جی ۲۰ چگونه عمل می‌کند و چرا اهمیت دارد؟/ اگر G20 متحمل شکست شود چه چیزی از بین خواهد رفت؟

اقتصاد ۲۴- آفریقای جنوبی در پایان سال ۲۰۲۴ ریاست گروه جی ۲۰ را برعهده گرفت. از آن زمان به این سو، جهان به مکانی پیچیده تر، غیرقابل پیش بینی و خطرناک تبدیل شده است. به نظر می‌رسد قدرتمندترین دولت جهان یعنی ایالات متحده قصد دارد نظم موجودی را که خود ایجاد کرده تضعیف کند و قدرت خود را بر کشور‌های ضعیف نشان دهد. سایر کشور‌های تأثیرگذار در حال چرخش به سمت داخل هستند.

این تحولات نگرانی‌هایی را در مورد اینکه چگونه سازوکار‌های همکاری جهانی مانند جی ۲۰ می‌توانند به عملکرد خود ادامه دهند، به ویژه آن دسته از سازوکار‌هایی که بر اساس تصمیم‌گیری توافقی کار می‌کنند، ایجاد کرده است. 

هدف جی ۲۰ چیست؟ 

جی ۲۰ مجمعی است که در آن بزرگترین اقتصاد‌های جهان به طور منظم گردهم می‌آیند تا در مورد فوری‌ترین چالش‌های اقتصادی و سیاسی بین المللی به بحث و تبادل نظر بپردازند و تلاش نمایند تا به آن چالش‌ها رسیدگی کنند. این گروه که شامل کشور‌های ثروتمند و در حال توسعه است، حدود ۶۷ درصد از جمعیت جهان، ۸۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و ۷۵ درصد از تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد.

جی ۲۰ در واقع یک نام اشتباه است، زیرا تعداد واقعی شرکت کنندگان آن در هر سال از ۱۹ کشور و ۲ نهاد بین المللی (اتحادیه اروپا و اتحادیه آفریقا) که اعضای دائمی آن هستند بسیار بیش‌تر است. هر سال تعدادی "مهمان" دعوت شده به آنان ملحق می‌شوند. در حالی که برخی کشور‌ها مانند اسپانیا و هلند وجود دارند که مهمانان "دائمی" جی ۲۰ قلمداد می‌شوند، فهرست کامل مهمانان توسط رئیس جی ۲۰ برای آن سال تعیین می‌شود. امسال آفریقای جنوبی ۱۳ کشور از جمله دانمارک، مصر، فنلاند، سنگاپور و امارات متحده عربی را دعوت کرده است. ۲۴ سازمان بین المللی دعوت شده از جمله صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و سازمان ملل متحد و هشت سازمان منطقه‌ای آفریقایی و نهاد‌های دیگر نیز به آنان ملحق می‌شوند. 

جی ۲۰ را باید به عنوان یک فرآیند درک کرد و نه مجموعه‌ای از رخداد‌های مجزا. راس آن نشست سالانه رهبرانی هستند که در آن سران کشور‌ها و دولت‌های شرکت کننده به دنبال توافق بر سر صدور بیانیه‌ای هستند که توافقات خود را در مورد موضوعات کلیدی مشخص کنند. این توافق نامه‌ها غیر الزام آور هستند و معمولا هر یک از کشور‌های شرکت کننده اکثر، اما نه همه موارد توافق شده را اجرا می‌کنند.

بیانیه‌های جی ۲۰ چگونه صادر می‌شوند؟ 

صدور بیانیه جی ۲۰ نتیجه یک فرآیند دو مسیره است: یک مسیر مالی، متشکل از نمایندگان وزارت‌های دارایی و بانک‌های مرکزی در کشور‌های شرکت‌کننده، و یک مسیر دیگر که به مسائل سیاسی می‌پردازد. در مجموع این دو مسیر شامل بیش از ۱۰۰ جلسه با حضور مقام‌های سطح فنی و سیاستگذاران است. مسیر مالی دارای هفت کار گروه است که با موضوعاتی از اقتصاد جهانی و حاکمیت مالی بین‌المللی گرفته تا شمول مالی و تامین مالی زیرساخت‌ها سروکار دارند. مسیر سیاسی شامل ۱۵ کارگروه است که با موضوعات مختلف از توسعه و کشاورزی گرفته تا سلامت، اقتصاد دیجیتال و آموزش سروکار دارند.

