خطر کاهش ذخایر خلیج‌فارس و صید بی‌رویه

اقتصاد۲۴- در استان بوشهر چهارهزار و ۵۰۰ قایق با مجوز تفریحی به صیادی مشغولند. باتوجه‌به کاهش شدید ذخایر خلیج‌فارس به‌ویژه در ساحل عسلویه امکان صدور مجوز جدید برای صیادی وجود ندارد

ماهیگیرانی که با قایق در بنادر «کنگان» و «عسلویه» در استان بوشهر صیادی می‌کنند، می‌گوید دریا دیگر مانند قمار شده است؛ یک شب یا یک روز به دریا می‌زنی و با تور پر برمی‌گردی و ۱۰ روز با تور و قایق خالی، آن‌هم در شرایطی که نه بیمه‌ای در کار است، نه سهمیه بنزینی و نه مجوزی برای صید. در سواحل استان بوشهر تقریباً سه‌برابر جمعیت صیادِ قایقران که با مجوز شیلات فعالیت می‌کنند، بدون مجوز صید می‌کنند و قایق‌ها را با مجور تفریحی به آب می‎زنند.

اما مدیرکل شیلات این استان می‌گوید ذخایر خلیج‌فارس در این استان به‌میزانی کاهش پیدا کرده است که اگر روند برداشت‌های بی‌رویه و خارج از فصل تمام نشود، از ذخایر دریا حتی به‌اندازه یک آکواریوم هم باقی نخواهد ماند. با‌این‌حال، او نیز معتقد است معیشت مردم به دریا گره خورده و تا مشکلات اقتصادی، شغل و درآمد حل نشود، گره‌ای برای هیچ‌کس گشوده نخواهد شد؛ «نه صید و نه صیاد و نه خلیج نیلگون فارس.»

بیشتر بخوانید:خطر تخریب گور‌های باستانی چگاسفلا؛ کشفی که تاریخ ایران در خلیج فارس را به ۶ هزار سال قبل بازگرداند

صلات مغرب هنوز به وقت نرسیده که صیادان شب سوار بر قایق‌ها می‌شوند تا به خلیج بزنند و صید شبانه را شروع کنند. اگر در دریا مواج نباشد و باد هم آنقدر‌ها که خطرناک بشود، تند نَوَزد صید هر شب ادامه خواهد داشت. نماز صبح هم همه تقریباً از آب بیرون زده‌اند. این را صیادی که کم‌کم دارد برای صید یک شب در زمستان بوشهر آماده می‌شود، تعریف می‌کند. نامش «منتَسِر» است. 

خودش می‌گوید متولد «کنگان» است و از ۱۳سالگی راه دریا را برای تأمین معیشت انتخاب کرده است: «۳۲ سال است که به دریا می‌زنم. ماهی خیلی کم شده است. دیگر «اسپ بزرگ» و «اسپ سیاه» در دریا نیست، منقرض شده است. این ماهی کم بود، اما حالا دیگر نیست. الان ماهیگیری و لنج‌ها بیشتر شده است، قبول! اما ماهی دریا هم کم شده است. این همه قایق را می‌بینی در اسکله؟ موقع به آب زدن، صد تا می‌روند در دریا همه که نمی‌روند. چون صیادی دیگر جواب نمی‌دهد، خیلی از قایق‌ها کار دیگری دارند و فقط گاهی به دریا می‌زنند.»

منتسر می‌گوید: «روز‌هایی هست که صد کیلو یا بیشتر ماهی می‌گیریم. روز‌هایی هم هست که خالی برمی‌گردیم. حتی هزینه بنزین ما هم درنمی‌آید. دیگر روغن و خوراک و ... را هم از جیبمان می‌دهیم. دریا مثل قمار است؛ یک روز هست و ۱۰ روز نیست. خدا را شکر، اما همان یک روزی که هست، خدا جبران می‌کند.»

