صد سالگی شوم برای برند «توکلی»

اقتصاد24 - همه با آن خاطره داریم. آن زمان که فندک یا ابزارهای مدرن نبود، «توکلی» بود که چراغ علاءالدین‌ها را روشن می‌کرد. آنقدر کبریتش برند شده که دیگر نیازی نیست از فعالیت‌هایش حرف بزنیم؛ همین که بگوییم «توکلی»، همه یاد کبریت می‌افتند. کبریتی که رویش علامت «بی‌خطر» درج شده بود و به مرور در ادبیات عامه جا افتاد.

بانیان این برند اما، کم هم سختی نکشیدند. یکی‌شان همین محمدتقی توکلی که از بانیان اصلی صنعت ماشین‌سازی تبریز و فرزند بنیانگذار حاج علی عسگر توکلی بزرگ بود؛ کسی که اولین بار در سال 1297 نام توکلی و کبریتش را بنیان گذاشت.

محمد تقی توکلی که با نام «تقی کبریت‌ساز» هم او را می‌شناسند، وارث کارخانه‌ای بود که حاج علی عسگر مدت‌ها برای آن زحمت کشیده بود. خودش آن زمان در گفت‌وگویی اینطور روایت کرده بود: «حاج علی عسگر توکلی کارخانه کبریت‌سازی را تأسیس می‌کند، اما پس از چند سال، بعضی دوستان برای ما مشکلاتی ایجاد کردند و کارخانه مدتی بسته شد. کارخانه ما را در تبريز مهر و موم کردند و پدرم، در سال 1313، دست مرا گرفت و رفتیم تهران؛ اما اين مردم بودند که نام کبریت توکلی را در آن سال‌ها زنده نگه داشتند. سقف کارخانه را سوراخ کرده بودند و شب‌ها می‌رفتند صد تا دویست‌ تا جعبه کبریت درست می‌کردند می‌دادند به بازار که بگويند هنوز کبریت توکلی هست! پدر من آدم اهل ذوقی بود، شعر می‌گفت، مبتکر بود، متفکر بود.»

در این مصاحبه گفته بود که تمام اموال کارخانه را مصادره کردند و تنها چیزی که از برند «توکلی» مانده، تولیداتی است که حالا به یک چهارم کاهش یافته است. خودش می‌گفت، کبریت رفتنی است. برای همین هم بود که 6 کارخانه دیگر هم در کنار آن دایر کرده بود.

خودش می‌گوید :«خانواده اجدادی ما از قربانیان قرارداد ترکمنچای بودند. جد بزرگ ما، حاج محمد صفی ایروانی، خان ایروان بود. وقتی قرارداد ترکمنچای بسته شد و شمال ارس به دست روس‌ها افتاد، او نتوانست زیر سلطه روس‌ها زندگی کند. بنابراین خانواده اش را به تبریز فرستاد.» همین هم آغازی برای بنا کردن کارخانه‌ای بزرگ بود که بعدها برای سه نسل خاطره‌ساز شود.

برخی سایت‌ها اینطور نوشته‌اند که در کتاب تاریخ کبریت در این باره نوشته شده: «با راه اندازی کارخانه کبریت سازی ممتاز که مجهز به ماشین آلات روز بود و اخذ امتیاز انحصار تولید کبریت در آذربایجان از سوی ممتاز، تولید کبریت توکلی متوقف شد تا سال ۱۳۱۳ که قانون انحصار کبریت شکسته شد و توکلی تولیداتش را از سر گرفت و به رقابت با ممتاز پرداخت.»

به کاری که کرده بود همیشه افتخار می‌کرد و در جایی گفته بود که با تولید سالانه ۱۰ میلیارد جعبه کبریت، بزرگترین تولیدکننده کم‌هزینه و موثر در جهان است. محمدتقی توکلی امروز سه‌شنبه 18 دی ماه چشم از جهان فروبست تا برند توکلی بازهم بدون متولی شود.