دستور کار جلسات کارگروه بر اساس یادداشت‌ها درباره مسائلی است که توسط ریاست جی ۲۰ تهیه شده، یادداشت‌های مسائل هم درباره کار‌های ناتمام نشست‌های سال‌های پیشین و هم درباره موضوعات جدیدی که رئیس جی ۲۰ به دستورکار جلسات آن می‌افزاید، مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. 

روسای کار گروه‌ها نتایج جلسات را به وزیران گزارش می‌دهند. این گزارش‌ها ابتدا در جلسات معاونان با وزیران مطرح می‌شود. نمایندگان به دنبال محدود کردن زمینه‌های اختلاف موضوعات مورد بحث خواهند بود تا با ارائه آن در نشست وزیران امکان دستیابی به توافق را به حداکثر ممکن برسانند. 

بیشتر بخوانید: واقعیتی که نمی‌توان نادیده گرفت؛ اقتصاد جهان در حال فروپاشی است/ بازار‌های سهام به وحشت افتاده‌اند

توافق‌های به دست آمده در هر یک از جلسات وزیران با فرض توافق همه شرکت کنندگان، در یک بیانیه به دقت مورد مذاکره قرار گرفته در قالب پیش نویس مطرح خواهد شد. اگر شرکت کنندگان نتوانند به توافق دست یابند، وزیری که جلسه را اداره می‌کند خلاصه‌ای از جلسه را ارائه می‌دهد. این اسناد سپس بیانیه‌ای را که در پایان اجلاس جی ۲۰ منتشر خواهد شد، اعلام می‌کند. این بیانیه نهایی بیانگر تصمیم مشترک رسمی سران دولت و دولت‌های شرکت کننده است.

روند جی ۲۰ با کار ۱۳ گروه مشارکت کننده که برای مثال، تجارت، کارگر، جوانان، اتاق‌های فکر، زنان و جامعه مدنی را در کشور‌های جی ۲۰ نمایندگی می‌کنند، تکمیل می‌شود. این گروه‌ها به دنبال راه‌هایی برای تأثیرگذاری بر نتایج فرآیند جی ۲۰ هستند.

تروئیکای جی ۲۰ چیست و چگونه کار می‌کند؟ 

جی ۲۰ فاقد دبیرخانه دائمی است. در عوض، رئیس جی ۲۰ مسئول سازماندهی و ریاست بیش از ۱۰۰ جلسه است که در طول سال برگزار می‌شود. گروه جی ۲۰ تصمیم گرفته که این بار باید توسط یک "تروئیکا" متشکل از روسای پیشین، فعلی و بعدی آن گروه مورد حمایت قرار گیرد. امسال تروئیکای جی ۲۰ متشکل از برزیل صاحب کرسی ریاست پیشین، آفریقای جنوبی صاحب کرسی ریاست فعلی و ایالات متحده صاحب کرسی ریاست بعدی آن گروه است. نقش تروئیکا بسته به هویت ریاست فعلی و میزان قاطعیت آن در پیشبرد روند جی ۲۰ متفاوت است. هم چنین، رئیس فعلی تحت تاثیر میزان فعال بودن دو عضو دیگر تروئیکا قرار خواهد گرفت. 

تروئیکا تشکیل شده تا از یک سال جی ۲۰ تا سال بعد اطمینان حاصل شود. این موضوعی مهم است، زیرا امکان انتقال قابل توجهی از مسائل در دستور کار جی ۲۰ از یک سال به سال بعدی را فراهم می‌کند. بنابراین، تروئیکا این ظرفیت بالقوه را برای ریاست آن گروه ایجاد می‌کند که به جای یک سال بر روی موضوعات مورد علاقه خود در یک بازه زمانی سه ساله تمرکز کند.

