قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
اقتصاد در سالی که گذشت
۹۸، سالی که به اندازه یک قرن گذشت/ ضربه‌های اقتصادی از سیل بهاره تا ویروس شب عید
اقتصاد ایران در سال ۹۸ رخداد‌های بسیاری را از سر گذارند که هر کدام به خودی خود برای بحران آفرینی کافی بود. با این حال سال ۹۸ با همه سختی هایش گذشت؛ هر چند دنباله پیامد‌های آن برای سال ۹۹ نیز باقی خواهد ماند.
اقتصاد۲۴- پیش بینی‌ها در اواخر سال ۹۷ عموماً بر این بود که سال ۹۸ برای اقتصاد ایران دشوار خواهد بود، اما پارامتر‌های این دشواری بیشتر مربوط به اثرات خروج آمریکا از برجام و البته تشدید تحریم‌ها بود. اما غیر از این شاخصه سال ۹۸ پر از اتفاق‌های عجیب و غیر قابل پیش بینی بود که هر کدام می‌توانست پیش بینی‌ها را از آنچه بود بدتر کند. بهار سال ۹۸ با سیل آغاز شد که البته خسارت‌هایی را به بار آورد.
اقتصاد زخم خورده سال ۹۸، اما شاهد اتفاقات دیگری نیز بود اعتراضات بنزینی آبان ماه، شهادت سردار سلیمانی و حمله موشکی ایران به پایگاه نظامیان آمریکایی در عراق، سقوط هواپیمای اوکراینی، ورود ایران به لیست سیاه FATF و در نهایت مهمان ناخوانده و مخربی به نام ویروس کرونا که ضربه آخر و البته ادامه دار در سال ۹۹ را به اقتصاد کشور وارد کرد.
فروش نفت ایران به کمترین میزان و قیمت نفت با شیوع این بیماری به پایین‌ترین حد خود در چند سال گذشته رسید. اتفاقاتی که باعث کسری بودجه شدید نیز شد و احتمالاً تبعات آن تا سال آینده ادامه خواهد داشت؛ اما شاید تنها اتفاق خوشایند سال ۹۸ رکوردشکنی‌های مکرر بورس و بازار سرمایه بود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
در این گزارش مروری کردیم بر اتفاقات اثرگذار بر اقتصاد ایران که البته با بررسی و بازخوانی آن بی تردید می‌توان چشم انداز مشخص تری را از سال ۹۹ نیز برای اقتصاد کشور در نظر داشت.
مهمان پرخرج اقتصاد در بهار سال ۹۸
سیلاب بهاره مهمان ناخوانده تعطیلات نوروزی بود که علاوه بر خسارات جبران‌ناپذیر جانی، باعث بروز خسارات سهمگینی بر پیکره اقتصاد کشور شد. آسیب دیدن زیرساخت‌های ارتباطاتی، ریلی، جاده‌ای و مسکونی تنها بخشی از خسارات سیل در نوروز ۹۸ بود.
تنها ۲۴ ساعت مانده به تعطیلات نوروز شهرهای آق‌قلا و گمیشان در استان گلستان به زیر آب رفت تا ایران با چهره‌ای سیلابی به استقبال سال جدید برود. این قضیه سرآغاز ایجاد خساراتی جانی و مالی برای هموطنانمان در برخی نقاط مختلف کشور شد. در ادامه، اما سیل به شهر شیراز و دروازه قرآن هم رسید که متاسفانه هم با خسارت جانی و هم مالی همراه بود.
بیشتر بخوانید: سیل فروردین ماه ایران؛ نهمین حادثه طبیعی خسارت بار جهان
شدت بارش‌های سراسری در ایران به حدی بود که ۲۰ استان از ۳۱ استان ایران در معرض سیلاب یا در معرض سیل ناپایدار قرار گرفتند.
بسیاری از شهر‌ها از جمله لرستان با خسارات فراوانی روبرو شدند. وزیر کشور میزان خسارات سیل در کشور را ۳۰ تا ۳۵ هزار میلیارد تومان برآورد کرد. خبری که البته در اواخر فروردین ماه اعلام شد و بعد از آن مهدی زارع از خسارت ۴ میلیارد دلاری (یعنی حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان) سیل بهار خبر داد. مدیر گروه زلزله شناسی پژوهشگاه بین المللی زلزله بر اساس برآورد‌های شخصی خود عنوان کرد که حدود ۲ میلیون نفر از سیل فروردین ۹۸ مستقیما آسیب دیده اند و این سیل، خسارت ۴ میلیارد دلاری به کشور زده است.
