تحرک دیپلماسی و میدان؛ تاثیر مذاکرات با تروئیکای اروپایی همزمان با حملات موشکی ایران بر روند جنگ

اقتصاد۲۴- دیروز در حالی که هشتمین روز جنگ ایران و اسرائیل در جریان بود، وزیر امور خارجه به سوئیس پرواز کرد تا در نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل و پس از آن، در جلسه مذاکره با همتایان خود از سه کشور اروپایی به علاوه نماینده اتحادیه اروپا شرکت کند. همان زمان که ژنو محل مذاکرات بود، جلسه اضطراری شورای امنیت سازمان ملل نیز در نیویورک جریان داشت.

ساعتی قبل از آن نیز موجی از حمله موشکی ایران به سمت اسرائیل روانه شده بود که تل‌آویو، حیفا و بئرالسبع و به‌طور مشخص دو پایگاه هوایی مهم نواتیم و هاتزریم را هدف قرار داد. میزان خسارت در حیفا بیش از نقاط دیگر گزارش شد. طبق اعلام سخنگوی عملیات وعده صادق ۳، این عملیات با استفاده از موشک‌های دوربرد و فوق‌سنگین، پهپاد‌های تهاجمی و پهپاد‌های انتحاری انجام شد و تا لحظه تنظیم این گزارش، منابع عبری از زخمی شدن ۳۰ نفر در این موج خبر دادند.

چرا دیپلماسی؟

برخلاف خواسته یک جریان فکری تندرو خاص که در ۹ روز گذشته تلاش زیادی کرد تا مسیر دیپلماسی را به‌طور کامل مسدود کند، این‌طور به نظر می‌رسد که ایران همزمان با دفاع از خود و حمله به مواضع راهبردی اسرائیل، مسیر دیپلماسی و پایان دادن به جنگ را نیز پیگیری می‌کند؛ مسیری که به‌طور قطعی فارغ از اینکه به نتیجه مطلوب ایران برسد یا نه، با سنگ‌اندازی گسترده عوامل داخلی مواجه خواهد شد.

برخلاف آنچه این گروه فکری تصور می‌کنند، همیشه باید برنامه‌ای برای پایان دادن به جنگ در دسترس باشد چراکه در نبود چنین برنامه‌ای، احتمال وخامت بیش از پیش اوضاع وجود دارد. هر جنگی نیز یک روز به پایان می‌رسد و چه بهتر که ابزار این پایان، دیپلماسی باشد. آنچه دیروز در ژنو انجام شد، ادامه روندی بود که از سال ۱۴۰۳ و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل به ابتکار ایران آغاز شد. ایران در ماه‌های گذشته به‌رغم تیرگی گسترده روابط با این کشورها، همواره برای حفظ گفت‌و‌گو‌ها با اروپا پیش‌قدم شده است.

ایرنا در گزارشی از محتوای مذاکرات ژنو نوشت: «نخستین دور گفت‌و‌گو‌ها با رویکردی محترمانه و جدی برگزار شد که دربرگیرنده دیدگاه‌های همه طرف‌ها بود. برخی مطالب مطرح‌شده می‌توانند شفاف‌تر شوند تا راه را برای دیپلماسی بگشاید. به‌ویژه، کشور‌های E۳ و اروپا، که طراح گفت‌و‌گو‌های هسته‌ای با ایران بوده‌اند، همچنان امیدوارند نقشی تاریخی ایفا کنند و فرصتی دیگر برای پیشبرد دیپلماسی به دست آورند.

بیشتر بخوانید:هزینه ۶.۵ میلیارد دلاری اسرائیل برای ۹ روز جنگ

آنچه مورد تأکید قرار گرفت، این بود که تنها با توقف تجاوز می‌توان مسیر دیپلماسی را بر اساس فرایندی صادقانه گشود. هیئت ایرانی تاکید کرد که ایران میز مذاکره را ترک نکرده و این مذاکرات، پایان گفت‌و‌گو نیست. پنج دور مذاکره پیشین ایران با E۳ نشان‌دهنده اراده ایران برای حفظ کانال گفت‌و‌گو است.» مذاکرات ژنو با اعلام یک تایم تنفس، برای دور دوم نیز ادامه پیدا کرد و تاحدود ساعت ۲۱ به وقت تهران به طول انجامید.

در نشست شورای حقوق بشر

عراقچی پیش از برگزاری مذاکرات با وزرای خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس در ژنو به محل برگزاری شورای حقوق بشر رفت و به سخنرانی پرداخت. وزیر امور خارجه صحبت‌های خود را اینگونه آغاز کرد: «من عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران هستم؛ کشوری صلح‌دوست که وارث یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری است و سهمی ارزنده در اعتلای تمدن، فرهنگ و اخلاق انسانی داشته است.»

