آغاز رفاقت کرونایی مسکو- واشنگتن

اقتصاد۲۴- تاریخ نشان می‌دهد روس‌ها در هنگامه بحران‌های بین‌المللی ترجیح می‌دهند خود را به غرب نزدیک کنند. مسکو در زمان جنگ جهانی دوم، فروپاشی شوروی، حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و اشغال عراق و سوریه توسط داعش در سال ۲۰۱۵ از همین سنت تاریخی تبعیت کرد. همین چند روز پیش بود که کرملین هواپیمای عظیم‌الجثه‌ای حاوی کمک‌های پزشکی و بهداشتی روانه نیویورک کرد تا نشان داده باشد که در زمان بحران بین‌المللی کرونا هم ترجیح می‌دهد برخلاف چین در کنار آمریکا و متحدانش قرار گیرد.

«دمیتری ترنین» در تحلیلی در «موقوفه کارنگی برای صلح بین‌الملل» با اشاره به تلاش دولت اوباما برای از سرگیری رابطه با روسیه بر اساس برنامه‌ای که «Reset» در روابط نام گرفت، نوشت «Reset» که بسیار در مورد آن تبلیغ شده بود در دولت باراک اوباما نتیجه نداد. این بهبود البته از دوران بوش شروع شده بود و اگرچه در دولت اوباما هم ادامه یافت، اما در دولت او هم به نتیجه مطلوبی نرسید چراکه روسیه بخشی از اوکراین را تصرف کرد و وارد سوریه شد و تحریم‌های غرب هم علیه این کشور کلید خورد. این تحلیلگر می‌نویسد البته Reset از مدت‌ها قبل در دستور سیاست خارجی روسیه در قبال آمریکا قرار داشته است. وقتی یک بحران مهم جهانی رخ می‌دهد که بر یکی از دو کشور- یا بر کل دنیا- تاثیر می‌گذارد، کرملین دست به دامان کاخ‌سفید می‌شود تا دست در دست یکدیگر داده و آن تهدید مشترک را برطرف سازند. این چیزی است که بلافاصله پس از حملات ۱۱ سپتامبر رخ داد زمانی که ولادیمیر پوتین نه فقط با مردم آمریکا ابراز همبستگی و همدردی کرد بلکه حمایت‌های مادی خود را به عملیات ضدتروریستی آمریکا در افغانستان هم ارائه داد. این وضعیت بار دیگر در سال ۲۰۱۵ رخ نمود یعنی زمانی که داعش بخش‌های زیادی از عراق و سوریه را تسخیر کرده و بغداد و دمشق را مورد تهدید قرار داده بود. در آن زمان هم پوتین خواستار یک ائتلاف جهانی علیه داعش شده بود. حتی پس از تماس‌های واشنگتن، پوتین تلاش داشت تا به هر شکل شده سوریه را به زمین بازی خود تبدیل کند، اما همزمان می‌کوشید تا این کشور را به زمینه‌ای برای همکاری دیپلماتیک روسیه- آمریکا تبدیل سازد. شیوع ویروس کرونا فرصت دیگری است که مسکو از آن برای مشارکت با واشنگتن استفاده می‌کند.

