باغ جهانی عباس‌آباد از حریم بهشهر خارج شد

اقتصاد۲۴- فاطمه داوری، سخنگوی معاونت میراث فرهنگی گفت: پیرو پیگیری و مکاتبه دکتر صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و درخواست لغو مصوبه قبلی شورای عالی شهرسازی و معماری، موضوع خروج باغ عباس آباد از حریم بهشهر، امروز (دوشنبه ۲۹ بهمن) در شانزدهمین جلسه شورای عالی با حضور خانم صادق، وزیر راه و شهرسازی و دکتر علی دارابی، قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور مطرح شد.

او اضافه کرد: با دفاعیات و تبیین تهدیدات این الحاق توسط دکتر دارابی در صحن شورا، خروج عرصه باغ ثبت جهانی عباس آباد در شورای‌عالی مصوب شد.

مدیرکل حفظ و احیا بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی یادآور شد: باغ عباس آباد بهشهر یکی باغ‌های نُه‌گانه ثبت جهانی شده است که دارای گونه و موقعیت منحصر بفرد در پهنه جنگل‌های هیرکانی است و حفاظت همه جانبه از آن از تعهدات دولت جمهوری اسلامی ایران است. به همین دلیل در شورا مقرر شد با هماهنگی معاونت میراث فرهنگی و نهاد‌های استانی، تمهیدات لازم برای خدمات‌رسانی به باغ بدون الحاق به حریم شهر انجام پذیرد.

طرح «الحاق باغ جهانی عباس‌آباد به حریم شهری بهشهر» چند سالی است که مطرح بود و چندی پیش شورای عالی معماری و شهرسازی کشور طرحی را تصویب و ابلاغ کرد که بر اساس آن، ۴۲۰ هکتار از اراضی باغ تاریخی عباس‌آباد بهشهر به محدوده شهری اضافه شود. تصمیمی که واکنش‌های گسترده‌ای را در میان فعالان میراث فرهنگی و رسانه‌ها برانگیخت، با این ادله که الحاق باغ عباس آباد به بافت شهری بهشهر، که درحال توسعه و پیوسته در ساخت و ساز و بلندمرتبه‌سازی است، تهدیدی جدی برای این اثر ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می‌آید.

فاطمه داوری پیش‌تر نیز درباره موضع میراث فرهنگی نسبت به «الحاق باغ عباس‌آباد» گفته بود: «در مکاتبه‌ای با وزارت راه و شهرسازی، بار دیگر صراحتاً مخالفت وزارت میراث فرهنگی با الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر اعلام و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواستار اصلاح و بازنگری بند ۱۱ مصوبه طرح جامع شهر بهشهر شده است.»

همچنین حسین ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران، نسبت به این مصوبه هشدار داد و تأکید کرده بود که «این تغییر می‌تواند نظارت بر این اثر را تضعیف کرده و روند حفاظت از آن را دشوارتر کند.» او همچنین اظهار کرده بود: «این اقدام، در صورت اجرایی شدن، ممکن است منجر به خروج باغ عباس‌آباد از فهرست جهانی یونسکو شود، بر همین اساس استاندار کنونی مازندران پیگیر این موضوع است و حتی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در این زمینه قول داده‌اند که این موضوع را در جلسه هیأت دولت مطرح کنند.»

ضمن اینکه، گروهی از فعالان حوزه میراث فرهنگی و دوستداران آثار تاریخی اقدام به تشکیل کارزاری اعتراضی کردند و خواستار بازنگری در این مصوبه و جلوگیری از هرگونه اقدامی هستند که می‌تواند به تخریب این باغ تاریخی و کاهش ارزش جهانی آن منجر شود.

البته که این نگرانی‌ها بی‌دلیل نبوده‌اند؛ در سال ۱۳۹۷، یونسکو به دلیل ساخت‌وساز‌های بی‌رویه در حریم عباس‌آباد و تهدیداتی که متوجه منابع آبی و زیست‌محیطی این باغ بود، به آن کارت زرد داد. حالا، با تصویب الحاق بخشی از اراضی این مجموعه به شهر بهشهر، خطر خروج آن از فهرست جهانی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شد.