همچنین مدیرکل دفتر مدیریت بحران و کاهش مخاطرات بخش کشاورزی از پرداخت ۱۷۸۶۱ میلیارد ریال غرامت سیل فروردین ماه امسال در قالب کمک بلاعوض و تسهیلات به خسارت دیدگان بخش کشاورزی استان‌های سیل‌زده تا بهمن ۹۸ خبر داد. رقم‌هایی که البته در شرایط سخت تحریم اقتصادی به دوش کشور گذاشته شد.
حوادث آبان جلوی رشد اقتصادی را گرفت؟
هر چند شرایط اقتصادی کشور در سال ۹۸ معلول متغیر‌های فراوانی بود، اما اعتراضات آبان ماه ۹۸ به افزایش قیمت بنزین که البته خساراتی را به برخی از بانک‌ها و مراکز دولتی زد باعث شد تا با قطعی اینترنت برخی از کسب و کار‌های اینترنتی برای مدتی دچار رکود شوند، اما سرپرست مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این خصوص گفته بود: اگر اتفاقات آبان و آذر رخ نمی‌داد، پیش‌بینی می‌شد در سال ۱۳۹۸ با در نظر نگرفتن بخش‌های اقتصادی (به جز نفت و خدمات) با رشد خارق العاده‌ای می‌توانستند به فعالیت ادامه دهند و شاهد رشد غیرنفتی نزدیک ۲.۵ درصد در سال ۹۸ بودیم.
محمد قاسمی افزوده بود: با بازگشت تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷ بخش‌های اقتصادی دچار شوک عجیبی شدند، اما در سال ۱۳۹۸ کم کم راه و چاه زندگی کردن و تولید کردن بدون درآمد نفتی را پیدا می‌کردند؛ البته این اوضاع تا قبل از حوادث آبان بود.
بیشتر بخوانید: حوادث آبان جلوی رشد اقتصادی را گرفت
البته باید در نظر داشت که افزایش قیمت بنزین باعث شد تا تورم نیز در نیمه دوم سال از میزان پیش بینی شده بیشتر شود. هر چند آمار دقیقی در این باره نیست، اما میزان تورم ناشی از افزایش قیمت بنزین به نظر می‌رسد از میزان پیش بینی شده ۲ درصدی بیشتر بود.
شهادت سردار سلیمانی و اثر آن بر اقتصاد ایران و جهان
ترور سردار قاسم سلیمانی آنقدر واقعه بزرگی در سطح بین المللی بود که تا مدت‌ها بر بازار‌های اقتصادی جهان اثرگذار بود. این تاثیر البته در بازار‌های ایران مقطعی بود. بورس تهران بعد از جهش‌های پی در پی تنها چند روز با افت مواجه شد و البته دوباره سیر صعودی خود را از سر گرفت.
افزایش تنش‌های منطقه خاورمیانه در پی شهادت سردار سلیمانی تاثیرات اقتصادی متفاوتی داشت. در لحظات اولیه انتشار خبر، قیمت نفت افزایش یافت و پس از آن اثر این خبر بر سایر بخش‌های اقتصادی نمایان شد. در دنیا قیمت جهانی طلا افزایش یافت و قیمت بیت کوین بالا رفت. اما از سوی دیگر بازار‌های سرمایه‌ای و بورس‌های جهانی از غرب تا شرق با افت قابل ملاحظه‌ای روبرو شد.
حمله موشکی ایران به پایگاه‌های آمریکایی و یک خطای انسانی
به شهادت رساندن سردار سلیمانی البته از سوی ایران بی پاسخ نماند. سپاه پاسداران در یک عملیات گسترده و شبانه مواضع آمریکایی‌ها در عراق را مورد اصابت موشک‌های خود قرار دادند، موضوعی که البته یک حادثه غم انگیز دیگری را نیز در پی داشت. سقوط هواپیمای اوکراینی بر اثر یک خطای انسانی و برخورد موشک‌ها داخلی سبب شد تا یک حادثه غم انگیز دیگر در سال ۹۸ رقم بخورد اما اثرات اقتصادی این اتفاق‌ها همچنان سایه خود را بر اقتصاد جهان و ایران افکند.
بورس‌های جهانی همچنان ریزشی به کار خود ادامه دادند و قیمت انس جهانی افزایش یافت به طوری که قیمت هر انس جهانی طلا در طول یک هفته حدود ۴۵ دلار گران شد. بورس ایران نیز با ریزش شاخص مواجه شد و البته بازار‌هایی مانند طلا و دلار و خودرو در این زمان نوسان چندانی نداشتند.
اما در مجموع تنش‌های منطقه‌ای بین المللی ایران تشدید شد و همین موضوع چشم انداز ثبات و رشد را همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داد. به بیان دیگر امید به برطرف شدن تحریم‌ها کورتر از گذشته پیش چشم فعالان اقتصادی قرار گرفت.