«شب تا صبح بیداریم و در گروه‌های چهار یا پنج نفره می‌رویم. واقعیت این است ک ما دیگر از کار دریا راضی نیستیم. هرچه دربیاوری، باید خرج کار کنی. موتور خراب می‌شود، تور پاره می‌شود و اتفاق‌هایی مانند این. الان هر طاقه تور ۲۷ میلیون تومان است.»

دریا ماهی ندارد

آقای «صیداوی» نام کوچکش را نمی‌گوید، ۳۷ساله است. او هم ۱۳ سال است که در بندر کنگان صیادی می‌کند: «پرم لنج داشت. اما لنج که دیگر رونق نداشت، من مشغول صیادی با قایق شدم.»

او هم فکر می‌کند صیادی با اینکه تنها کاری است که برخی در سواحل خلیج‌فارس بلدند و شغل آباواجدادیشان به حساب می‌آید، دیگر صرف ندارد: «من ۱۰ سال است که می‌خواهم برای خودم یک ماشین پراید بگیرم، اما نمی‌توانم. ما در این منطقه صید ترال نداریم. اما آن طرف دریا که همه ماهی‌ها را چینی‌ها جمع می‌کنند، برای ما دیگر ماهی نمی‌ماند. همه فکر می‌کنند که فقط در سمت چابهار است، اما در شهر ما هم بخشی از اسکله را درست کردند که در آن قسمت فقط صید «قوفه» انجام می‌شود. یعنی همه ماهی‌ها را برمی‌دارند، حتی ماهی کوچک یک کیلویی را. الان چند شب است که من تنها می‌روم صید، اما هیچ‌چیزی گیرم نمی‌آید. بقیه چندنفری می‌روند. قایق من، اما کوچک است. باید تنها صید کنم. چاره‌ای هم نیست. کم یا زیاد، ناچاریم دل به دریا بندیم. دل بستن به آب عاقبتش همین نداری‌هاست.»

بیشتر بخوانید:سوئیس خاورمیانه چگونه اقتصاد خود را تنوع می‌بخشد؟/ عمان چگونه بندر ماهیگیری خود را به قطب تجارت تبدیل کرد؟/ راهکار‌های مسقط برای تنوع بخشی به اقتصادی رانتینر

کمی آن‌سوتر و در ساحل «عسلویه» هم همین حرف‌ها شنیده می‌شود. صیاد‌ها خلاف لنج‌داران عموماً جوان هستند، اما عمرشان را از نوجوانی و برخی از کودکی در دریا گذاشته‌اند. خلیج‌فارس برای آنان فقط یک نیلگونِ زیبا نیست. بلکه سفره رزق‌وروزی است.

خبری از بیمه نیست

«ناخدا عبدالله» پنج ملوان دارد. قایقش در ردیف همه قایق‌های دیگر در اسکله عسلویه بسته شده است و زیر سایه‌بانی خاکستری و میان انبوهی از تور‌های ماهیگیری سبز رنگ با ملوان‌ها مشغول تعمیر موتور قایق است: «کار صیادی سخت است. از سنگ، نان راحت‌تر درمی‌آید تا از آب. ما مجوز تفریحی داریم. برای همین حتی بیمه نداریم. هر اتفاقی در آب برایمان بیفتد، پای خودمان است. کم‌درآمدی فقط یکی از مشکلات ماست؛ همه مدارکمان را هم تحویل‌داده‌ایم، اما به ما مجوز نمی‌دهند. بی‌انصاف نباشیم کاری هم به ما ندارند. اما همین نبود بیمه مشکل بسیار بزرگی است.»

ناخدا می‌گوید هزینه‌های کار بسیار بالاست و بنابراین، ناچارند خودشان برخی کار‌ها را انجام دهند: «همین قایق را اگر بدهیم بیرون برایمان تعمیر کنند، باید چندمیلیون پول بدهیم. معمولاً هم می‌گویند قطعاتش نیست و برای همین اگر پیدا شود، بسیار گران است و باید چندبرابر قیمت پرداخت کنیم. سهمیه بنزین هم نداریم. چاره‌ای هم نداریم. نانمان به دریا گره خورده است و باید تاوانش را بدهیم.»

