در زیرزمین سیاه اقتصاد ایران چه خبر است؟

اقتصاد24- تقریبا ۱۱۶ سال از استخراج اولین چاه نفت در ایران می‌گذرد و اقتصاد ایران که می‌توانست بدون نفت، اقتصادی با رنگ و بوی دیگری داشته باشد، حالا نفتی شده و اقتصاد زیرزمینی، پا روی گلوی اقتصاد کشور گذاشته است.

بنا به پژوهش‌های انجام شده، حدود ۲۰ درصد از اقتصاد کشور، زیرزمینی تخمین زده می‌شود و در چنین شرایطی، ضریب بروز فرارهای مالیاتی تشدید خواهد شد. وزارت اقتصاد نیز در گزارشی اعلام کرده حجم اقتصاد زیرزمینی ایران در سال ۱۳۹۶ حدود ۵۳۶ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود که این میزان به منزله از دست رفتن ۴۰ میلیارد تومان درآمد مالیاتی است.

چندی پیش امیر خجسته، نماینده مردم همدان در مجلس از عددی در رابطه با میزان فرار مالیاتی در کشور پرده‌برداری کرد که جای تامل دارد. به گفته وی، «میزان فرار مالیاتی در کشور به ۵۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. »

البته فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصادی و دارایی در تازه‌ترین اظهار نظر خود، عنوان کرده «بین ۲۵ تا ۴۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی داریم. »

براساس ارزیابی‌های بانک جهانی، رتبه کشور در یکی از زیرشاخص‌های سهولت کسب وکار با عنوان «پرداخت مالیات» ۱۴۹ از بین ۱۹۰ کشور جهان است

فرار مالیاتی با اقتصاد چه می‌کند؟

حجم گسترده فرار مالیاتی، پیامدهای منفی بسیاری را در پی دارد که برخی از این پیامدها برای تمامی اقتصادها و برخی نیز برای اقتصاد ایران موضوعیت دارند. فرار مالیاتی از چندین کانال می‌تواند آثار سویی بر اقتصاد برجای بگذارد؛ فرار مالیاتی موجب رقابت نابرابر بین فعالان اقتصادی و انباشت ثروت برای گروه‌های خاص شده و با اختلال عدالت افقی و عمودی در نظام مالیاتی بر توزیع عادلانه درآمد اثر منفی خواهد گذاشت.

علاوه بر این، فرار مالیاتی موجب تشدید فشار مالیاتی بر فعالیت‌های رسمی می‌شود. در کنار آن، فرار مالیاتی موجب پایین ماندن سهم درآمدهای مالیاتی در بودجه دولت شده و از این رو، باعث تداوم یافتن اتکای بودجه دولت به منابع ناپایدار نفتی در تامین هزینه‌های جاری دولت می‌شود و از این طریق زمینه ایجاد بی‌انضباطی اقتصادی و افزایش تورم را فراهم می‌کند.

سهمی که مالیات از درآمد مردم دارد

آن‌طور که امیدعلی پارسا، رییس سازمان امور مالیاتی اعتقاد دارد، «در حالی که در همه کشورهای دنیا اداره امور کشور با مالیات مردم انجام می‌شود، در کشور ما ۳۷ درصد بودجه دولت از طریق مالیات و کمتر از ۵۰ درصد هزینه جاری دولت از مالیات تامین می‌شود. در کشورهای پیشرفته ۲۵ درصد کل درآمد مردم به عنوان مالیات به دولت پرداخت می‌شود، اما این رقم در ایران ۸.۵ درصد درآمد مردم است که با این عدد نسبتا پایین، بسیاری از کارهای عمرانی و اجرایی دولت نیمه‌تمام می‌ماند. »

وی در اظهارنظری، با بیان این‌که یکی از مشکلات مالیاتی، فرارهای مالیاتی بزرگ است، عنوان کرد: «معضل دیگر معوقات مالیاتی بالاست و برنامه‌های زیادی در سازمان امور مالیاتی برای کاهش فرار مالیاتی و کاهش معوقات شروع کرده‌ایم که مالیات به صورت عادلانه و سالم دریافت کنیم و مانند همه کشورهای دنیا، سازمان مالیاتی باید ریز داده‌ها و تراکنش‌های مالی و املاک را در اختیار داشته باشد. »