ایران در لیست سیاه مراودات بانکی
بعد از افزایش تنش‌های سیاسی بین المللی، موضوع همکاری با نهادی مانند FATF هم به حالت تعلیق در آمد. پیش از این کارشناسان بار‌ها از تبعات نپیوستن به FATF بر اقتصاد ایران هشدار داده بودند.
پیشتر وحید شقاقی شهری استاد دانشگاه با اشاره به اینکه افزایش نرخ ارز اجتناب ناپذیر است به اقتصاد۲۴ گفته بود: در حال حاضر بحث FATF هنوز تعیین تکلیف نشده و اگر مجمع تشخیص مصلحت نظام این موضوع را تصویب نکند، ایران وارد لیست سیاه این سازمان خواهد شد و آن زمان مشکلات نقل و انقال پول بسیار حاد‌تر می‌شود که این امر می‌تواند روی نرخ ارز تاثیر گذار باشد.
در سال ۹۸ هیئت عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز یکی از موثرترین بازیگران عرصه اقتصاد و سیاست ایران بود. اعضای این هیئت عالی با اکثریتی از مخالفان تصویب نهایی لوایح موسوم به «پالرمو» و «سی اف تی» در نهایت موفق شدند دولت را در مسیر تامین نظر گروه ویژه اقدام مالی (FATF) ناکام بگذراند.
در اروپا، کارگروه ویژه اقدام مالی (FATF) آخرین روزکاری هفته گذشته خود را با اضافه کردن نام ایران به لیست کشور‌هایی تمام کرد که نظام بانکی آن‌ها از نظر معیار‌های FATF فاقد شفافیت لازم و مستعد فعالیت‌های پولشویی و ترویستی است؛ اقدامی که ساکنان این روز‌های کاخ سفید خرسندی آشکار خود را از انجامش اعلام کرده اند.
موضوعی که البته در کنار سایر عوامل در قیمت ارز هم تاثیر گذاشت و قیمت ارز را در اسفند ماه ۹۸ به کانال ۱۶ هزار تومان نیز وارد کرد. هر چند عوامل دیگر مانند ویروس کرونا نیز در این بین نقش داشت، اما لیست سیاه اف ای تی اف باعث شد تا حتی روسیه و چین هم به ایران در خصوص کاهش مبادلات مالی هشدار دهند موضوعی که اگر در سال آینده برای آن اقدامی نشود می‌تواند صادرات و واردات ایران را دچار مشکل کند و البته قیمت ارز را باز هم بالاتر ببرد.
نفتی که ارزان‌تر از همیشه شد
اتفاق مهم دیگر در سال ۹۸ پایین آمدن قیمت نفت به واسطه ویروس کرونا بود. ایران اگرچه صادرات نفتش به واسطه تحریم‌ها کاهش پیدا کرد، اما پایین آمدن قیمت نفت چشم انداز فروش یک میلیون بشکه نفت در روز بودجه ۹۹ را به طور کلی زیر سوال برد.
جلسه سران اوپک در وین که برای تعیین تکلیف نفت با توجه به چشم‌انداز اقتصاد جهان در پی شیوع کرونا گردهم آمده بودند ناکام ماند، بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت کشورمان که سابقه‌ای طولانی در شرکت در جلسات اوپک را داشت جلسه اوپک در اسفندماه ۹۸ را جلسه‌ای «بد» توصیف کرد.
روسیه به عنوان یکی از بازیگران عمده بازار نفت بیرون از اوپک به پیشنهاد کاهش میزان تولید «نه» گفت. نه روسی، مقام‌های سعودی را برآشفت تا آن‌ها نیز از افزایش میزان تولید نفت خود و اهدای تخفیف‌های کم سابقه خبر دهند و بدین ترتیب جنگی به راه افتاد با نام «جنگ نفت» که قربانیان آن تولیدکنندگانی بودند که زودتر از پا در می‌آمدند و تاب تحمل نمی‌آوردند.
روس‌ها قصد جان تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف در آمریکا را داشتند و سعودی‌ها به دنبال آن که روس‌ها را مجازات کنند و سهمی حداکثری از بازار نفت بستانند.
ایران بازیگر عمده نبود، تحریم‌ها پیش از این ظرفیت عمده نفت را از اقتصاد ایران گرفته بود، اما با این حال بودجه نویسان دولت، سهمی معادل فروش روزانه یک میلیون بشکه با قیمت ۵۰ دلار برای دولت گذاشته بودند رویایی که حال دست یافتن به آن دشوار است.