رئیس دستگاه دیپلماسی سپس در ادامه صحبت‌های خود به شرح تجاوز اسرائیل به ایران، حمله آنان به مناطق غیرنظامی، تاسیسات هسته‌ای، اقدامات اسرائیل در منطقه، حق ایران برای دفاع مشروع بر اساس ماده ۵۱ منشور ملل متحد، آغاز جنگ در میانه مذاکرات دیپلماتیک با آمریکا و هشدار درباره فرسوده شدن نظام حقوق بین‌الملل مبتنی بر سازمان ملل در صورت بی‌عملی و عدم اقدام در برابر متجاوز پرداخت.

عراقچی صحبت‌های خود را با این هشدار به پایان رساند: «اجازه دهید صراحتاً بگویم: اگر قرار است سازوکار‌ها و نهاد‌های پرهزینه‌ای که طی هشت دهه گذشته برای حفظ حقوق بشر و کرامت انسانی ایجاد کرده‌ایم، کارکردی داشته باشند، اکنون زمان اثربخشی آن فرا رسیده است. ما اکنون به اقدام نیاز داریم. در غیر این صورت، کل نظام حقوق بین‌الملل مبتنی بر سازمان ملل به شدت فرسوده خواهد شد. ما در لحظه‌ای تاریخی برای تمدن بشری قرار داریم؛ زمانی که ملتی متمدن، هدف جنگی ناعادلانه و تجاوزکارانه واقع شده است.»

عراقچی تاکید کرد: «جامعه جهانی، هر کشور، هر نهاد و هر سازوکار وابسته به سازمان ملل، باید به‌هوش باشد، و همین حالا برای متوقف ساختن متجاوز، برای پایان دادن به مصونیت از مجازات، و برای پاسخ‌گو ساختن عاملان این جنایات بی‌پایان در منطقه ما اقدام کند. این ندایی است از جانب فردی که تمام عمر خود را وقف گفت‌و‌گو و دیپلماسی کرده است، اما در عین حال، رزمنده‌ای است که در جنگ تحمیلی رژیم صدام حضور داشته و می‌داند چگونه باید از سرزمین مادری‌اش دفاع کند.»

اروپا و آژانس به وظایف بین‌المللی خود عمل کنند

محسن پاک‌آئین، سفیر پیشین ایران در آذربایجان درباره تاثیر گفت‌و‌گو‌های ژنو بر تحولات جاری گفت: «تروئیکای اروپا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حوادث اخیر وظایف خود را به‌هیچ‌وجه به خوبی انجام ندادند. دقیقاً خلاف موازین بین‌المللی عمل یا در برابر تخلفات رژیم صهیونیستی سکوت کردند. مذاکرات ژنو امتحانی است برای آنها که بتوانند اشتباهات خود را جبران کنند.»

او ادامه داد: «این جنگ به ما تحمیل شده است و با توجه به این حقیقت، در وهله اول ما حق دفاع مشروع از خود را داریم. کشور‌های جهان از جمله اعضای شورای امنیت سازمان ملل نیز باید در جهت حمایت از ایران، تنبیه متجاوز و آن طرفی که جنگ را تحمیل کرده، همچنین متقاعد کردن متجاوز به آتش‌بس و همچنین پرداخت غرامت عمل کنند، اما متاسفانه رویکرد اروپا و آژانس تاکنون اینگونه نبوده است.»

این تحلیلگر سیاست خارجی تاکید کرد: «انتظاری که ما از این مذاکرات داریم، انتظار فوق‌العاده‌ای نیست. انتظارمان این است که اروپا و آژانس وظایف بین‌المللی خود را بدون جانبداری انجام دهند. تلاش‌شان این باشد که وظایف‌شان را با نگاه فنی و موازین سازمان ملل و آژانس دنبال کنند و موضع عادلانه و منصفانه‌ای بگیرند که در غیر این صورت، کارشان ترغیب رژیم صهیونیستی خواهد بود. در این حالت مشخص نیست که پایان این جنگ چه خواهد شد، اما جمهوری اسلامی در هر شرایطی از خود دفاع مشروع خواهد کرد.»

باید با آمریکا به توافق برسیم

کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران در نیویورک گفت: «آنچه در ژنو انجام شد، یک مسیر فرعی است. مسیر اصلی از کانال مذاکره با آمریکا می‌گذرد. اروپایی‌ها اثرگذاری مستقیمی بر اسرائیل که به ما حمله کرده، ندارند. حداقل تجربیات دو سال اخیر با نگاه به جنگ در غزه اینطور به ما نشان می‌دهد که فقط آمریکا تاثیر مستقیم بر اسرائیل دارد.