روند جی ۲۰ تا چه اندازه موفق بوده است؟ 

جی ۲۰ اساسا یک گروه خود انتصابی است که خود را به عنوان "مجموعه برتر همکاری‌های اقتصادی بین المللی" معرفی کرده است. اعضای جی ۲۰ نخستین بار در طول بحران مالی آسیا در دهه ۱۹۹۰ گردهم آمدند. در آن زمان، جی ۲۰ محدود به مجمعی بود که در آن وزرای دارایی و روسای بانک‌های مرکزی می‌توانستند درباره مهم‌ترین مسائل اقتصادی و مالی بین‌المللی مانند بحران مالی آسیا گفت‌و‌گو کنند. گروه جی ۲۰ در زمان بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸ به سطح سران کشور‌ها و دولت‌ها ارتقاء یافت. زمانی که جهان با بحران اقتصادی مواجه است، گروه جی ۲۰ نشان داده که به عنوان یک مجمع همکاری به خوبی عمل می‌کند. از همین رو، جی ۲۰ یک مجمع مهم بوده که برای مثال، کشور‌های مشارکت کننده در آن توانستند درباره اقدامات هماهنگ به منظور مقابله با بحران مالی جهانی در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ با یکدیگر به بحث و بررسی پرداخته و به توافق دست یابند. 

مواقعی که جی ۲۰ کم‌تر موثر است

البته جی ۲۰ در مواجهه با انواع دیگر بحران‌ها عملکرد کمتری داشته است. برای مثال، جی ۲۰ در مواجهه با پاندمی کووید ناتوانی خود را نشان داد. هم چنین، اثبات شده که جی ۲۰ در صورت عدم وجود بحران کم‌تر موثر است اگرچه لزوما به طور کامل بی تاثیر نیست. برای مثال، جی ۲۰ در کمک به رسیدگی به مسائل نسبتا فنی مانند توسعه استاندارد‌های بین‌المللی در مورد مسائل خاص نظارتی مالی یا بهبود عملکرد بانک‌های توسعه چندجانبه مفید بوده است. در مورد دیگر مسائل سیاسی تر، برای مثال آب و هوا و شرایط اقلیمی، امنیت غذایی، و تامین مالی اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، جی ۲۰ کمتر موثر بوده است.

اگر فعالیت جی ۲۰ متوقف شود چه خواهد شد؟ 

یک مزیت مهم دیگر، اما کم‌تر آشکار جی ۲۰ آن است که آن گروه به مقام‌های کشور‌های شرکت کننده در نشست‌ها فرصت تعامل با همتایان خود از سایر کشور‌های مشارکت کننده در جی ۲۰ را می‌دهد. در نتیجه، آنان یکدیگر را بهتر می‌شناسند و درک می‌کنند موضوعی که به تقویت همکاری بین دولت‌ها در مورد موضوعات مورد علاقه کمک می‌کند. هم چنین، تضمین می‌کند که در صورت لزوم آن مقام‌ها می‌دانند با چه کسی در کشور‌های دیگر تماس بگیرند و این امر ممکن است به کاهش خطر بروز سوء تفاهم و درگیری کمک کند. 

اگر جی ۲۰ فعالیت خود را متوقف کند، این مدیریت بحران و سایر مزایای آن از بین خواهد رفت. در حال حاضر هیچ جایگزینی برای جی ۲۰ به عنوان مجمعی وجود ندارد که در آن مقام‌های کشور‌های پیشرو در جهان، که ممکن است در بسیاری از موضوعات مهم با یکدیگر اختلاف نظر داشته باشند، بتوانند براساس یک مبنای نسبتا غیر رسمی برای بحث در مورد موضوعات مورد علاقه دوجانبه با یکدیگر ملاقات کنند. مهم‌تر از همه آن که خروج یکی از کشور‌های عضو جی ۲۰ از آن گروه حتی قدرتمندترین آن کشور‌ها نباید مانع از بهره بردن سایر شرکت کنندگان باقی مانده جی ۲۰ از سازوکار آن گروه برای ارتقای همکاری بین المللی در مورد چالش‌های کلیدی جهانی شود. بدین ترتیب، جی ۲۰ می‌تواند به مدیریت خطر درگیری در محیط پیچیده جهانی کمک کند. 

منبع: کانورسیشن