بیشتر بخوانید:رویافروشی مروجان گنج‌یابی با تخریب ایران

در پی همین اعتراض‌ها و واکنش‌ها، سیدرضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، چندی پیش به مازندران سفر کرد و در بازدید از باغ عباس آباد تاکید کرد: «کارشناسان ما با الحاق عرصه باغ عباس‌آباد بهشهر موافق نیستند و در حال مطالعه فنی و دقیق برای اعلام رسمی موضع خود در قالب بیانیه هستیم.»

او همچنین یادآور شد: «مجموعه باغ جهانی عباس‌آباد متعلق به ملت است و به هیچ فردی تعلق ندارد. ما فقط امانتدار مردم در میراث فرهنگی هستیم و مطلق می‌گویم هیچ حقی برای هیچ فردی در کشور، در میراث فرهنگی ایران وجود ندارد.»

مجموعه تاریخی عباس‌آباد، که در فاصله ۷ کیلومتری بهشهر واقع شده، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران محسوب می‌شود. این مجموعه در سال ۱۳۴۶ در فهرست میراث ملی به ثبت رسید و در دهه ۸۰ پایگاه پژوهشی باغ‌های تاریخی بهشهر در آن تأسیس شد. در همین دوره، با انجام کاوش‌های باستان‌شناسی، ارزش فرهنگی و وسعت واقعی این محوطه تاریخی بیش از پیش آشکار شد.

در سال ۱۳۸۲، ضوابط مربوط به عرصه و حریم این باغ جهانی توسط سید محمد بهشتی، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و معاون رئیس‌جمهور، به استاندار مازندران ابلاغ شد. هم‌زمان، در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰، با توجه به یافته‌های جدید، اهمیت این منطقه در حوزه باستان‌شناسی دوچندان شد.

اوایل دهه ۸۰، مدیریت پارک جنگلی عباس‌آباد طی قراردادی ۳۰ ساله از سوی منابع طبیعی، که مالک اراضی ملی بود، به اداره ایرانگردی و جهانگردی وقت واگذار شد. در این دوره، با تعیین ضوابط حفاظتی، مجموعه تحت کاوش و مرمت قرار گرفت و زیرساخت‌های گردشگری همچون جاده، روشنایی، تأمین آب، رستوران، سرویس‌های بهداشتی و نمازخانه در آن احداث شد.

سال ۱۳۹۰ نقطه عطفی برای عباس‌آباد بود، زیرا این مجموعه با شماره ۱۳۷۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. اما این روند چندان دوام نداشت؛ در سال ۱۳۹۴، با حکم دادستانی، اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران از مدیریت مجموعه کنار گذاشته شد. این تصمیم، که به خروج نظارت میراث فرهنگی از این اثر منجر شد، آغازگر مشکلات متعددی برای مجموعه عباس‌آباد بود.

پس از آن، مدیریت این مجموعه بین نهاد‌های مختلف جابه‌جا شد؛ ابتدا دهیاری، سپس یک پیمانکار خصوصی و در نهایت، از اسفند ۱۴۰۰، شهرداری بهشهر کنترل آن را در دست گرفت. با این واگذاری، عواید مالی مجموعه‌ای که با سرمایه‌گذاری میراث فرهنگی کشف، مرمت و تجهیز شده بود، به نهادی دیگر منتقل شد، در حالی که این درآمد‌ها می‌بایست صرف نگهداری و حفاظت از عباس‌آباد برای جلوگیری از خروج آن از فهرست جهانی می‌شد.

مجموعه تاریخی عباس‌آباد شامل ۴۲۰ هکتار عرصه و ۱۵۸۹ هکتار حریم است. این محوطه، که یکی از حساس‌ترین سایت‌های باستان‌شناسی در دل جنگل‌های هیرکانی محسوب می‌شود، شامل سه باغ تاریخی، فضای صنعتی، دریاچه، سد، جاده‌های سنگفرش، برج‌های آجری فشارشکن آب، عمارت‌های تاریخی و آسیاب است. با این حال، در سال‌های اخیر، پیشنهاد الحاق این اراضی به محدوده شهری بهشهر، بار‌ها نگرانی‌هایی را درباره آینده این اثر ارزشمند ایجاد کرده است.