تاریخ انتشار: ۱۰:۱۵ - ۲۹ آبان ۱۳۹۸

اصلاح نظام بودجه‌ریزی

حسن خوشپور*
خوشپور
اقتصاد24- نظام بودجه‌ریزی عصاره و تبلور نظام و محتوای حکمرانی و اقتصاد سیاسی و متاثر از ساختار توزیع قدرت سیاسی در جامعه است و سند بودجه تصویر مالی و عملیاتی شیوه حکمرانی و حکومت‌داری در سال برنامه‌ریزی شده است. اسناد بودجه به ظاهر انعکاس مالی و اداری دارند، ولی به واقع اسنادی سیاسی و تبیین‌کننده روش تخصیص منابع برای انجام فعالیت‌ها و اجرای برنامه‌های مالی و عملیاتی هستند.

تلاش برای اصلاح نظام بودجه‌ریزی بدون بازنگری در روش‌های حکمرانی و تغییر مبانی اقتصاد سیاسی بیهوده است و نتیجه ندارد. کم و کیف جایگاه دولت در اقتصاد و مفاد ماموریت‌های آن و نقش و تاثیر گروه‌های ذی‌نفع و ذی‌نفوذ که متاثر از وقوف، مبانی نظری و ارزشی حاکم بر جامعه است بر محتوا و ذات نظام بودجه‌ریزی و روش‌های آن تاثیر می‌گذارد. همان‌طور که اگر نظام بودجه‌ریزی کارآ و مناسب نباشد، نمی‌توان انتظار داشت که عملکرد دولت (حکمران) و برنامه‌هایی که اجرا می‌کند کارآ و ثمربخش باشد. اگر ساختار، حجم، مقیاس و ایفای نقش دولت هم منطقی و مناسب نباشد یا ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان عملکرد مناسبی نداشته باشند، به هیچ‌وجه نمی‌توان انتظار وجود و کارکرد کارآی نظام بودجه‌ریزی را داشت.

روش‌های تنظیم و تصویب، اجرا و نظارت بر بودجه، صورت کاربردی و عملیاتی نظام بودجه‌ریزی هستند و اصلاح آنها پس از بازنگری در نظام بودجه‌ریزی معنا دارد که در فرآیند اصلاح، به‌مراتب آسان‌ترین مرحله است. بنابراین آنچه برای رفع عدم کارآیی‌ها و ارتقای بودجه‌ریزی پیچیده، زمانبر و طاقت‌فرساست، اصلاح طرزفکر حاکم بر اداره کشور است. اگر منابع بودجه وابسته به درآمدهای نفتی است، دلیل آن وابستگی کشورداری دولت به درآمدهای نفتی است و برای اصلاح ترکیب منابع و درآمدهای بودجه، ساده‌اندیشی است اگر تصور شود بدون تغییر در نقش و جایگاه دولت و نحوه دسترسی آن به درآمدهای نفتی، ترکیب منابع بودجه در راستای رفع وابستگی به درآمدهای نفتی تغییر کند و سرفصل‌های جدید درآمدی نظیر درآمدهای مالیاتی جایگزین آن شود.

با این پیش فرض که دولت نقش منحصر‌به‌فرد در تولید و مصرف جامعه دارد و حتی آنجا که ندارد با استفاده از قوانین و رفتارهای تبعیض‌آمیز حضوری تعیین‌کننده دارد، نمی‌توان دولت را کوچک و هزینه‌ها را کاهش داد. در سازمان دولت، مدیریت‌ها بر مبنای هزینه شکل گرفته‌اند. بنابراین بخش مصارف بودجه هم تحت‌تاثیر این وضعیت همواره دچار کسری است. اصلاح روابط خزانه‌داری و نظام تخصیص بودجه، استقرار سامانه‌های نظارتی جدید برای دقیق‌تر شدن و کاهش اختلالات در مراحل اجرای بودجه اقدامی صحیح است، ولی نسبت به اقدامات راهبردی که لازم است در اصلاح نظام بودجه‌ریزی انجام شود، بسیار ابتدایی است.

اصلاح نظام بودجه‌ریزی بدون اصلاح نظام برنامه‌ریزی هم امکان‌پذیر نیست. نظام برنامه‌ریزی دارای سازمان و فرآیندهای شناخته شده‌ای است. در سلسله‌مراتب اسناد برنامه، پس از انتخاب و تعیین چشم‌انداز و راهبردهای بلندمدت کشورکه اصطلاحا سند چشم‌انداز و راهبردی نامیده می‌شود، برنامه‌های میان‌مدت برای تحقق آرمان‌های راهبردی تدوین می‌شود و بودجه پایین‌ترین و عملیاتی‌ترین سند در نظام برنامه‌ریزی است که برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت، اسناد بالادست آن هستند. چطور می‌توان بدون لحاظ کردن یا اصلاح نظام برنامه‌ریزی و روش‌های تدوین برنامه‌های بلندمدت و میان‌مدت، نظام بودجه‌ریزی را اصلاح کرد؟ بدون تردید هر پیشنهاد اصلاحی اگر مشکل جدیدی ایجاد نکند، از مشکلات فعلی نخواهد کاست.