به گفته وی، «فرار مالیاتی حتی در بخش دولتی و بخش‌های عمومی غیردولتی نیز وجود دارد و کسانی که برای فرارهای مالیاتی بزرگ سفارش و توصیه می‌کنند، در واقع برای فرار از قانون و حق مردم اقدام می‌کنند و سازمان امور مالیاتی با قدرت وصول مالیات را دنبال می‌کند و به جای تشخیص علی‌الراس می‌خواهد تشخیص مبتنی بر اطلاعات درست را انجام دهد و مدرن سازی سامانه جامع مالیاتی و اطلاعات مالی را برای دریافت مالیات عادلانه و متناسب با ثروت و درآمد و مصرف مردم پیگیری می‌کند. »

۱۸ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی کشف شد

بر این اساس، اواخر تیرماه مدیر کل دفتر بازرسی ویژه مبارزه با پولشویی و فرار مالیاتی از تشدید برنامه‌های مبارزه با فرار مالیاتی این سازمان خبر داد. به گفته وی، «طی ۳ سال اخیر حدود ۳۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان از محل شناسایی فرارهای مالیاتی، تشخیص و مطالبه شده که فقط ۱۸ هزار و ۴۰۰ میلیارد آن مربوط به پارسال بوده است. از این رقم ۱۴ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان مربوط به بررسی تراکنش‌های سنگین و مشکوک بانکی، ۱,۱۰۰ میلیارد تومان مربوط به اعمال ماده ۱۸۱ قانون مالیات‌های مستقیم و ۲,۵۶۰ میلیارد تومان نیز مربوط به شناسایی فرارهای مالیاتی مربوط به سوء‎استفاده از معافیت‌های صادرات و مناطق ویژه و آزاد تجاری، صنعتی در خصوص محصولات پتروشیمی بوده است. »

هادی خانی از ایجاد شرکت‌های صوری، صدور فاکتورهای جعلی، صادرات صوری، سوء‎استفاده از کارت بازرگانی دیگران، استفاده غیرقانونی از معافیت‌های مالیاتی و معاملات غیرواقعی در برخی صنوف به‎عنوان مهمترین گریزگاه‌های مالیاتی یاد کرد و گفت: «با تکمیل شدن پایگاه اطلاعات مؤدیان، بررسی تراکنش‌های بانکی، رصد اطلاعات نظام مالیات بر ارزش افزوده، بررسی صورت معاملات فصلی و همچنین بررسی اطلاعات سایر مراجع می‌توان با موارد فرار مالیاتی در این حوزه‌ها مقابله کرد. »

مدیرکل دفتر بازرسی ویژه، مبارزه با پول‌شویی و فرار مالیاتی سازمان امور مالیاتی کشور همچنین مردادماه امسال از شناسایی بیش از ۲۴ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی با رصد تراکنش‌های بانکی و صدور برگ تشخیص در سه سال اخیر خبر داد.

خانی عنوان کرد: «طی سه سال گذشته، اقدامات لازم به منظور اخذ صورتحساب‌های بانکی حدود ۱۷ هزار مودی مشکوک به فرار مالیاتی و همچنین تفکیک و ارسال اطلاعات به ادارات کل جهت شناسایی مؤدیان و مطالبه و وصول مالیات متعلقه انجام‌گرفته است. »

وی تصریح کرد: «در حال حاضر بالغ‌بر ۴۲۲ میلیون رکورد اطلاعات تراکنش‌های بانکی افراد مشکوک به فرار مالیاتی در سطح کشور، در دستور رسیدگی واحدهای مالیاتی قرار دارد. »

خانی همچنین از شناسایی حدود ۶ هزار مودی جدید از طریق شناسایی و رسیدگی به اطلاعات تراکنش‌های مشکوک بانکی خبر داد و گفت: تاکنون از محل بررسی تراکنش‌های مشکوک بانکی حدود هشت هزار شخص، بالغ‌بر ۲۴ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی، شناسایی و برای این اشخاص برگ تشخیص صادر شده است.

