ماجرای تلگرام و ایران دوباره داغ شد/ افشای پرده همکاری‌های قدیمی و پشت پرده مذاکرات جدید

اقتصاد۲۴- در روز‌هایی که بحث فیلترینگ دوباره به یکی از محور‌های اصلی فضای مجازی ایران تبدیل شده، سخنان تازه حسام‌الدین آشنا درباره همکاری گذشته تلگرام با نهاد‌های ایرانی، بار دیگر پرونده رابطه پیچیده و چندلایه جمهوری اسلامی و این پیام‌رسان را روی میز افکار عمومی گذاشته است. موضوعی که سال‌ها در سطح رسانه‌ای مطرح نمی‌شد و اکنون با طرح احتمال رفع فیلتر تلگرام، حساسیت بیشتری پیدا کرده است.

از افشاگری آشنا تا احیای یک موضوع قدیمی

آشنا در گفت‌وگوی اخیر خود با خبرآنلاین تأیید کرده که تلگرام در سال‌های گذشته، برخلاف تصور عمومی، در چارچوب توافق‌هایی مشخص درخواست‌های ایران را درباره حذف برخی محتوا‌ها اجرا می‌کرد. او توضیح داده که در دوره فعالیت گسترده کانال‌هایی، چون آمدنیوز، تلگرام در مواردی، چون محتوای تروریستی، کودک‌آزاری، ترویج خشونت و برخی محتوا‌های توهین‌آمیز همکاری‌هایی انجام داده، هرچند این تعامل پس از اختلاف نظر‌ها درباره پرونده زم و کانال «صدای مردم» متوقف شد.

این روایت تازه در حالی منتشر شده که طی ماه‌های اخیر خبر‌هایی از مذاکرات جدید میان وزارت ارتباطات دولت پزشکیان و تلگرام به گوش می‌رسد. همین هم‌زمانی نشان می‌دهد موضوع رابطه ایران و تلگرام تنها گذشته‌ای مبهم نیست، بلکه آینده‌ای تعیین‌نشده نیز دارد.

مذاکرات جدید؛ تلگرام در آستانه بازگشت؟

در هفته‌های گذشته چند مقام دولتی و پارلمانی به‌طور تلویحی تأیید کرده‌اند که مذاکرات با تلگرام وارد مرحله تازه‌ای شده است. نماینده اردکان در مجلس اعلام کرده بود که «تفاهم اولیه حاصل شده» و ادامه کار بر عهده شورای عالی فضای مجازی است. از سوی دیگر الیاس حضرتی، مدیر اطلاع‌رسانی دولت گفت که یکی از پلتفرم‌های مهم تا ماه آینده رفع فیلتر می‌شود؛ جمله‌ای که بدون ذکر نام، بلافاصله گمانه‌زنی‌ها را به سمت تلگرام هدایت کرد.

در فضای رسمی دولت هنوز سخنی از رفع فیلتر به میان نیامده، اما گفته می‌شود مذاکرات حول محورهایی، چون محدودسازی محتوای خشونت‌زا، همکاری حقوقی در پرونده‌های جدی و نیز تعهد تلگرام به عدم ارائه اطلاعات کاربران ایرانی به دولت‌های خارجی در جریان است؛ شبیه همان مدل همکاری که آشنا درباره دوره قبل توضیح داده بود.

منطق بازگشت تلگرام در سال ۱۴۰۴

واقعیت این است که بیش از پنج سال پس از فیلتر تلگرام، استفاده از آن در ایران متوقف نشده و حتی در برخی بخش‌ها افزایش یافته است. هزینه‌های اقتصادی ناشی از خرید فیلترشکن، وابستگی هزاران کسب‌وکار به کانال‌ها و ربات‌های تلگرامی و شکست پیام‌رسان‌های داخلی در جذب کاربران عملاً باعث شده تلگرام—با وجود فیلتر—همچنان یکی از ستون‌های اصلی ارتباطی ایرانیان باشد.

از این منظر، مذاکره با تلگرام نه یک اقدام ناگهانی، بلکه بازگشت به واقعیت‌های میدانی است؛ واقعیتی که حتی برخی نمایندگان مجلس نیز به آن اشاره کرده‌اند و گفته‌اند «راهی جز رفع فیلتر تلگرام وجود ندارد». از سوی دیگر، تلگرام نیز در سال‌های اخیر سیاست‌های جهانی خود را به‌روز کرده و در موارد «جرایم بسیار جدی» همکاری حقوقی با دولت‌ها را پذیرفته است؛ تغییری که امکان توافق با کشور‌های بیشتری را فراهم می‌کند.

آیا کاربران دوباره به تلگرام برمی‌گردند؟

پرسش مهم این است که اگر تلگرام به‌طور رسمی رفع فیلتر شود، آیا جایگاه گذشته خود را بازمی‌یابد؟ پاسخ محتمل «بله» است؛ زیرا میلیون‌ها کانال، گروه و آرشیو کاربران همچنان فعال‌اند و امکانات تلگرام—از پروکسی تا ربات و کانال‌های بزرگ—هنوز بی‌رقیب است. اما در کنار این مزایا، چالش اعتماد نیز وجود دارد. بخشی از کاربران ممکن است نسبت به هرگونه همکاری تلگرام با دولت‌ها حساس باشند، هرچند نوع همکاری‌ای که آشنا شرح داده، مشابه استاندارد‌های جهانی پلتفرم‌ها در مواجهه با تروریسم و خشونت است و کمتر به حوزه حریم خصوصی عمومی مربوط می‌شود.

در نهایت اگر دولت ایران برای رفع فیلتر شروطی فراتر از استاندارد‌های جهانی داشته باشد، ممکن است اعتماد کاربران آسیب ببیند؛ اما اگر چارچوب همکاری محدود به تخلفات بسیار جدی باشد، به‌نظر می‌رسد جامعه کاربری ایران آمادگی بازگشت گسترده به تلگرام را دارد.

توپ در زمین شورای عالی فضای مجازی

اکنون سرنوشت تلگرام نه در دستان وزارت ارتباطات است و نه در اقدامات رسانه‌ای چهره‌هایی، چون آشنا؛ تصمیم نهایی باید در شورای عالی فضای مجازی گرفته شود. شورایی که همواره رویکرد محتاطانه‌تری در قبال پلتفرم‌های خارجی داشته، اما در عین حال با مسئله فیلترینگ و فشار‌های اقتصادی ناشی از آن نیز روبه‌روست.

اگر شورا مسیر توافق را تأیید کند، تلگرام می‌تواند نخستین پلتفرم مهمی باشد که پس از سال‌ها از فیلترینگ خارج می‌شود؛ تصمیمی که نه فقط ارتباطات کاربران، بلکه اقتصاد دیجیتال، جریان رسانه‌ای و حتی سیاست داخلی ایران را دستخوش تغییر می‌کند.

اما اگر شورا یا جریان‌های مخالف مانع شوند، تلگرام همچنان در وضعیت دوگانه «استفاده گسترده، اما غیررسمی» باقی خواهد ماند؛ وضعیتی که به سود هیچ‌یک از طرف‌ها نیست و تنها هزینه‌های بیشتری را به کاربران و اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.