گروگان‌گیری تاریخی در پارک یاس؛ سکوت ۸ ماهه میراث‌فرهنگی و همدستی با دیوار‌های سیمانی

اقتصاد۲۴- درِ ورودی بوستان بسته است. نگهبان می‌گوید چند ماه است که اجازه ورود به کسی داده نمی‌شود. وقتی درباره کشف آثار تاریخی در بوستان می‌پرسم، می‌گوید: «شما کی هستی؟ از کجا می‌دانی؟» بالاخره در را باز می‌کند و می‌گوید: «هر چی هست پشت این دیوار‌های سیمانی پیدا شده.» حدود دو متر دیوار سیمانی را اسفندماه گذشته دور گودالی عمیق که آثار در آن پیدا شده، کشیده‌اند.

تابستان سال گذشته بود که آثار تاریخی در بوستان مادر و کودک (یاس) کشف شد و تا هفته گذشته که رئیس کمیته گردشگری شورای شهر تهران و شهردار منطقه۳ آن را رسانه‌ای کردند، نه مسئولان میراث‌فرهنگی استان تهران و نه مدیران شهرداری درباره آن صحبت نکرده بودند.

«محسن سعادتی»، معاون میراث‌فرهنگی استان تهران، به «پیام ما» می‌گوید: «پژوهشگاه میراث‌فرهنگی به موضوع ورود کرده و در حال بررسی است. ما منتظر نتایج پژوهشگاه بودیم تا اظهارنظر کنیم.» حفاری پروژه متوقف شده، اما هنوز اطلاعاتی درباره انجام مطالعات و جزئیات بررسی‌ها در دست نیست.

تنها اظهارات کلی «احمد علوی»، رئیس کمیته گردشگری شورای شهر تهران، درباره قدمت آثار کشف‌شده در دست است که گفته: قدمت آثار مربوط به دوران قاجار و پهلوی اول است.

از طرفی نشانه‌ای از انجام مطالعات باستان‌شناسی در محوطه محصورشده دیده نمی‌شود و نگهبان هم می‌گوید: «تا جایی که من دیدم، همان روز‌های اول چند نفر از میراث و شهرداری آمدند، دیدند و بعد رفتند و خبری نشد.»

چندی پیش هم که در بهشت زهرای تهران آثاری به‌دست آمد، مسئولان در مورد حفاری‌های بهشت زهرا سکوت کرده بودند، تا روزی که یکی از فعالان شبکه‌های اجتماعی موضوع کشف آثار باستانی در این محدوده را منتشر و مسئولان را مجبور به واکنش کرد؛ هر چند در قبال این موضوع هم مسئولان میراث‌فرهنگی ابراز بی‌اطلاعی و دوباره سکوت پیشه کردند و مسئله را به گذر زمان سپردند و امید به هیاهوی اخبار روز بستند.

بیشتر بخوانید:هزینه‌های نجومی پروژه‌های تاریخی سینما و تلویزیون روی دست بنا‌های تاریخی/ هنگامه‌ای که تاریخ در قاب ناآگاهی می‌شکند!

تابستان سال گذشته وقتی دور یک بخش از پارک را محصور کردند، اهالی با این تصور که قرار است درختان پارک را قطع کنند، شروع به اعتراض کردند و صدایشان را به شهرداری منطقه رساندند.

 چندی بعد جای گونی‌های آبی را یک دیوار بلند سیمانی گرفت. ماجرا جدی‌تر از قطع چند درخت در پارک بود. حالا کسی اجازه ورود به پارک را نداشت. چند ماه بعد هم بخشی از محدوده شمالی پارک با دیواری سیمانی محصور شد. هفته گذشته بالاخره مدیران شهری تصمیم گرفتند موضوع را رسانه‌ای کنند.

«حمید جوانی»، شهردار منطقه ۳، اعلام کرد در بوستان یاس درختی قطع نشده و حصارکشی اطراف محدوده‌ای انجام شده است که قرار بود مخزن بتنی آب خام نصب شود، اما در جریان گودبرداری به آثار و اشیای تاریخی برخورده‌اند. به‌گفته جوانی، موضوع به اداره‌کل میراث‌فرهنگی تهران ارجاع داده شد و درنهایت دستور توقف پروژه صادر شده است تا زمانی که در مورد آن تصمیم‌گیری شود. هنوز تصمیم‌گیری روشنی در مورد این محدوده صورت نگرفته است.

«محسن سعادتی» در مورد اینکه چرا درباره این پروژه هشت ماه سکوت کرده‌اند، می‌گوید: «ما سکوت نکردیم، پروژه به پژوهشگاه میراث‌فرهنگی سپرده شده بود و ما منتظر گزارش پژوهشگاه بودیم.» او ذکر جزئیات در مورد انجام مطالعات و نتایج آن را به زمانی دیگر موکول می‌کند.

اما گویا احمد علوی، رئیس کمیته گردشگری شورای شهر تهران، برخلاف معاون میراث‌فرهنگی استان، از نتایج مطالعات خبر دارد: «چند ماه پیش، طبق مصوبه شورای شهر درباره مخازن آب دفنی در استان‌ها به‌منظور مدیریت ناترازی آب، عملیات حفاری در بوستان مادر و کودک، واقع در بوستان یاس منطقه۳، انجام شد. در جریان این حفاری، همکاران ما به تعدادی بنا و سازه تاریخی برخورد کردند.

بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد این بنای تاریخی، احتمالاً متعلق به اواخر دوره قاجار یا اوایل پهلوی اول، در این محدوده وجود داشته که بخشی از آن از زیر خاک بیرون آمده است.

