طبل جنگ در خاورمیانه؛ آیا توافق با امریکا از دست رفته و جنگ نزدیک است؟ / نشانه‌های درگیری نظامی ظاهر شد

اقتصاد۲۴- مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای میان ایران و آمریکا هرچند آغاز امیدوارکننده‌ای داشت و با سرعت پیش رفت، اکنون به نقطه حساسی رسیده که شاید بتوان آن را «بن‌بست» توصیف کرد. مهلت دوماهه‌ای که دونالد ترامپ در نامه‌ای به رهبری تعیین کرده بود به پایان رسیده، بی‌آن‌که پیشرفتی در روند گفت‌و‌گو‌ها حاصل شده باشد. نه ایالات متحده از خواسته‌هایش عقب‌نشینی کرده و نه ایران حاضر به عدول از خطوط قرمز به‌ویژه در موضوع غنی‌سازی است.

نشانه‌های افزایش تنش چگونه ظاهر شد؟

پیچیدگی ماجرا با تهدید‌های نظامی آمریکا علیه ایران شدت یافته. برخلاف دو ماه پیش، به نظر نمی‌رسد دولت ترامپ تمایلی به جلوگیری از ورود اسرائیل به فاز درگیری نظامی با ایران داشته باشد.

ترامپ که پیش‌تر در فروردین گفته بود: «اگر ایران توافق نکند، با بمب‌هایی به آنها حمله خواهیم کرد که تاکنون ندیده‌اند»، چند روز پیش در هواپیمای ریاست‌جمهوری و در مسیر نیوجرسی، به خبرنگاران گفت: «آن‌ها غنی‌سازی نخواهند کرد. اگر این کار را انجام دهند، مجبور خواهیم شد مسیر دیگری را در پیش بگیریم. نمی‌خواهم از آن مسیر استفاده کنم، اما چاره‌ای نخواهیم داشت. هیچ‌گونه غنی‌سازی‌ای وجود نخواهد داشت.».

اما تهدید‌های ترامپ تنها بخشی از ماجراست. موضوع جدی دیگر، احتمال تصویب قطعنامه‌ای در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که راه را برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی هموار می‌کند. مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که در برابر چنین اقدامی، واکنشی قاطع خواهند داشت که خروج از پیمان NPT بخشی از آن است. نیازی به تاکید نیست که چنین تحولاتی، چشم‌انداز توافق را بیش از پیش دور از دسترس کرده است.

مواضع صریح تهران

علاوه بر تهدید به واکنش به قطعنامه احتمالی، مرور مواضع تهران در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که ایران در موضوعات مورد اختلاف، به‌ویژه در بحث غنی‌سازی، قصد عقب‌نشینی ندارد. روشن‌ترین مصداق این رویکرد، سخنان اخیر رهبری در مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی (۱۴ خرداد ۱۴۰۴) بود که طی آن درخواست‌های آمریکا را «یاوه‌گویی» توصیف کرده و گفتند: «چرا دخالت می‌کنید که ایران غنی‌سازی داشته باشد یا نه؟ به شما چه؟ شما چه‌کاره‌اید؟»

بیشتر بخوانید: قطعنامه و گزینه‌های سخت تهران؛ ایران به خروج از NPT نزدیک می‌شود؟

این اظهارات، آن‌هم در اوج نگرانی‌های بین‌المللی درباره سطح غنی‌سازی ایران، پیامی صریح به واشنگتن و متحدانش بود: جمهوری اسلامی قصد عقب‌نشینی ندارد.

توافق یا جنگ؟

طرف آمریکایی نیز پیام تهران را به‌خوبی دریافت کرده و به‌طور هم‌زمان پیام‌های تهدیدآمیزی ارسال کرده است؛ از جمله اینکه اگر ایران به میز مذاکره بازنگردد، گزینه نظامی روی میز خواهد بود. بنا بر گزارش‌ها، کاخ سفید اخیراً به اسرائیل اعلام کرده در صورت عدم بازگشت ایران به مذاکرات، احتمال درگیری نظامی منتفی نخواهد بود.

