منطقه آزاد مغری نقطه همکاری استراتژیک ارمنستان و ایران

ایجاد منطقه آزاد اقتصادی در مغری برای هر دو کشور ارمنستان و ایران حائز اهمیت است، زیرا در مرز ایران قرار دارد و این به‌عنوان انگیزه دیگری برای تشدید روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور و درنتیجه تقویت همکاری‌های موجود خواهد بود.

اقتصاد24 - کشور ارمنستان پیش از استقلال مشغول تولید مواد شیمیایی، ماشین‌آلات صنعتی، فرآوری مواد غذایی، نساجی و... بود اما به دلیل وابستگی این صنایع به واردات مواد اولیه از کشورهای خارجی نتوانست پیشرفت چشمگیری در آن‌ها بکند.

ساختار اقتصادی این کشور پس از استقلال تغییری اساسی کرد و شاهد رشد بخش‌های ساختمان‌سازی و خدمات بود و توانست با کارآفرینان کوچک و متوسط اما موفق و چابک و همچنین خصوصی‌سازی، زمینه رشد اقتصادی بیشتری را ایجاد کند.

طبق آمار بانک مرکزی ارمنستان در سال 2005 ، این کشور نرخ رشد اقتصادی 10.2 درصدی را به ثبت رساند که روند صعودی قابل‌توجهی برای این کشور بود. اقتصاد این کشور پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی وابسته به حمایت‌های روسیه کنونی بود اما پس از دست‌یابی به استقلال، سرمایه و حمایت‌های روسیه از ارمنستان خارج شد و کمبود بودجه و فقدان مواد اولیه در بسیاری از بخش‌های تولیدی و صنعتی موجب تضعیف آن‌ها شده بود اما امروز اقتصاد ارمنستان با استفاده از درآمدها از سرمایه داخلی و صنعت گردشگری به‌صورت متمرکز پیش می‌رود.

در دهه 90 میلادی برخی عوامل مانند نزاع قره‌باغ که موجب بسته شدن مرزهای ترکیه و گرجستان شده بود، اقتصاد ارمنستان را تحت‌الشعاع قرار داد و موجب تضعیف آن و حتی بحران اقتصادی برای این کشور شد. علاوه بر آن، فقر، بیکاری و مشکلات اقتصادی زندگی مردم را تحت‌ فشار قرار داده بود؛ اما دوباره پس از پایان درگیری‌ها اوضاع اقتصاد بهبود یافت و روندی چشمگیر در رشد اقتصادی حاصل شد تا جایی که در سال 2017 تورم به مرز صفر رسید.

این رشد اقتصادی ثابت بود که موجب شد تا نهادهای بین‌المللی را ترغیب به حمایت از خود کند. صندوق بین‌المللی پول (IMF)، بانک جهانی، بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) و دیگر نهادهای مالی بین‌المللی و کشورهای خارجی (IFIs)، اعطای امتیازات و وام را به ارمنستان بیشتر کردند. این وام‌ها با هدف کاهش کسری بودجه، ثبات ارز داخلی، توسعه کسب‌وکار خصوصی، بخش انرژی، کشاورزی، فرآوری غذا، حمل‌ونقل، بهداشت و آموزش اعطا شدند.

امروز عمده درآمد این کشور از طریق صادرات کالاهایی مانند الماس، مس، سنگ و... تأمین می‌شود و علاوه بر آن صنایع مختلفی که در ارمنستان وجود دارد سبب درآمدزایی برای مردمان این کشور می‌شود و به دلیل اینکه فقط 20 درصد از خاک این کشور قابل‌ کشت و زرع است دولت ارمنستان سیاست خود را بیشتر بر روی صنعت متمرکز کرده است تا کشاورزی.

