نسخه‌های تجاری؛ وقتی درمان به سود تبدیل می‌شود/ شرکت‌های دارویی در پشت پرده نسخه‌نویسی‌های غیرضرروی

اقتصاد۲۴- در نگاه اول، نسخه پزشکی سندی است از یک مسیر درمان، اما وقتی محتوای نسخه با نیاز واقعی بیمار هم‌خوانی ندارد، وقتی دارو‌های گران‌قیمت یا مکمل‌های غیرضروری پشت سر هم در آن ردیف شده‌اند و وقتی بیمار به یک داروخانه خاص ارجاع داده می‌شود، دیگر با یک نسخه عادی روبه‌رو نیستیم؛ بلکه با نشانه‌هایی از یک چرخه‌ای مواجه هستیم که سود آن به جیب داروساز، داروخانه و پزشک می‌رود و بیمار در آن قربانی می‌شود.

نوشتن نسخه‌های تجاری به قصد سود، نه درمان، بلکه مسیری است که نه در مسیر بهبود بیمار، بلکه در مسیر تأمین منافع حلقه‌ای محدود از تجویزکننده و فروشنده طراحی شده است. در این نسخه‌ها، گاهی دارو‌هایی گنجانده می‌شوند که از نظر پزشکی ضرورتی ندارند یا می‌توان جایگزین ارزان‌تری برایشان پیدا کرد. در برخی موارد، بیماران از سوی پزشک یا منشی به یک داروخانه خاص هدایت می‌شوند؛ داروخانه‌ای که ممکن است در هماهنگی مستقیم با این پزشکان فعالیت کند.

مسئله نسخه‌نویسی تجاری، تنها به سود و زیان فردی محدود نمی‌شود. از یک‌سو، بار مالی آن بر دوش بیماران می‌افتد و افرادی گاه بدون اطلاع کافی، دارو‌هایی را تهیه می‌کنند که ضرورتی برای مصرفشان وجود ندارد و از سوی دیگر، افزایش مصرف غیرضروری دارو، فشار مضاعف بر شبکه توزیع، تحمیل هزینه‌های اضافی به بیمه‌ها و منابع ارزی کشور را در پی خواهد داشت و در پایان، شاید آنچه از همه مهم‌تر است، اعتماد بیمار به نظام درمانی‌ست؛ اعتماد به اینکه نسخه‌ای که در دست دارد، اولویتش سلامت اوست، نه منافع دیگران.

تبانی پزشک و داروخانه؛ مشکل اقتصادی یا بحران اخلاقی؟

دکتر هادی احمدی، سخنگوی انجمن داروسازان ایران در پاسخ به پرسشی مبنی براینکه نسخه‌نویسی غیرضروری و ارجاع بیماران به داروخانه‌های خاص توسط پزشکان و داروخانه‌ها، ناشی از مشکلات اقتصادی است یا یک بحران اخلاقی؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «قطعا مشکلات اقتصادی در این قضیه دخیل است. وقتی تعرفه‌ها پایین نگه داشته می‌شود و حقوق پزشکان رعایت نمی‌شود، ماجرا به سمت و سویی می‌رود که پس از مشکل اقتصادی، بحران اخلاقی هم در پی می‌آید. من در این خصوص مصاحبه‌ای هم داشتم که به مذاق عده‌ای خوش نیامد، اما واقعیت همین است. هم از سوی بیماران گزارش‌هایی درباره این تخلفات داشتیم و هم برخی از فایل‌های صوتی‌اش در فضای مجازی پخش شده است.»

وی ضمن تاکید بر اینکه این تخلفات را نمی‌توان به تمام جامعه پزشکی تعمیم داد، افزود: «ما پزشکان خدوم و درستکار زیادی داریم و شاید تعداد اندکی باشند که از این قاعده پیروی نمی‌کنند و اصول اخلاقی را زیر پا می‌گذارند.»

شرکت‌های دارویی در پشت پرده نسخه‌نویسی‌های تجاری

احمدی درباره پشت پرده تبانی پزشکان و داروخانه‌ها عنوان کرد: «این امر ناشی از چند مسئله می‌شود؛ یک اینکه اخیرا اپلیکیشن‌های نسخه‌نویسی رواج پیدا کرده که برخی از شرکت‌های داروسازی مالک آنها هستند. این اپلیکیشن‌ها در اختیار پزشکان قرار گرفته و حتی به نحوی است که بیماران به داروخانه خاصی ارجاع داده می‌شوند. قاعدتا پشت این قضیه قرارداد‌هایی هم با پزشک و هم با داروخانه بسته می‌شود که خلاف قانون و عرف اخلاقی است. ما بار‌ها عنوان کرده‌ایم که هر اپلیکیشنی که قرار است در اختیار پزشکان قرار گیرد باید تحت مدیریت وزارت بهداشت باشد.»