بااین‌حال، ادامه مطالعات تخصصی توسط وزارت میراث‌فرهنگی و پژوهشگاه میراث ضروری است.» این اولین‌بار نیست که حفاری‌ها در تهران با آثار تاریخی برخورد می‌کنند. دشت تهران سابقه سکونتی چندهزارساله دارد و هر بار نشانه‌ای برای مرور تاریخ این سکونت باستانی سر از خاک بر می‌آورد. یک روز در قیطریه و روز دیگر در دروس و روزی در مولوی و در ماه‌های اخیر در محله پاسداران و خیابان دولت.

بیشتر بخوانید: اثر تاریخی ربع رشیدی تبریز در معرض تخریب

باید دید میراث‌فرهنگی بالاخره چه زمانی قرار است روایت این کشفیات جدید و اطلاعات بیشتری از این بنا را که در نزدیکی باغ سفارت انگلیس قرار دارد، منتشر کند.

کشفیات باستان‌شناسی تهران

ریشه‌های چندهزارساله این شهر نمی‌خواهند در میان هیاهو و ساخت‌وساز‌ها و شلوغی‌های پایتخت فراموش شوند. همین است که هرازگاهی در گوشه‌ای سر بیرون می‌آورند تا بخشی از تاریخ آن را روایت کنند؛ از تپه‌های قیطریه که با بیش از ۳۵۰ گور باستانی، بخشی از تاریخ تهران را تکمیل کردند و نشان دادند ساکنان سه هزار سال پیش این شهر تا چه اندازه اهل هنر

بوده‌اند و چه زندگی شگفت‌انگیزی داشته‌اند تا بانوی هفت‌هزار‌ساله مولوی که تاریخ تهران را تغییر داد، همه، نشان می‌دهند تهران نباید نشانه‌های تمدنی خود را زیر پای برج‌ها و آسمان‌خراش‌ها قربانی کند.

سال ۱۳۳۷ بود که لودر‌ها در قیطریه یکی از مهمترین محوطه‌ها باستانی تهران را کشف کردند. توسعه تهران به تپه‌های قیطریه رسیده بود و لودر‌ها در حال پیش بردن پروژه‌ای ساختمانی بودند که گورستانی تاریخی نمایان شد.

کاوش‌های گسترده باستان‌شناسی آغاز و تمدنی بااهمیت و ارزشمند شناسایی شد. البته پیش از این اتفاق نیز نشانه‌هایی در همان محدوده کشف شده بود، از جمله آثاری که یکی از کارکنان سفارت انگلیس به موزه بریتانیا هدیه داده بود و بعد از اکتشافات قیطریه این احتمال قوت گرفت که این آثار هم از تپه‌ای در همان حوالی به‌دست آمده باشد.

یا زمانی که در محله دروس و باغ مهدی‌قلی‌خان هدایت آثاری از یک گورستان باستانی کشف شد، باز هم نشانه‌های کوچکی از یک تمدن بزرگ بود که در اواخر دهه ۳۰ پازل آن در کاوش‌های تپه قیطریه تکمیل شد. حفاری‌های قیطریه منجر به شناسایی یکی از گسترده‌ترین گورستان‌های باستانی تهران شد.

۳۵۰ گور باستانی کشف شد و از دل این گور‌ها بیش از دو هزار و ۵۰۰ ظرف سفالی، ابزار مفرغی، زیورآلات و حتی خنجر‌هایی بیرون آمد که گویی همگی هزاران سال پیش همراه مردگان دفن شده بودند.

در این کاوش‌ها هیچ سازه یا بنای معماری کشف نشد، به‌جز بخش کوچکی در نزدیکی دیوار شرقی پارک قیطریه که به‌نظر می‌رسد ساکنان باستانی این محدوده آن صخره‌ها را برای ایجاد سکونتگاه‌های موقت، هموار کرده بودند.

آثار به‌دست‌آمده در کاوش‌های قیطریه به موزه ملی ایران منتقل شدند؛ هر چند آثاری که پیش‌ازآن کشف شده بودند، سر از موزه بریتانیا درآوردند.

کشف جنجالی قیطریه با آن حجم از اطلاعات پژوهشی که در اختیار باستان‌شناسان و پژوهشگران گذاشت، آخرین کشف باستانی تهران نبود. در سال ۱۳۹۳، حفاری‌های شرکت فاضلاب در خیابان مولوی تهران، منجر به کشف آثاری از سکونت در دشت تهران شد، اما قدمت آثار به‌دست‌آمده بیشتر از آثار قیطریه بود.

بیشتر بخوانید:متروک شدن تنها عمارت صفوی بندرعباس+ عکس

اسکلتی که در مولوی کشف شد، به گواه پژوهشگران هفت هزار سال قدمت داشت. اسکلت متعلق به زنی ۳۵ساله بود که حدود هفت هزار سال پیش در همین محدوده زندگی می‌کرده و احتمالاً بر اثر عفونت استخوانی جان خود را از دست داده بود. قرار شد محوطه کشف بانوی هفت‌هزارساله تبدیل به سایت موزه شود، نشد.

اسکلت به موزه ملی ایران منتقل شد تا شاید روزی بانوی هفت‌هزارساله بخش بزرگتری از تاریخ تهران را نقل کند؛ بخشی که هنوز نمایان نشده است.

حالا هم بخش دیگری از تاریخ پایتخت که روایتی معاصر از این شهر را بیان می‌کند، ماه‌هاست که سر از خاک بیرون آورده و در سکوت چشم به آسمان این شهر و حصار سیمانی اطرافش دوخته تا ببیند سرنوشتش چگونه رقم خواهد خورد.