تشکیل قرارگاه برای حفظ جان

اقتصاد۲۴- در آستانه روز جهانی پیشگیری از خودکشی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده از راه‌اندازی «قرارگاه پیشگیری از خودکشی» می‌گوید و تأکید می‌کند: «تک‌تک ما برای کاهش خودکشی مسئول هستیم و امید این است بتوانیم آن را به صفر برسانیم. این هدف بسیار بزرگ و شاید آرمان باشد و تحقق آن نیازمند تدوین یک برنامه ملی است.» این درحالی است که هنگام نوشتن این گزارش دو خبر خودکشی در شبکه‌های اجتماعی جنجالی شده است، یکی زنی پزشک بود در سیستان‌وبلوچستان و دیگری یک مرد ناشناس در کهنوج.

خودکشی یکی از تلخ‌ترین و بدترین مرگ‌های انسانی است که علاوه‌بر نقطه پایان زندگی فرد، داغی ابدی را برای خانواده، دوستان و آشنایان به‌جا می‌گذارد. خودکشی، خشونت منجر به مرگی است که فرد علیه خود مرتکب می‌شود و در ادبیات دینی، به‌ویژه ادیان ابراهیمی، از آن به‌عنوان «قتل نفس» یاد شده است و گناهی کبیره محسوب می‌شود.

براساس آخرین اعلام سازمان جهانی بهداشت سالیانه بیش از ۷۲۰ هزار نفر به‌دلیل خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. در سال ۲۰۲۱ نیز این سازمان نرخ خودکشی را ۹.۱ در هر صد هزار نفر اعلام کرد. با وجود مشخص بودن نرخ خودکشی در جهان، آماری از این مرگ‌های تلخ در ایران وجود ندارد.

در دسترس نبودن این آمار به‌دلیل حساسیت‌های اجتماعی و حتی دولتی نسبت به این پدیده نیست؛ چراکه این موضوع در همه کشور‌های جهان اهمیت دارد و سازمان ملل متحد نیز روز ۱۰ سپتامبر را با عنوان روز جهانی پیشگیری از خودکشی نام‌گذاری کرده است.

در آستانه روز جهانی خودکشی اخباری از خودکشی یک پزشک در سیستان‌وبلوچستان همچنین یک مرد ناشناس در کهنوج منتشر شد و بسیاری از شهروندان ایرانی را در بهت و اندوه فرو برد. اهمیت پیشگیری از خودکشی بسیاری از نهاد‌ها و دانشگاه‌ها را واداشته تا بخشی از فعالیت خود را به این امر اختصاص دهند و سمینار‌ها و کنفرانس‌هایی را برگزار کنند. در این راستا، روز دوشنبه ۱۷ شهریورماه، هم‌زمان با روز جهانی خودکشی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران همایشی با عنوان «پیشگیری از خودکشی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی؛ ارتقای آگاهی تا مداخلات مؤثر» برگزار کرد.

خودکشی، خشونت علیه خود

«زهرا بهروزآذر»، معاون زنان ریاست‌جمهوری، در این همایش با اشاره به اهمیت پیشگیری از خودکشی در دولت چهاردهم، بیان کرد: «از ابتدای استقرار دولت چهاردهم اهمیت این موضوع در هیئت دولت مطرح شد و رئیس‌جمهور به‌طور جدی خواست روی این موضوع تمرکز و پیگیری کنیم تا بتوانیم هر آنچه می‌توانیم میزان خشونت علیه خود را کاهش دهیم.»

او همچنین با اشاره به اهمیت موضوع جوانی جمعیت، گفت: «حفظ جمعیت و سرمایه انسانی در کشور بسیار مهم است و تک‌تک جان‌های ایرانیان عزیز است و تا جایی که بتوانیم باید از همه حفاظت و کمک کنیم زندگی بسیار مؤثر و مفیدی داشته باشند. خوانشی که از خودکشی دارم، این است که افراد دو مدل خشونت دارند یا خشونتشان علیه دیگران یا علیه خودشان است و نتیجه این خشونت علیه خود، خودکشی و حذف خودشان است. خودکشی بخش‌های زیادی از جامعه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. درواقع، خودکشی در درجه اول اعضای خانواده، دوستان، هم‌محله و همه کسانی که او را می‌شناسند، تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و چرخه جدیدی از ناتوانی و درماندگی در بقیه افراد ایجاد می‌کند.»

بیشتر بخوانید: آمار تکان دهنده درباره میزان خشم، اضطراب، ناامیدی و اندوه در کارمندان و کارگران ایرانی؛ خشم ۳۴ درصدی و اضطراب ۴۸ درصدی

او ادامه داد: «مسئله فراتر از آمار اقدام به خودکشی است. بنابراین، با تشکیل قرارگاه پیشگیری از خودکشی که امروز در دانشگاه ایران و در استان تهران رقم می‌خورد، باید یک نقطه شروع بسیار قوی برنامه‌ریزی کنیم.»