گردشگری یکی از منابع اصلی درآمد کشور ارمنستان است که نقش مهمی در اقتصاد ارمنستان ایفا می‌کند. در سال‌های اخیر، ورود گردشگران خارجی به این کشور افزایش داشته است. عمده گردشگران خارجی حاضر در ارمنستان، از کشورهای منطقه به این کشور سفر می‌کنند که بر اساس آمار سال ۲۰۱۴ (میلادی)، ۴۴ درصد آن‌ها از روسیه، ۲۸ درصد از گرجستان، ۱۲ تا ۱۴ درصد از اتحادیه اروپا و ۷ درصد از ایران هستند. از عوامل مؤثر در رونق صنعت گردشگری در این کشور، می‌توان به توسعه زیرساخت‌های لازم، تنوع‌بخشی به محصولات گردشگری، شناساندن مناسب این کشور در رسانه‌های جهان، لغو روادید برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا و برخی دیگر از کشورها و اعطای آسان ویزا برای مسافران بیشتر کشورها و اتخاذ سیاست آسمان باز اشاره کرد.

روابط ایران و ارمنستان

کشور ارمنستان در حدود 35 کیلومتر در جنوب با ایران مرز مشترک دارد. برخی کارشناسان معتقدند جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان تاکنون در عرصه سیاسی روابط خوبی داشته‌اند اما روابط اقتصادی این دو کشور هم‌سطح با روابط سیاسی توسعه پیدا نکرده است.

در سال ۲۰۱۳ حجم مبادلات تجاری ایران و ارمنستان به ۲۹۳ میلیون دلار رسید. در این سال ۱۹۸ میلیون دلار انواع کالا از ایران به ارمنستان صادر و در مقابل ۹۵ میلیون دلار کالا از این کشور به ایران وارد شد و تراز تجاری بین ایران و ارمنستان مثبت ۱۰۳ درصد بود. تجارت بین ایران و ارمنستان همسایه در سال 2018 به 364 میلیون دلار رسید.

عمده روابط جاری بین دو کشور را می‌توان صادرات گاز ایران به ارمنستان و واردات برق از آن کشور دانست. از دیگر پروژه های اقتصادی مشترک میان دو کشور می‌توان به احداث دو کارخانه تولید برق‌آبی (هیدروالکتریک) روی رود ارس در مرز دو کشور اشاره کرد.

ارمنستان تنها کشور عضو اتحادیه اروپا است که مرز زمینی با ایران دارد. این منطقه اقتصادی می‌تواند در بسیاری از روابط تجاری ایران را یاری کند و می‌تواند به پلی تبدیل شود که ایران ، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و اتحادیه اروپا را به هم وصل می‌کند.

منطقه آزاد مغری

ارمنستان در حال حاضر سه منطقه آزاد اقتصادی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها منطقه آزاد مغری است.این منطقه در تاریخ 15 دسامبر 2017 (24 آذرماه 1396) و در منطقه سیونیک ارمنستان نزدیک مرز با ایران راه‌اندازی شد. منطقه آزاد تجاری مغری در جنوب ارمنستان یکی از 8 مناطق آزاد تجاری در منطقه اقتصادی اوراسیا است که در مقایسه با سایر مناطق از امتیازات بیشتری برخوردار است.

اقتصاد مغری بر پایه تولید فراورده‌های خوراکی است. این شهر دارای تولیدات قوطی سازی، شراب سازی و نان‌پزی است و چارچوب گسترده‌ای از حوزه‌ها ازجمله کشاورزی ، صنعت، تولید ، تجارت ، حمل بار و اقتصاد انبارداری و گردشگری را دربرمی گیرد.

ازآنجاکه مرزهای ارمنستان با ترکیه و آذربایجان به دلیل درگیری‌های قره‌باغ کوهستان مدت‌ها بسته‌شده است ، ایران یکی از تنها دو مجرایی است که روابط خارجی ارمنستان را با خارج فراهم می‌کند در حقیقت این منطقه تجاری تازه تأسیس می‌تواند نقش مهمی در تنوع‌بخشی به اقتصاد ارمنستان و تقویت روابط با ایران ایفا کند.