«ناخدا مجید» که آن‌سوی اسکله دارد به‌سمت قایق می‌آید، نیز حرف‌های عبدالله را تکرار می‌کند و می‌گوید: «فقط به این امید بسته‌ایم که کار مجوز‌ها درست شود. شاید از این وضعیت راحت شویم. اگرچه آنانی که مجوز دارند هم مشکلات خودشان را دارند. سهمیه بنزین آنها هم کفاف نمی‌دهد. دریا هم آنقدر جان ندارد که صید پررونقی داشته باشند.»‌

بیشتر بخوانید: اینفوگرافی/ برتری ایران در تورم از کشور‌های حوزه خلیج فارس

در روزی که دریا طوفانی است، مانند زمان این گپ‌وگفت‌ها، در اسکله تا چشم کار می‌کند، لنج‌ها و قایق‌های پهلوگرفته به چشم می‌آیند. رنگ آبی کمی پررنگ‌تر از آبی دریا، با سایبان‌های خاکستری، لنج‌هایی که بیشتر به همان رنگ چوب نقاشی شده‌اند و تور‌هایی که کُپه‌کپه روی هم انباشت شده‌اند، با ملوان‌هایی که بر تور‌ها یله داده‌اند، برخی قیلوله نیم‌روز دارند و برخی مشغول کاری هستند، منظره بدیعی به‌وجود می‌آورد. تعداد قایق‌ها آنقدر زیاد است که تخمین تعدادشان ممکن نیست.

دریا در خطر است

«عقیل امینی»، مدیرکل شیلات استان بوشهر، اما این تعداد را حدود چهار هزار و ۵۰۰ قایق عنوان می‌کند. او می‌گوید: «در استان بوشهر به‌جز لنج‌ها، یک‌هزار و ۴۷۳ قایق دارای مجوز وجود دارند که فعالیت صیادی می‌کنند. اما حدود چهار هزار و ۵۰۰ قایق دیگر نیز وجود دارد که با مجوز تفریحی کار می‌کنند.»

مرکز تحقیقات علوم شیلات کشور و مرکز تحقیقات میگوی کشور اعلام کرده است ذخایر خلیج‌فارس در بوشهر به‌ویژه به‌سمت ساحل عسلویه در حال کاهش است

امینی می‌گوید تک‌تک قایق‌هایی که در این مجموعه چهار هزار و ۵۰۰ تایی وجود دارند، شناسایی شده‌اند، اما امکان صدور مجوز صیادی برایشان وجود ندارد: «مرکز تحقیقات علوم شیلات کشور و مرکز تحقیقات میگوی کشور در نامه‌ای رسمی به ما اعلام کرده است که ذخایر خلیج‌فارس در بوشهر به‌ویژه به‌سمت ساحل عسلویه در حال کاهش است و بنابراین، هیچ مجوزی برای صید جدید نباید اعطا شود. ما چاره‌‎‌ای نداریم. اگر قرار باشد مطابق با درخواست‌ها مجوز صادر کنیم، از ذخایر خلیج‌فارس در استان حتی اندازه یک آکواریوم هم باقی نخواهد ماند.»‌

او در مورد این مسئله به‌هرحال قایق‌های بدون مجوز صیادی هم در حال برداشت از دریا هستند و بنابراین، نبود مجوز چندان نتوانسته است به کاهش برداشت کمک کند نیز توضیح می‌دهد: «دقیقاً این نکته درستی است و ما در حال رایزنی و مکاتبه با سازمان شیلات کشور هستیم. همچنین، جلسه‌های زیادی در استانداری نیز برقرار است. ما از دهه ۷۰ در این وضعیت هستیم و جز افزایش اشتغال و درآمد مردم از طرقی غیر از صید، راه‌حل دیگری برای آن متصور نیستیم. به‌جز این چهار هزار و ۵۰۰ قایقی که گفتم، افرادی وجود دارند که صید خارج از برنامه و یا خارج از فصل انجام می‌دهند و حتی قابل‌شناسایی هم نیستند.»‌