فرارهای مالیاتی را در یک میلیون دانه‌درشت پیدا کنید

در این میان، برای شناسایی و تحقق فرارهای مالیاتی یک اقتصاددان معتقد است که «سازمان امور مالیاتی باید تمرکز خود را روی حدود یک میلیون پرونده‌های کلان مالیاتی مربوط به مؤدیان پردرآمد بگذارد. »

میثم موسایی با بیان این‌که بهترین گزینه ممکن برای اصلاح روند مالیات‌گیری و جلوگیری از فرارهای مالیاتی بهسازی و نوسازی سیستم کلی مالیات‌گیری است، عنوان کرد: با این حال و در شرایط اقتصادی فعلی بهتر است سازمان امور مالیاتی بخشی از پرونده‌های مالیاتی خرد را کنار گذاشته و تمرکز خود را بر پرونده‌های کلان‌تر و مهم‌تر بگذارد. »

این اقتصاددان تعداد پرونده‌های مالیاتی را حدود ۱۰ میلیون پرونده برآورد کرد و گفت: «تعداد بالای این پرونده‌ها باعث شده تا امکان کارآمدتر کردن سیستم مالیاتی در این شرایط وجود نداشته باشد. برای این کار بهتر است سازمان امور مالیاتی در وهله اول تمرکز خود را روی یک میلیون پرونده مالیاتی که از همه مهم‌تر هستند بگذارد، چرا که این پرونده‌ها احتمالاً بیشترین فرار مالیاتی را هم در خود دارند. »

موسایی به منابع محدود سازمان امور مالیاتی برای پیگیری همه امور مربوط به ۱۰ میلیون پرونده مالیاتی هم اشاره کرد و متذکر شد: «این‌که سازمان امور مالیاتی بخواهد برای فلان کشاورز یا باغدار در روستاهای دوردست پرونده مالیاتی باز کند، فقط باعث افزایش هزینه‌ها بر این سازمان می‌شود. مالیات این اقشار حتی اگر هم وصول شود مبلغ ناچیزی است که بعید است فرار مالیاتی آنچنانی هم در آنجا کشف شود. »

اعتماد مردم را کسب کنید

مسعود دانشمند، فعال اقتصادی نیز معتقد است: «در صورتی که مردم و صاحبان مشاغل بدانند و مشاهده کنند پولی‌که بابت مالیات به دولت پرداخت می‌کنند صرف چه کارهای بزرگ و پروژه‌های عظیمی می‌شود، به‌طور قطع مشارکت خود را بیشتر خواهند کرد. مالیات ابزاری مهم در جهت تحقق عدالت، سلامت، بهداشت و بالابردن سطح فرهنگ در کشورهاست. »

به گفته وی، «با اعتبار حاصل از مالیات بسیاری از پروژه‌های نیمه‌تمام کامل می‌شود و دیگر از کسری بودجه‌های سالیانه خبری نیست. بر اساس آنچه مسؤولان اعلام کرده‌اند، از میزان ۹ درصد مالیات بر ارزش‌افزوده کالا و خدمات، یک درصد آن به حوزه سلامت و درمان و ۳ درصد به شهرداری‌ها اختصاص داده می‌شود که در این خصوص می‌توان نقش سهم مالیاتی را در طرح جامع نظام سلامت که به اجرا درآمده و هزینه‌های درمان را بسیار پایین آورده است مشاهده کرد. »

وی متذکر شد: «البته اگر همه مردم در بحث مالیات مشارکت داشته باشند و مالیات خود را به‌موقع و بدون ابزارهای فشار قانونی پرداخت کنند، مساله درست هزینه‌کردن مالیات‌ها هم باید در نظر گرفت. اگر این پول دریافتی در جای درست هزینه نشود، اعتماد مردم از بین می‌رود و به‌طور قطع مشارکت در مالیات‌دهی کاهش پیدا می‌کند. »