این حال، رسانه‌های ایرانی که به تبعیت از رویترز از این اصطلاح به جای فرمان اجرایی استفاده کردند، حال و حوصله نداشتند برای مخاطب خود توضیح دهند فرق این دو نوع سند چیست.
برای آنکه تفاوت دستور اجرایی و یادداشت ریاست‌جمهوری مشخص شود، ناگزیریم بدانیم انواع دستور‌هایی که رئیس‌جمهوری آمریکا صادر می‌کند، چیست و چه نام دارد.

https://www.reuters.com/world/us/trump-set-reimpose-maximum-pressure-iran-official-says-2025-02-04/
 
همین اول بگویم که این اسامی و اصطلاحات نه در قانون اساسی آمریکا و نه در قانون مصوب کنگره، تعریف نشده اند و همه آنها در رویه اداری دولت فدرال ساخته شده‌اند.
فقدان تعریف قانونی سبب می‌شود که نتوان میان آنها مرز‌هایی غیرقابل عبور کشید و در عمل، تقسیم‌بندی انواع دستور رئیس‌جمهوری آمریکا، تابع عنوانی است که بالای آن دستور نوشته شده باشد.
با وجود این هم‌پوشانی، پاره‌ای از ویژگی‌های کلی را می‌توان برای انواع دستور‌هایی که رئیس‌جمهوری آمریکا صادر می‌کند، برشمرد.
همچنین لازم به ذکر است نام برخی از آنها بدون آنکه تعریفی برایشان ذکر شود، در قوانین مصوب کنگره و از جمله قانون ثبت فدرال آمریکا مصوب ۱۹۵۳ آمده است.
مهم‌ترین دستور‌هایی که رئیس‌جمهوری آمریکا صادر می‌کند به این شرح است:

۱-  فرمان/دستور اجرایی (Executive order)
۲- اعلامیه ریاست‌جمهوری (Presidential proclamation)
۳- یادداشت ریاست‌جمهوری (Presidential memorandum)
به مجموع این موارد به اضافه فرمان‌های اداری (Administrative order)، اصطلاحاً «بخشنامه‌های ریاست‌جمهوری» (Presidential directive) گفته می‌شود.

فرمان اجرایی: هرگاه رئیس‌جمهوری بخواهد بر اساس اختیاراتی که برای او در قانون اساسی یا قانون عادی (مصوبه کنگره) در نظر گرفته شده است، مقرراتی وضع کند، فرمان اجرایی صادر می‌کند.
 
محتوای فرمان اجرایی مانند قانون است یعنی می‌گوید از فلان تاریخ، فلان کار باید بشود یا فلان اقدام نباید صورت گیرد. فرمان اجرایی قوی‌ترین دستوری است که رئیس‌جمهوری آمریکا صادر می‌کند، به‌سرعت اجرایی می‌شود و در اولویت ثبت فدرال  و انتشار در روزنامه رسمی قرار می‌گیرد. وضع عوارض بر صادرات برخی از کشورها، خروج آمریکا از برخی سازمان‌های بین‌المللی نمونه‌ای از این فرمان‌های اجرایی صادرشده در روز‌های اخیر به شمار می‌رود.

اعلامیه ریاست‌جمهوری: رئیس‌جمهوری آمریکا از طریق این ابزار، قوانین را ابلاغ، تحقق یک شرط قانونی را اعلام یا به‌وجود آمدن یک وضع تعریف‌شده در قانون را شناسایی می‌کند.
برای نمونه، فرض کنید در قوانین آماده باشد که اگر محدوده‌ای به عنوان «منطقه فاجعه‌زده» شناسایی شود، فلان کار‌ها و اقدامات باید صورت بگیرد. پس از یک حادثه طبیعی مانند طوفان یا آتش‌سوزی، رئیس‌جمهوری آمریکا می‌تواند از طریق اعلامیه ریاست‌جمهوری وضع فلان ایالت را به عنوان منطقه فاجعه‌زده شناسایی کند.
 اعلامیه مذکور به این معنی خواهد بود که همه قوانین و مقررات ویژه مناطق فاجعه‌زده، از آن لحظه به بعد قابلیت اجرا پیدا می‌کند. اعلامیه‌های ریاست‌جمهوری نیز در اولیت ثبت فدرال و انتشار در رزونامه رسمی قرار می‌گیرند.
یادداشت ریاست‌جمهوری: این یادداشت‌ها خود به سه دسته تقسیم می‌شوند که پرکاربردترین آنها «تصمیم ریاست‌جمهوری» (Presidential determination) نام دارد.

بیشتر بخوانید: متن کامل کارزار فشار حداکثری علیه ایران

تصمیم ریاست‌جمهوری در واقع، دستورالعمل‌های است که رئیس‌جمهوری آمریکا خطاب به سازمان‌های اداری زیرمجموعه قوه مجریه صادر می‌کند تا تفویض اختیار کند، آغاز اقداماتی را بخواهد، تصمیم خود را ابلاغ کند تا آنها مقدمات اجرایی شدن آن تصمیم را فراهم کنند و...
 
یادداشت ریاست‌جمهوری نیز در بسیاری از موارد ثبت و منتشر می‌شود؛ ولی از نظر ثبت فدرال همانند فرمان اجرایی و اعلامیه ریاست جمهوری اولویت ندارد.
خلاصه اینکه آنچه دیروز ترامپ امضا کرد و بازگرداندن کارزار فشار حداکثری بر ایران لقب گرفت؛ یک دستور اجرایی نبود، بلکه یادداشت ریاست‌جمهوری بود که خطاب به برخی از سازمان‌های زیرمجموعه قوه مجریه از جمله وزارت امور خارجه و وزارت خزانه‌داری صادر شده است.

به عبارت دیگر، ترامپ در این یادداشت  دستور فراهم شدن مقدمات بازگرداندن تحریم‌ها را داده است، نه اینکه تحریم‌ها را اجرایی کرده باشد. به همین دلیل او، در هنگام امضای یادداشت مذکور گفت که امیدوار است مجبور نشود زیاد سراغ آن برود. اگر دستور ترامپ یک فرمان اجرایی بود، مانند تعرفه‌هایی که وضع کرده است، بلافاصله یا در تاریخ معینی که در فرمان آمده است، اجرایی می‌شد، دیگر سخن از سراغش رفتن یا نرفتن معنی نداشت.