بیشتر بخوانید:فرصت سازی اعراب از اختلاف تهران و سئول؛ کره جنوبی به دنبال جای پای محکم خود در خلیج فارس

او در مورد وضعیت پیش‌آمده برای ذخایر دریایی خلیج‌فارس نیز می‌گوید: «ترال‌های گسترده‌ای که در گذشته انجام شده، همراه با برداشت‌های بی‌رویه و خارج از برنامه اصلی‌ترین دلیل این موضوع است. در این سال‌های اخیر موضوع تغییراقلیم و اثرات آن بر خلیج‌فارس را هم باید اضافه کنید. بسیاری از این قایق‎‌ها شغل‌های دیگری هم دارند و صیادی تنها شغلشان نیست.»‌

بیکاری چالش اصلی

کنگان و عسلویه دو همسایه قطب انرژی ایران هستند و استان بوشهر نیز محل استقرار بزرگترین تأسیسات صنعتی انرژی کشور. بااین‌حال، گویا آن‌همه ساخت‌وساز فولادی اثری مثبت بر اشتغال محلی این منطقه نگذاشته و دودش به چشم خلیج‌فارس رفته است و همچنان خواهد رفت.

براساس اعلام مرکز آمار، نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ سال و بیشتر را در استان بوشهر در تابستان امسال ۷.۹ درصد اعلام شده است که ۰.۴ واحد درصد بالاتر از متوسط کشوری است. مرکز آمار جزئیات بیشتری از نرخ بیکاری در تابستان منتشر نکرده است.

اما طبق جزئیات منتشرشده از سوی این مرکز در مورد بهار در این استان، نرخ بیکاری جمعیت زنان ۱۵ سال و بیشتر این استان، اختلاف قابل‌توجهی با متوسط کشوری دارد. به‌گونه‌ای‌که مرکز آمار در بهار امسال، نرخ بیکاری این گروه را در کشور ۱۵ درصد و در بوشهر ۶.۵ درصد اعلام کرد که اختلاف ۸.۵ واحد درصدی را نشان می‌دهد و دلیل آن اشتغال زنان به حوزه‌های صنایع‌دستی عنوان شده است.

نرخ بیکاری زنان ۱۵ تا ۲۴ ساله در بوشهر ۲۶.۸ واحد درصد کمتر از نرخ کشوری است. این اختلاف در مورد گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله به حدود ۱۴ واحد درصد می‌رسد.

براساس اعلام مرکز آمار، نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ سال و بیشتر را در استان بوشهر در تابستان امسال ۷.۹ درصد اعلام شده است که ۰.۴ واحد درصد بالاتر از متوسط کشوری است

در مقابل، نرخ بیکاری مردان بوشهر در بهار امسال، هم از متوسط کشوری بالاتر بوده است و هم از نرخ زنان خود استان. مرکز آمار نرخ بیکاری جمعیت مردان ۱۵ سال و بیشتر را در این استان ۹.۲ درصد اعلام کرد؛ سه واحد درصد بیشتر از متوسط این شاخص در سطح کشور. همچنین، نرخ بیکاری این گروه، حدود سه واحد درصد نیز بیشتر از نرخ بیکاری زنان استان بوشهر است. مرکز آمار، نرخ بیکاری مردان جوان ۱۵ تا ۲۴ ساله را نیز در استان بوشهر، حدود ۱۶ واحد درصد از متوسط کشوری و حدود ۲۶ واحد درصد از نرخ بیکاری زنان این گروه سنی در استان، بیشتر می‌داند. در مورد گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله، این اختلاف به‌ترتیب حدود ۶ و ۷ واحد درصد است.