این در حالی است که آمریکا پیش‌تر از اسرائیل خواسته بود در مسیر گفت‌و‌گو‌ها مانع‌تراشی نکند. به‌نظر می‌رسد آن هشدار حالا دیگر محلی از اعراب ندارد و واشنگتن امید چندانی به ثمربخشی دیپلماسی ندارد.

نشانه‌های تغییر فاز به درگیری نظامی

تغییر لحن واشنگتن و پاسخ‌های قاطع تهران تنها نشانه‌های تغییر فاز به درگیری نیست. فهرستی از تحرکات تازه نیز این گمانه را تقویت می‌کند:

۱. تعویق ناگهانی جلسه رییس سنتکام در سنای آمریکا:

ژنرال مایکل اریک کوریلا، فرمانده سنتکام، که قرار بود در جلسه رسمی کمیته نیرو‌های مسلح سنا درباره راهبرد آمریکا در خاورمیانه گزارش دهد، به‌طور غیرمنتظره‌ای حضور خود را لغو کرد. برخی منابع نظامی علت این اقدام را وضعیت آماده‌باش نیرو‌های آمریکایی در منطقه عنوان کرده‌اند، هرچند سنتکام هنوز توضیحی رسمی ارائه نکرده است.

۲. تخلیه اماکن دیپلماتیک آمریکا در منطقه:

گزارش‌های تأییدنشده از عراق، کویت، بحرین و قطر نشان می‌دهد که ایالات متحده برخی کارکنان غیرضروری خود را از سفارتخانه‌ها و پایگاه‌های نظامی خارج کرده است؛ اقدامی که معمولاً در آستانه حملات احتمالی انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید:واکنش ایران به تصویب قطعنامه غنی‌سازی ۹۰ درصد است

این اقدام بی‌سابقه نیست، اما هشدار امیز است. در پاییز ۱۳۹۸، درست پیش از حمله موشکی ایران به پایگاه عین‌الاسد در پاسخ به ترور سردار سلیمانی، آمریکا دست به جابه‌جایی مشابهی زد. همچنین در بهار ۱۴۰۲ و پاییز ۱۴۰۳، با افزایش تنش‌ها در سوریه و عراق، ایالات متحده بخشی از نیرو‌های خود را از مناطق حساس خارج کرد.

۳. بیانیه عجیب شورای عالی امنیت ملی:

شورای عالی امنیت ملی ایران هشدار داده که در صورت حمله به مراکز حیاتی کشور، پاسخ مستقیمی به تأسیسات حساس دشمن خواهد داد. در بیانیه شورا آمده است:

«هرگونه شرارت نسبت به زیرساخت‌های اقتصادی و نظامی جمهوری اسلامی، به‌طور دقیق و متناسب پاسخ داده خواهد شد، از جمله تهاجم به تأسیسات هسته‌ای پنهان رژیم صهیونیستی.»

۴. افشای اسناد هسته‌ای اسرائیل:

نهاد‌های امنیتی ایران اعلام کرده‌اند به بخشی از اسناد محرمانه برنامه هسته‌ای اسرائیل دست یافته‌اند. هرچند گفته شده که این اسناد تازه به دست نیامده، اما انتخاب این زمان برای افشای آنها حامل پیام روشنی است: ایران ابزار‌های اطلاعاتی خود را به میدان آورده است.

چه خواهد شد؟

مجموعه این تحولات حاکی از آن است که پرونده ایران و آمریکا در حال عبور از فاز دیپلماسی به مرحله‌ای جدید و خطرناک‌تر است. تصویب احتمالی قطعنامه در شورای حکام و فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند نقطه عطفی در افزایش تقابل سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی باشد.

تابستان ۱۴۰۴ ممکن است داغ‌ترین و سرنوشت‌سازترین فصل برای آینده سیاست خارجی ایران و امنیت خاورمیانه باشد.