حرکت بورس خلاف جهت اقتصاد
شاید اگر در ابتدای سال ۹۸ به هر فعال اقتصادی می‌گفتید که بازار سرمایه حدود ۲۰۰ درصد بازدهی خواهد داشت او شما را یک فرد بی اطلاع از واقعیت اقتصاد می‌پنداشت. اما به واقع شاید این مثبت‌ترین اتفاق در اقتصاد ایران بود. نیم میلیونی شدن شاخص کل و گذر از این سد روانی، حتی خوش خیال‌ترین فعالان بازار را شوکه کرد، بازدهی حدودا ۲۰۰ درصدی بازار سرمایه در یک سال برای اقتصاد ایران، چیزی شبیه به معجزه بود، معجزه‌ای که بیش از هر عاملی نقدینگی بیش از ۲۲۰۰ هزار میلیارد تومانی جاری در اقتصاد ایران، رقم زد.
بیشتر بخوانید: رشد شاخص بورس، بدون عملیات اقتصادی زنگ خطر است
حالا، اما در هر حال اقتصاد ایران و بازار بورس برای سال آینده چشم انداز دقیقی ندارد هرچند سایست‌های حمایتی دولت از بازار سرمایه همچنان به قوت خود باقی است، اما باید دید این بازار تا کجا برای فعالان اقتصادی و یا حتی سرمایه‌های خرد جذاب خواهد بود.
ویروس منحوسی که همه جهان را درگیر کرد
چین یکی از مهمترین بازیگران اقتصاد جهانی است که بیماری اقتصاد آن می‌تواند به کل دنیا سرایت کند. اما چند ماه پیش چین به ویروس دچار شد که نه تنها بیماری اقتصادی اش که بیماری ویروسی اش نیز به کل دنیا از جمله ایران سرایت کرد. بیماری‌ای که البته ایران را به یکی از ۴ کشور مهم ویروس کرونا تبدیل کرد و درست در زمانی که بسیاری از کسب و کار‌ها منتظر شب عید و جبران رکود خود در سال ۹۸ بودند حالا با رکودی از جنس کرونا مواجه شدند.
ویروسی که گفته می‌شود می‌توان بزرگترین بحران اقتصادی را برای بشر در قرن حاضر خلق کند بی تردید اقتصاد ایران را نیز با مشکلاتی مواجه می‌کند.
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی پیامد‌های ناشی از بیماری کرونا را بزرگترین چالش اقتصادی جهان پس از بحران مالی سال ۲۰۰۸ اعلام کرده است. حتی گفته می‌شود که نرخ رشد اقتصادی جهان می‌تواند به نصف کاهش یابد.
اما اثرات این بیماری ابتدا در کاهش قیمت مواد خام و انرژی عمدتاً خود را نشان داد. قیمت نفت خام با کاهش بیش از ۱۵ درصدی به رقم ۴۵ دلار در هر بشکه رسید که در صورت گسترش بحران، گمانه‌زنی‌هایی نیز از کاهش قیمت نفت به زیر ۳۰ دلار شنیده می‌شود. در صورتی که قیمت نفت به ۳۰ دلار در هر بشکه برسد، با توجه به تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، کاهش شدید صادرات کشور و هزینه مضاعف استخراج هر بشکه نفت در زمان محرومیت از تکنولوژی روز جهان، می‌توان گفت که عملاً درآمد نفتی کشور کاهش شدیدی خواهد یافت.
بیشتر بخوانید: کرونا چه هزینه‌ای برای زندگی مردم تراشید؟/ کرونا و FATF قاتلان درآمد خانوار‌های ایرانی
از سوی دیگر کاهش تقاضا اولین نشانه داخلی گسترش ویروس کرونا در کشور است. گزارش‌ها از شهرهای بزرگ کشور همچون تهران، اصفهان، سنندج، تبریز و ...، نشان می‌دهد که عمده شهرهای کشور در سکون فرو رفته است. این واقعه زمانی بحرانی می‌شود که نگاهی به تقویم بیندازیم. مطابق با آمار، عمده تقاضای مردمی برای خرید کالا در بسیاری از صنوف در اسفندماه رخ می‌دهد. از این رو، کاهش فروش در این بخش‌ها می‌تواند زمینه را برای تعمیق رکود در کشور آماده کند.
همچنین در دورانی که کسری بودجه دولت به‌شدت افزایش یافته است، افزایش شدید هزینه‌های درمانی در کشور می‌تواند فشار سنگینی به بودجه وارد کند. موضوعی که حتی منجر به درخواست ایران از صندوق بین المللی پول برای دریافت ۵ میلیارد دلار وام شد. حال باید دید در ادامه این ویروس می‌تواند اقتصاد پر مشکل ایران را بیش از این در معرض خطر قرار دهد؟