به عبارتی، ایجاد منطقه آزاد اقتصادی در مغری برای هر دو کشور ارمنستان و ایران حائز اهمیت است، زیرا در مرز ایران قرار دارد و این به‌عنوان انگیزه دیگری برای تشدید روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور و در نتیجه تقویت همکاری‌های موجود خواهد بود.

منطقه آزاد ارس نیز یکی از موفق‌ترین مناطق آزاد ایران است که یکی از قطب‌های عمدهٔ دانشگاهی و صنعتی ایران نیز محسوب می‌شود. این منطقه به دلیل دارا بودن شرایطی چون: آب فراوان در رودخانه ارس با دبی متوسط 250 مترمکعب در ثانیه، آب‌وهوای مناسب، نزدیکی به تولیدکنندگان حاشیه ارس و دشت‌های مجاور، نزدیکی به بازارهای مصرف در کشورهای اروپایی و منطقه قفقاز، کافی بودن وسعت اراضی و... در زمینهٔ کشاورزی پیشرفت زیادی داشته است که می‌تواند برای ارمنستان حائز اهمیت باشد.

کارشناسان بر این باورند که هم‌جواری مناطق آزاد ارس و مغری، به تأسیس شرکت‌های مشترک و به‌تبع آن به توسعه روابط دو کشور بیانجامد، چراکه تجار ایرانی خواهند توانست کالاهای خود را از طریق منطقه آزاد ارس و منطقه آزاد مغری بدون هزینه‌های بالای گمرکی به اوراسیا و اتحادیه اروپا صادر کنند.

منطقه آزاد مغری در مجاورت مرزهای دو کشور به‌زودی فعالیت خود را آغاز خواهد کرد و فعالان اقتصادی ایرانی می‌توانند با سرمایه‌گذاری در این منطقه خط تولید کالاهای مختلف را راه‌اندازی کرده و ارتباط میان منطقه آزاد مغری و ارس را برقرار کنند.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در دیداری که در همین ماه با همتای ارمنی خود داشت بر تسریع اجرایی شدن توافق احداث پارک ویژه برای شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های حوزه فناوری اطلاعات در ارمنستان تأکید کرد. آذری جهرمی در این دیدار با اشاره به سفر اخیر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به ارمنستان از دستور حسن روحانی برای دو برابر شدن حجم همکاری‌های دو کشور خبر داد و گفت: ایران و ارمنستان می‌توانند در زمینه‌های ترانزیت دیتا، حمایت از استارت‌آپ‌ها و نیز تأمین نیروی کار متخصص فرامرزی(outstaffing) با یکدیگر همکاری کنند.

هر دو منطقه آزاد ارس و مغری در زمینهٔ گردشگری نیز موفق و دارای تجربیات زیادی هستند. منطقه آزاد ارس با عضویت در سازمان جهانی گردشگری و عضویت در جوامع ایمن نشان داده است که توانایی‌های بسیاری برای مطرح‌ شدن در عرصه جهانی و جاذبه‌های زیادی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد.

این منطقه آزاد علاوه بر تنوع‌بخشی به اقتصاد ارمنستان، می‌تواند به تعمیق روابط ارمنستان با کشورهای منطقه و به خصوص ایران بیانجامد. همچنین افزایش همکاری‌های ایران و ارمنستان در سطح مناطق آزاد ارس و مغری این فرصت را به شرکت‌های ایرانی می‌دهد تا بتوانند تولیدات خود را به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا و اتحادیه اروپا صادر کنند.

در حوزه گردشگری نیز همکاری‌های گسترده میان این دو منطقه رونق بیشتری در حوزه گردشگری دو کشور ایجاد خواهد کرد.جمهوری اسلامی ایران کشوری مهم برای ارمنستان به لحاظ صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی و ترانزیت محسوب می‌شود. همچنین سطح روابط تجاری ارمنستان با ایران درزمینه‌های کشاورزی و صنعتی می‌تواند به شکل پررنگ‌تری دنبال شود.