آیا بریکس می‌تواند به موتور توسعه قاره سیاه تبدیل شود؟

اقتصاد۲۴- کشور‌های عضو بریکس پلاس این توان را دارند تا با ایجاد شراکت راهبردی با قاره آفریقا، به سود‌های بلندمدت اقتصادی و ژئوپلیتیکی دست یابند. به باور گروهی از ناظران این بلوک با کمک به این قاره جهت غلبه بر بحران‌های انرژی و بدهی که مانعی بر سر راه توسعه‌اش هستند، قادر است چشم‌انداز خود از جهانی عادلانه‌تر را تا حدودی محقق سازد؛ جهانی که در آن، همه کشور‌ها محترم شمرده می‌شوند و برای حل مشکلات مشترک، همکاری می‌کنند.

در همین راستا ده عضو کنونی بریکس پلاس بیش از بسیاری از کشورها، می‌توانند با بی‌عدالتی‌های سیاسی و اقتصادی‌ای که آفریقا طی سال‌ها متحمل شده، همدلی کنند. بسیاری از آنها – از جمله سه عضو آفریقایی این بلوک یعنی آفریقای جنوبی، مصر و اتیوپی – تجربه استعمار و بهره‌کشی، بدهی‌های سنگین و ساختار ناعادلانه نظام مالی جهانی را به خوبی درک کرده‌اند.

چنین پیوند‌های مشترک، طی دو دهه گذشته، روابط نزدیک‌تری میان کشور‌های عضو بریکس پلاس و قاره آفریقا ایجاد کرده است.

معنای همکاری راهبردی بریکس و قاره سیاه

در همین راستا پراجکت سیندیکت با انتشار یادداشتی مدعی شد، در ۱۵ سال گذشته، چین به بزرگ‌ترین شریک تجاری آفریقا تبدیل شده و مبادلات سالانه میان دو طرف به ۲۹۵ میلیارد دلار رسیده است. تجارت قاره سیاه با دیگر اعضای بریکس پلاس نیز رشد داشته؛ از همین رو در سال ۲۰۲۴، حجم مبادلات با هند به میزان ۸۳ میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۳ با برزیل به بیش از ۲۱ میلیارد دلار رسیده است.

اگرچه این روابط موجب حرکت برخی کشور‌ها به سوی صنعتی‌سازی گشته، اما تنها آفریقای جنوبی، مصر و مراکش موفق به شکل‌گیری قدرت صنعتی قابل‌توجهی شده‌اند. دیگر کشور‌های قاره سیاه با سه مانع اصلی روبه‌رو هستند: شکاف بزرگ انرژی، بدهی‌های غیرقابل‌تحمل و تغییرات اقلیمی فزاینده.

برای غلبه بر این موانع، آفریقا نیازمند شراکت راهبردی با بریکس پلاس است؛ شراکتی که نه تنها به توسعه این قاره کمک می‌کند، بلکه برای همه طرف‌ها رشد اقتصادی و شکوفایی مشترک به ارمغان می‌آورد.

فرصت طلایی برای بریکس؟

به باور گروهی از ناظران هم‌اکنون زمان مناسبی برای چنین مشارکتی فرا رسیده است. جمعیت جوان آفریقا به‌سرعت در حال رشد است و فشار‌ها برای تحقق توسعه رو به افزایش. در همین حال، بریکس پلاس نیز در نقطه حساسی قرار دارد: تلاش برای تثبیت جایگاه جهانی، گسترش بانک توسعه جدید، جذب اعضای جدید و طراحی نوعی چندجانبه‌گرایی بر مبنای همکاری و احترام متقابل – آن هم در حالی که این بلوک روابط حساسی با ایالات متحده را مدیریت می‌کند.

بیشتر بخوانید:پیشنهاد‌هایی برای تاب‌آوری اقتصاد ایران

در این میان شراکت با آفریقا، به بریکس پلاس کمک خواهد کرد تا چشم‌انداز جهانی خود – جهانی برابر و پایدار – را محقق سازد. اما برای تحقق رشد واقعی، اعضای این بلوک باید از نقش صرفاً «وام‌دهنده» عبور کرده و به سرمایه‌گذاران واقعی تبدیل شوند؛ همچنین باید به شکل جدی به بحران‌های انرژی و بدهی آفریقا رسیدگی کنند.

چین و بسترسازی برای دستیابی به انرژی پاک

چین، یکی از قدرتمندترین اعضای بریکس پلاس و رهبر جهانی انرژی پاک، می‌تواند نقش مهمی در بهره‌برداری آفریقا از ظرفیت عظیم انرژی تجدیدپذیرش ایفا کند. قاره آفریقا با داشتن ۶۰ درصد از بهترین منابع خورشیدی جهان، تنها یک درصد ظرفیت خورشیدی نصب‌شده را در اختیار دارد. این در حالی است که چین سال گذشته ۶۴ درصد از ظرفیت جدید انرژی تجدیدپذیر جهان را به خود اختصاص داده و ۶۰ درصد ظرفیت تولید جهانی در حوزه فناوری سبز را در اختیار دارد.

در قالب این شراکت، چین و دیگر اعضای بریکس پلاس این توان را دارند تا در آفریقا کارخانه‌های تولید و مونتاژ فناوری پاک ایجاد کنند؛ اقدامی که هم بازار‌های جدید برای انرژی تجدیدپذیر می‌سازد و هم هزینه انرژی را برای مردم آفریقا کاهش خواهد داد.

مساله بدهی و اصلاح ساختار‌ها

در این میان موضوع بدهی نیز حیاتی است. فرایند‌های بازسازی بدهی‌های حکومتی تاکنون ناکارآمد بوده‌اند؛ چرا که میان طلبکاران دوجانبه و نهاد‌های چندجانبه در این باره اجماعی وجود ندارد. اصلاح این روند‌ها نیازمند اراده سیاسی است. چین پیش‌تر با بخشش ۳.۴ میلیارد دلار بدهی آفریقا و لغو ۲۳ وام بدون بهره برای ۱۷ کشور آفریقایی نشان داده که این امر ممکن است.

علاوه بر این، کشور‌های بریکس پلاس می‌توانند سازوکار چندجانبه‌ای ویژه کشور‌های کم‌درآمد طراحی کنند که همه طبقات طلبکار – از دارندگان اوراق قرضه خصوصی تا بانک‌های توسعه چندجانبه – را گرد هم آورد. این کار نه تنها به ایجاد بازار‌های جدید کمک می‌کند، بلکه پیوند‌های ژئوپلیتیکی میان بریکس پلاس و کشور‌های آفریقایی را نیز تقویت خواهد کرد؛ پیوند‌هایی که اساس آینده‌ای شکوفا برای همه هستند.

در چنین چارچوبی اگر شرکای راهبردی مناسبی مشارکتی فعال داشته باشند، آفریقا می‌تواند با تکیه بر توانمندی‌های بریکس پلاس ظرف مدت کوتاهی به ثروت عظیمی دست یابد. از دیدگاه عملی، تعمیق همکاری با آفریقا، منافع اقتصادی بلندمدتی برای اعضای بریکس پلاس به همراه خواهد داشت. اما شاید مهم‌تر از آن، این پیام را به جهان مخابره می‌کند که این بلوک حقیقتا به دنبال ایجاد فرصت‌های برابر برای جنوب جهانی است.