اما ملاقاتی که با اروپایی‌ها انجام شد اگر در ادامه منجر به نتایجی شود، یک اقدام مثبت است. چراکه جو عمومی را می‌تواند تحت تاثیر قرار بدهد. مشکل این است که جو عمومی به غیر از برخی کشورها، زیاد به نفع ایران نیست؛ به‌رغم اینکه ایران مورد تجاوز قرار گرفته است. مثلاً سازمان همکاری اسلامی کار عمده‌ای در این خصوص انجام نداده است. از ۵۶ کشور اسلامی فقط ۲۱ کشور اسرائیل را محکوم کردند. این تعداد در آژانس ۱۱ کشور بود. اگر بتوانیم از رهگذر این کانال کاری جدی با اروپایی‌ها انجام دهیم، بر جو عمومی تاثیر دارد.»

بیشتر بخوانید:فیلم/ حمله اسرائیل به یک ساختمان مسکونی در قم

او یادآور شد: «اما مشکل بزرگ آنجاست که اغراق نکرده‌ایم اگر بگوییم روابط ایران و اروپا طی ۴۰۰ سال گذشته به این تیرگی نبوده است. این شرایط اصلاً درست نیست و در نتیجه لازم است که صرف نظر از مسئله جنگ، این رابطه حداقل اندکی بهبود پیدا کند. اگر این بهبود نسبی اتفاق بیفتد، می‌تواند روی جو عمومی، رسانه‌ها، جوامع مدنی و پارلمان‌ها تاثیر بگذارد.

روابط عمومی و تبلیغات در جنگ بسیار مسئله مهمی است. از طرف دیگر ایران در قضیه جنگ اوکراین برای روسیه زیاد مایه گذاشت، اما مسکو در هشت روز گذشته کار خاصی در ارتباط با حمایت از ما انجام نداده است. الان دست مقامات ما باز است که اندکی در قضیه اوکراین مواضع‌شان را تعدیل کنند که می‌تواند روی رابطه با اروپا تاثیر مثبت بگذارد.»

این تحلیلگر ارشد سیاست خارجی تاکید کرد: «اما همانطور که گفتم، مسیر اصلی دیپلماسی برای توقف جنگ و رسیدن به یک راه‌حل، بخواهیم یا نخواهیم از کانال گفت‌و‌گو با آمریکا می‌گذرد. این موضوع نیز ابعاد دوگانه‌ای دارد. ابتدا اینکه جلوی ورود آمریکا به جنگ و به نفع اسرائیل گرفته شود. در بُعد دیگر نیز موضوع توقف جنگ است. ناچاریم که این کار را با آمریکا انجام دهیم.

جای تاسف دارد که آقای عراقچی و روانچی گفتند تا جنگ در جریان است، حاضر نیستیم مذاکره کنیم. این موضع‌گیری اصلاً خوب نیست. ما تجربه نتیجه این نوع موضع‌گیری را قبلاً در موضوع جنگ ایران و عراق دیده‌ایم. در آن زمان نیز موضع ما این بود که مذاکره نمی‌کنیم، صدام باید مجازات شود و دیگر مسائلی که می‌دانیم. اما در نهایت، در شرایطی مجبور به مذاکره شدیم که اهرم‌هایمان از دست رفته بود و شرایط پایان جنگ به آن شکل درآمد.»

احمدی ادامه داد: «آقایان که تجربه جنگ ایران و عراق را دارند، باید از این تجربه استفاده کنند. ضمن اینکه برخلاف بعضی مواضع، آمریکا همان روز اول به صورت رسمی اعلام کرد که در حمله اسرائیل به ایران نقش و دخالتی ندارد. فردا و پس‌فردای آن نیز ترامپ همین صحبت را کرد. بعد از آن حرف‌های غیرقابل قبولی زد و از آنچه پیروزی اسرائیل می‌نامید ابراز خوشحالی کرد.

اما این موضع دور از انتظار نبود. چون می‌دانیم که آمریکا همیشه از اسرائیل حمایت می‌کند. ولی هیچ وقت عملاُ در اقدامات تجاوزکارانه اسرائیل دخالت نکرده. شرکت نکردن در تعرض، جدا از کمک به اسرائیل برای رهگیری موشک‌های ماست.

با توجه به این موضوع، می‌توانیم مذاکرات با آمریکا را ادامه دهیم. می‌توانستیم دور ششم را برگزار کنیم و هنوز هم می‌توانیم. به هر حال رسیدن به یک راه‌حل در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران و مسائل بین ایران و آمریکا می‌تواند تاثیر عمده بر این اقدام اسرائیل داشته باشد.»

او با اشاره به تجربیات تاریخی درباره پایان جنگ‌ها گفت: «برای توقف یک جنگ، راه موجود رسیدن به یک توافق مرضی‌الطرفین یا شکست کامل یک طرف است. یا باید اسرائیل را به طور کامل شکست بدهیم یا آنها را وادار به تسلیم کنیم. در جنگ جهانی دوم که راه‌های دیپلماتیک بسته بود، جنگ نهایتاً با تسلیم ژاپن و شکست کامل آلمان تمام شد. بنابراین، باید این تجربیات را به صورت موثر در نظر گرفت.»