معاون رئیس‌جمهور با اشاره به آمار بالای خودکشی در برخی استان‌های غرب کشور، افزود: «خودکشی یک فرد ترومای جمعی (ضربه روحی جمعی) ایجاد و کل مردم شهرستان را درگیر می‌کند. تک‌تک ما برای اینکه خودکشی کاهش پیدا کند، مسئول هستیم و امید ما این است که خودکشی به صفر برسد؛ این هدف بسیار بزرگ و شاید آرمان باشد و تحقق آن نیازمند یک برنامه ملی است. در سند ملی در بحث دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌ها این موضوع مطرح شده است. مسئله خودکشی تنها بر اثر بیماری و افسردگی رخ نمی‌دهد.»

او با بیان اینکه متأسفانه در بین افرادی که خودکشی می‌کنند، خودکشی به یک راه‌حل تبدیل شده است، گفت: «افراد به نقطه‌ای می‌رسند که نمی‌توانند راهی برای تغییر موقعیتی که در آن قرار گرفتند؛ بیابند و خودکشی به یک الگو تبدیل می‌شود.»

او همچنین با اشاره به اینکه پیشگیری از خودکشی‌ها به اصلاحات ساختاری و اصلاحات ذهنیتی بازمی‌گردد، گفت: «حل بخش‌های ساختاری با وجود انواع ناترازی، کسری‌های بودجه برای دولت راحت‌تر است. از سوی دیگر، موضوع خودکشی محله‌به‌محله و جمعیت‌به‌جمعیت متفاوت است. اگرچه در رابطه با آمار وقوع این پدیده دولت باید اقدام کند، اما در زمینه پیدا کردن دلایل و مداخلات جدی سایر نهاد‌ها باید اقدام کنند و از دانشگاه‌ها می‌خواهیم در این خصوص به دولت کمک کنند.»

خودکشی در زنان دوبرابر مردان

معاون رئیس‌جمهور با اشاره به خودکشی زنان خانوار نیز گفت: «اقدام به خودکشی زنان دو برابر مردان است، اما خودکشی‌های منجر به مرگ در آقایان بیشتر است. بااین‌حال، در مواجهه با افرادی که قصد خودکشی دارند، باید آنها را قضاوت نکنیم و آنچه هستند را بپذیریم.»

او همچنین با بیان اینکه نمی‌توان در این حوزه همه مسائل را برعهده اورژانس اجتماعی بگذاریم، گفت: «تاکنون ۶۵ درصد مداخلات آنها مؤثر بوده و توانسته‌اند پیشگیری لازم را در این زمینه انجام دهند. البته باید در این حوزه به نقش حمایتی خانواده توجه کنیم.»

معاون رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه مسئله خودکشی رزیدنت‌ها برای دولت مهم است، گفت: «هنوز پژوهشی در رابطه با بررسی علل و چرایی وقوع این پدیده در میان رزیدنت‌ها به ما نرسیده که چرا این اتفاق می‌افتد؛ آیا از فشار درس، نداشتن حقوق، ازدواج و سایر موارد بوده است. هنوز نمی‌دانیم دلایل آن چیست و لازم است تا در پیدا کردن پاسخ این سؤالات دانشگاه‌ها کمک کنند.»

تغییر سنی و روش خودکشی

«سیدحسن موسوی چلک»، معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، نیز در این نشست گفت: «سازمان بهزیستی تنها سازمانی است که در هر سه سطح پیشگیری از خودکشی فعالیت دارد. در سازمان بهزیستی برنامه‌های خاص کاهش خودکشی از جمله صدای آشنا، مشاور حضوری و تلفنی ۱۲۳ در حال اجراست. تا سال ۱۳۷۸ سیستم مداخله غیرقضائی و انتظامی برای کسی که اقدام به خودکشی می‌کرد، وجود نداشت و از سال ۷۸ اورژانس اجتماعی تأسیس شد و اکنون مراکز و ایستگاه‌های اورژانس اجتماعی، خط تلفن ۱۲۳ و تیم‌های سیار فعالیت دارند.»

موسوی چلک با بیان اینکه اورژانس اجتماعی در ۳۷۸ شهر کشور به‌صورت ۲۴ساعته فعالیت دارند، بیان کرد: «اقدام به خودکشی یکی از موضوعاتی بود که از سال اول تأسیس اورژانس اجتماعی با آن مواجه بودیم. در مقایسه سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۳ مداخلات این اورژانس در پیشگیری از اقدام و افکار خودکشی پنج برابر شد و این موضوع نشان می‌دهد خودکشی مسئله مهمی است.»

معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با تأکید بر اینکه سیستم اورژانس اجتماعی غیرقضائی است، گفت: «اولویت اول در مداخلات، بازپیوند خانواده و خودمعرف است. بیشترین تماس در خودکشی، خودمعرف است و این موضوع نشان می‌دهد اورژانس اجتماعی اعتمادآفرینی ایجاد کرده است و مردم با آن تماس می‌گیرند.»

بیشتر بخوانید: دارو‌های ضد افسردگی چه عوارضی دارد؟

موسوی چلک با مقایسه تغییرات خودکشی از گذشته تاکنون بیان کرد: «نرخ باسوادی و تحصیلات بالاتر در افرادی که به ما مراجعه می‌کنند، بیشتر از گذشته شده و از سوی دیگر، اقدام به خودکشی در سنین پایین و بالا مشاهده می‌شود؛ درحالی‌که در گذشته فقط در سنین پایین بود. روش‌های خودکشی نیز در سال‌های اخیر تغییر کرده و حتی در زنان هم سخت‌تر شده است. این موضوع اثربخشی مداخلات اورژانس اجتماعی را دشوارتر می‌کند.»

او با بیان اینکه ممکن است محیط ناامن و خشونت موجب تفکر خودکشی شود، گفت: «این امکان را داریم چنانکه فردی اقدام به خودکشی می‌کند و در محیط امنی نیست، به‌راحتی در مراکز سازمان بهزیستی تا شش ماه و یکسال هم او را نگهداری کنیم. اورژانس اجتماعی در ایران متفاوت از سایر کشور‌ها است؛ در سایر کشور‌ها این اورژانس به دستگاه قضائی مرتبط است، اما در ایران اگرچه با قوه قضائیه ارتباط داریم، اما اورژانس اجتماعی غیرقضائی است.»

عوامل اجتماعی مؤثر در خودکشی

«آذرخش مکری»، دانشیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، در این همایش با بیان اینکه عوامل اجتماعی بیشتر از عوامل پزشکی و بیماری موجب خودکشی می‌شود، گفت: «اینکه نمی‌توانیم بهتر از قبل خودکشی را پیش‌بینی کنیم، باعث سرافکندگی سلامت روان است و شاید خودکشی را بد فهمیدیم و از زاویه محدود به آن نگاه می‌کنیم.»

مکری با اشاره به کتاب «مرگ‌های ناامیدی»، درباره افزایش سه‌گانه خودکشی، اعتیاد و مصرف الکل گفت: «با ظهور تکنولوژی‌های جدیدی مانند هوش مصنوعی و ایجاد شکاف‌های عمیق بین توانمند‌ها و ناتوان‌ها، افراد زیادی به این سه‌گانه روی آورده‌اند. خودکشی در افرادی که تحصیلات پایین‌تری دارند و از نظر اقتصادی ضعیف‌تر هستند، بیشتر است و به‌نظر می‌رسد عوامل اجتماعی بیشتر موجب خودکشی می‌شود و عواملی مانند تنهایی، بیکاری و جدایی پیش‌بینی خودکشی را دو یا سه برابر می‌کند.»

مکری تصریح کرد: «خودکشی مشکل متعارف نیست بلکه مشکل پیچیده و بغرنجی است که راه درستی برای توصیف ندارد و راه حل درستی نیز ندارد و لحظه به لحظه ماهیت آن تغییر می‌کند. نباید در پزشکی‌سازی خودکشی افراط کنیم؛ اینکه خودکشی را نشانه‌ای از افسردگی می‌دانند، درست نیست.»

او افزود: «تحقیقات نشان داده است برخی افراد که دست به خودکشی می‌زنند، نه افسردگی داشته‌اند و نه حمله عصبی یا اسکیزوفرنی، اما خودکشی کرده‌اند. در این موارد برخی بحران‌ها روی هم انباشته شده و موجب خودکشی فرد شده است. بنابراین، نمی‌توان فقط مسئله بیماری و پزشکی را عامل دانست.»

این روان‌پزشک با اشاره به هیجان منجر به خودکشی گفت: «هیجان منجر به خودکشی به‌صورت سنتی افسردگی تلقی می‌شود، اما در تله افتادن مانند چک برگشتی، عشق ناکام، ازدست‌رفتن زمام امور، ازدست‌دادن شغل و اضطراب ناامیدکننده ممکن است منجر به خودکشی شود.»

او با اشاره به توان و جسارت آسیب‌زدن به خود نیز گفت: «یک نوع ریسک‌پذیری و قساوت باید در فرد باشد که بتواند به خود آسیب بزند. کمالگرایی، نشخوار و حسرت، حساسیت به طرد شدن، نشخوار خشم، تروما، هیجان محبت و نابردباری نیز می‌تواند در روی آوردن به سه‌گانه خودکشی، اعتیاد و مصرف الکل و افزایش خودکشی مؤثر باشد.»