بیشتر بخوانید: ارز چندنرخی، بمب ساعتی رانت و فساد در سلامت

عضو انجمن داروسازان در پاسخ به اینکه وزارت بهداشت چگونه می‌تواند مانع بروز چنین تخلفاتی شود؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «وزارت بهداشت باید سامانه مرجع داشته باشد که تمام نسخ الکترونیکی از طریق آن نوشته شود و در اختیار مراکز درمانی قرار گیرد. اینکه هر شرکت برای خودش اپلیکیشن نسخه‌نویسی داشته باشد و در پی آن یکسری مسائل اقتصادی و رانت شکل گیرد، صحیح نیست. وزارت بهداشت باید به این نتیجه برسد که اپلیکیشن‌های نسخه نویسی را خودش مدیریت کند. سامانه مرجع نسخه‌نویسی الکترونیکی باید در اختیار وزارت بهداشت باشد تا هم به لحاظ امنیت اطلاعات و هم به لحاظ عدم سوء استفاده از بیماران، راه‌اندازی شود؛ ولی متاسفانه برخی از شرکت‌های دارویی اپلیکیشن دارند و دارو‌های خود را در آن تبلیغ می‌کنند.»

نسخه‌نویسی‌های غیرضروری در میان پزشکان متخصص پوست

وی ادامه داد: «متاسفانه برخی از پزشکان، به خصوص پزشکان پوست درگیر و آلوده این هستند که نسخی را می‌نویسند که اصلا مورد نیاز بیمار نیست. این امر ناشی از وعده وعید‌های شرکت‌ها به پزشکان است که اصلا اخلاقی نیست. اغلب این تخلفات مربوط به پزشکانی است که در حوزه پوست فعالیت می‌کنند. حتی برخی از پزشکانی که کار پوستی می‌کنند، نسخی را می‌نویسند که هیچ داروخانه‌ای نمی‌تواند بخواند جز یک داروخانه خاص.»

سخنگوی انجمن داروسازان خاطرنشان کرد: «همانطور که پیشتر اشاره کردم، اغلب پزشکان با شرافت کار می‌کنند ولی در جامعه کسانی هستند که تخلف کنند. در چنین شرایطی باید وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی و سازمان‌های ذی‌ربط ورود کرده و ریشه آن را بررسی کنند. ما در نظام پزشکی مواردی از این شکایات داشتیم که تذکر دادیم و آنها را به هیات‌های انتظامی نظام پزشکی ارجاع دادیم ولی متاسفانه تعداد چنین تخلفاتی دارد گسترش پیدا می‌کند. به باور من هرچه سریع‌تر، هم معاونت درمان وزارت بهداشت و هم سازمان‌های نظام پزشکی باید به این قضیه ورود پیدا کنند تا پرداخت از جیب بیمار زیاد نباشد و آنچه نیاز دارد، نوشته شود. اپلیکیشن‌های نسخه‌نویسی باید مورد بررسی قرار گیرند که چرا برخی نسخ کددار هستند و به داروخانه خاصی ارجاع داده می‌شوند؟ قطعا ارتباط خاصی میان پزشک و داروخانه وجود دارد و این خلاف قانون است. امیدوارم کسانی که این خطوط قرمز را رعایت نمی‌کنند، از جامعه پزشکی زدوده شوند.»

احمدی در پاسخ به اینکه تاکنون گزارشی از اثر سوء نوشتن داروی غیرضروری بر سلامت بیمار واصل شده است؟ بیان کرد: «بیشتر این نسخ غیرضروری شامل مکمل‌ها، ویتامین‌ها و محصولات آرایشی و بهداشتی هستند که ضرری برای سلامت ندارد ولی پرداختی آن از جیب بیمار افزایش پیدا می‌کند که باتوجه به شرایط اقتصادی مردم اصلا به صلاح نیست. معمولا دارو‌هایی نوشته می‌شود که اثر سویی ندارد ولی مشکل اقتصادی برای بیماران ایجاد می‌کند.»