فرآیند برنامه‌ریزی و اجرای هر طرح که منجر به تحقق هدف یا اهدافی می‌شود شامل مرحله‌های شناخت وضع موجود و بررسی تجربیات گذشته و مطالعه موارد مشابه و تجزیه و تحلیل و ارزیابی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها و... است. برای اصلاح نظام تهیه، تنظیم، تصویب، اجرا و نظارت بر بودجه، لازم است حدود هشت دهه تجربه و سابقه برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی در کشور به‌طور عمیق ملاحظه و تحلیل شود. نظام فعلی بودجه‌ریزی در ایران نتیجه تحول (یا تکامل) طی چند دهه گذشته است. به‌طور قطع و یقین پیشنهادهای بسیاری برای اصلاح در نظام بودجه‌ریزی داده شده است و بسیاری از قوانین باید بازنگری شوند. شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها در طراحی راهبردها و برنامه‌های اصلاحی ضرورتی انکارناپذیر است و در فرآیند اصلاح نظام بودجه‌ریزی، نظام حکمرانی و ماموریت‌های دولت عوامل برون‌زا و اثرگذار هستند. در حال حاضر بیش از یک دهه از الزام قانونی برای استقرار نظام بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد (یا بودجه‌ریزی عملیاتی) که صرفا در سطح اصلاح روش بودجه‌ریزی متوقف شده است سپری شده، ولی آنچه عملی شده صرفا در حد تغییر ظاهری آرایش ارقام و سرفصل‌هاست. اجرای بودجه‌ریزی عملیاتی مستلزم تغییر در نظام‌های مدیریت و نظارت (به‌عنوان عوامل برون‌زا) هستند که تاکنون عملی نشده و به تبع آن روش بودجه‌ریزی عملیاتی به‌طور واقعی اجرا نمی‌شود.

هم‌اکنون کشور دارای اسناد راهبردی و اساسی در حوزه‌های مختلف است. اصلاح نظام بودجه‌ریزی بدون لحاظ کردن تاثیرات متقابلی که سیاست‌های کلی اصل ۴۴، سند چشم‌انداز و سیاست‌ها و قوانین متعدد دیگر خواهند داشت، امکان‌پذیر نیست و اصولا معماری سازمان و تشکیلات دولت با اجرای کامل سیاست‌ها و قوانین مذکور تحول خواهد یافت و بر نحوه تدوین بودجه و اهداف آن اثر دارد. و در پایان، این نکته اساسی قابل ذکر است که نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور نیازمند تحولی بنیادین و جامع است که در ادامه تحول اساسی در نقش و ماموریت‌های دولت در نظام اداری و اقتصادی امکان‌پذیر است و برای انجام آن باید مجموعه‌ای از نهادها و اشخاص در حوزه‌های مختلف اداری، سیاسی، اجتماعی به گونه‌ای فراقوه‌ای، فرابخشی، فراسازمانی و متشکل از تخصص‌های مختلف و در یک دوره میان‌مدت به‌کار گرفته شوند.

منبع: دنیای اقتصاد
ارسال نظر
قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «اقتصاد24» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

صفحه اول روزنامه‌های سیاسی امروز

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

قیمت لیر ترکیه امروز در بازار + جزئیات

وضعیت هواشناسی امروز

قیمت دینار عراق امروز در بازار + جزئیات

قیمت روز روغن خوراکی + جدول

قیمت انواع گوشی موبایل سامسونگ، شیائومی و نوکیا + جدول

قیمت انواع لپ تاپ لنوو + جدول

قیمت انواع لپ تاپ ایسر امروز + جدول

قیمت سکه و طلا امروز چهارشنبه ۱ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

قیمت سکه و طلا امروز سه‌شنبه ۳۰ بهمن ۱۴۰۳ + جدول

قیمت خودرو‌های سایپا امروز سه‌شنبه ۳۰ بهمن ۱۴۰۳ + جدول

قیمت دلار و یورو امروز سه‌شنبه ۳۰ بهمن ۱۴۰۳ + جدول

عکس/ لباس اجق وجق بهاره رهنما در دیدار با جاری سابقش

عکس/ زنان اصفهانی ۵۸ سال پیش در حال شستن لباس در زاینده رود

عکس/ تیپ دیده نشده محمدرضا شریفی نیا در ۲۵ سالگی با انگشترای عجیب

عکس/ تاج پرنسسی همسر دوم معین در مراسم عروسیشان

عکس/ چهره بامزه علی دایی ۲۳ سال پیش با لباس سربازی

تصاویر تکان دهنده از بازداشت قاتلان دانشجوی دانشگاه تهران

عکس/ پوستر AFC برای بازی بین استقلال و الریان

خواندنی‌ها
خودرو
فناوری
آخرین اخبار

فیلم/ قدردانی وزیر علوم از صاحب سوپرمارکت اطراف دانشگاه شریف

بازگشت کریستیانو رونالدو در آستانه دیدار با استقلال + عکس

اعلام محدودیت ترافیکی جاده‌ای تا چهارم اسفند

علی پروین از خودش رفع اتهام کرد

روزنامه اصولگرا: می‌خواهند با پروژه قتل یک دانشجو، ناآرامی خیابانی را شروع کنند

جویباری: منتظر جواب ماتزاری هستیم

سیدمحمد خاتمی یک پیام صادر کرد

سازمان لیگ برای تعویق دربی همراهی کند

نخستین عکس از دیدار امیر قطر با رهبر انقلاب

قدردانی پزشکیان از تلاش امیر قطر برای برقراری آتش بس در غزه

استراتژی ما، هوشمندسازی فرآیند‌ها و خلق ارزش بر مبنای تحلیل نیاز‌های مشتریان است

ورود برنج ۴۸ هزار تومانی به بازار

همدلی قوا باعث خروج از مشکلات اقتصادی کشور می‌شود/ اقدامات مهم غیرتورمی برای رسیدن به رشد اقتصادی

عزم جدی برای تأمین مالی رشد اقتصادی/ تأمین حدود ۸۰ درصد بودجه دولت از سوی وزارت اقتصاد

لزوم حمایت سازمان پدافند غیرعامل کشور برای مدیریت پیشگیری و توسعه زیرساخت‌های کیش

آمار عجیب از شمار مرگ‌و میر‌های جاده‌ای در ایران

بانک صادرات ایران برترین غرفه اولین نمایشگاه دستاورد‌ها و توانمندی‌های حراست

ادارات این استان تا آخر سال پنج‌شنبه‌ها تعطیل شد

حمایت بانک رفاه کارگران از واحد‌های فعال در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی

پزشکیان: قطر جایگاه ویژه‌ای در ایران دارد

شخصی‌سازی بیمه‌نامه‌ها و توسعه خدمات آنلاین چشم‌انداز آینده بیمه نوین

عملکرد مناسب و قابل دفاع شرکت سرمایه‌گذاری دستاورد دی

پااپ فرانسیس رهبر کلیسای کاتولیک کیست؟ / از نگرش‌های نوین در دنیای معاصر تا ترویج هم‌زیستی میان ادیان

60 هزار فروشنده در پیندو تا نیمه بهمن 1403

قیمت حبوبات افزایش یافت

فیلم/ امیر قطر: ما تاکید کردیم که بهترین راه برای حل نزاع‌هایی که در منطقه وجود دارد گفت‌و‌گو‌های سازنده است

اینفوگرافی/ ترفندهای خانه‌تکانی سریع و آسان برای عید

اروپا و خاورمیانه در برابر دو انتخاب

اولین واکنش بازار به استیضاح همتی در بحبوحه فشار‌های خارجی

سالمندان از چه رفتار‌هایی بدشان می‌آید؟

فیلم/ جزئیات کالابرگ قبل از عید از زبان عضو کمیسیون اجتماعی

ارزش سهام عدالت امروز ۱ اسفند ۱۴۰۳+ جدول

منوچهر والی‌زاده دوبلور معروف درگذشت

فیلم/ کارگران قربانیان تاخیر در حق بیمه کارفرمایان

اینفوگرافی/ حداقل حقوق کارگران به دلار از سال ۱۳۵۷ تا ۱۴۰۳

عکس احساسی از عارف و دخترش ۵۰ سال پیش

توافق سنگین پرسپولیس با ژوائو دقیقه‌ای ۱۲۳ میلیون!

فیلم/ پزشکیان: قدرت مشکلات مردم را حل کنیم

سیگنال بهارستان به جهش قیمت طلا

اتسز بن قطب الدین کیست؟/از مهم‌ترین چهره‌های اولیه سلسله خوارزمشاهیان

فیلم/ به گِل نشستن ده‌ها نهنگ دندان‌کلفت در ساحل تاسمانی

قیمت دلار افزایشی شد

فیلم/ افشاگری مدیرعامل سابق ایران‌خودرو

استراحت کارتال به پرسپولیسی‌ها

دستور پزشکیان برای بازنگری سهمیه‌های کنکور

ایرج رضایی کیست؟/صدای ماندگار دوبلاژ ایران که درگذشت

اطلاعیه باشگاه پرسپولیس درباره تاریخ دربی

عکس/ تیپ خاص ترانه علیدوستی و همسرش ۱۲ سال پیش در ویتنام

فیلم/ رسایی: با واگذاری ایران‌خودرو به کروز باید منتظر بلایی مثل پیجر‌های لبنان باشیم

سراج‌الدین حقانی کیست؟/ بررسی زندگی و تأثیرات رهبر شبکه حقانی