به نوشته «ترنین»، تحلیلگر کارنگی، ریشه‌های این رویکرد به جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. حمله هیتلر به شوروی در سال ۱۹۴۱ روابط خصمانه میان مسکو و واشنگتن (و لندن) را به ائتلافی تقریبا «یک‌شبه» تبدیل کرد. ائتلاف ضد هیتلر، شوروی کمونیست را در کنار آمریکا و بریتانیای سرمایه‌دار نشاند، مسکو را به قله سیاست جهانی برد که نماد آن کنفرانس «سه بزرگ» در تهران، یالتا و پوتسدام بود. آن ائتلاف نتوانست دوام چندانی بیاورد، اما بسیاری از روس‌ها را به این باور رساند که اگر یک هیتلر جدید جهان را تهدید کند، مسکو و واشنگتن بار دیگر اختلافات خود را کنار گذاشته و دوشادوش یکدیگر در برابر دشمن مشترک می‌ایستند. در اوایل دهه ۲۰۰۰، ایده مسکو مبتنی بر رهبری جهانی ائتلاف ضدتروریستی از سوی آمریکا- روسیه مستقیما الهام گرفته از تجربه دهه ۴۰ بود. دلیل اصلی مسکو برای ارائه پیشنهاد همکاری به واشنگتن در مورد بحران‌های «غیرحساس» و «غیرموجودیتی» این است که یک ائتلاف - درست همانند کاری که دولت اوباما امید داشت در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ به آن دست یابد- می‌تواند به این دو کشور در شکستن بن‌بست روابط یاری رساند. در سال ۲۰۰۱، مانع روابط دو کشور، جنگ در چچن بود که در نظر روسیه یک عملیات ضدتروریستی، اما نزد آمریکا و بیشتر کشور‌های اروپایی سرکوب وحشیانه جدایی‌طلبی قومی بود. در سال ۲۰۱۵، این مانع، بحران بر سر اوکراین بود که غرب را به وضع تحریم علیه روسیه واداشت. در سال ۲۰۲۰، این لیست بزرگی از اتهامات آمریکا علیه روسیه است که طیفی از مداخله در منطقه دونباس اوکراین و مداخله در انتخابات آمریکا تا جنگ در سوریه و عملیات جهانی دروغ‌پراکنی را شامل می‌شود که مانع بهبود روابط دو کشور است. مشارکت موفقیت‌آمیز موجب عدول از این اتهامات شده و اجازه می‌دهد که روسیه با آمریکا بدون هیچ امتیاز مهمی همکاری کند.

امروز تقریبا هیچ‌کس در مسکو نیست که امیدوار باشد تحریم‌های آمریکا پایان یابد. با الهام از خاطرات اصلاحات «جکسون- وانیک» مبنی بر محدود کردن روابط تجاری با کشور‌هایی که حقوق‌بشر را محدود می‌سازند- که تا پایان فروپاشی شوروی و دو دهه بعدتر از آن دوام یافت- روس‌ها بر این باورند که تحریم‌های فعلی «همیشگی» هستند بدین معنا که نسل فعلی سیاستمداران آمریکایی هرگز خواهان پایان دادن به این تحریم‌ها نیستند. با توجه به اینکه تقریبا کل طبقه سیاسی آمریکا دیدگاهی به‌شدت منفی به روسیه دارند، ژست‌ها و حرکات مسکو، اما شخص دونالد ترامپ را هدف گرفته است. هدف همانا واداشتن ترامپ به پذیرش گفت‌وگویی دقیقه نودی با روسیه برای تمدید «معاهده استارت جدید» در زمینه کاهش تسلیحات هسته‌ای است که در فوریه ۲۰۲۱ منقضی می‌شود. پوتین بی‌تردید دستور کاری وسیع‌تری دارد که احتمالا شامل خاورمیانه و اوکراین هم می‌شود. آیا این کارگر خواهد افتاد؟ به لحاظ تاریخی، این رویکرد ثمره زیادی برای روسیه نداشته است.

حتی زمانی که به دستور پوتین، ستاد کل ارتش روسیه به شکلی سخاوتمندانه اطلاعات خود از افغانستان را با ارتش آمریکا به اشتراک می‌گذاشت، اما پرزیدنت بوش عقب‌نشینی آمریکا از پیمان موشکی ضدبالستیک را اعلام کرد که مسکو همواره آن را نقطه ثقل ثبات استراتژیک می‌دانست. ابتکار عمل روسیه در سال ۲۰۱۳ برای از میان بردن تسلیحات شیمیایی سوریه جهت جلوگیری از حملات آمریکا علیه دمشق- که مسکو آن را به مثابه اولین نمونه از همکاری امنیتی مسکو و واشنگتن به‌عنوان قدرت‌های برابر از زمان جنگ سرد به این سو می‌انگاشت- منجر به اتهاماتی در آمریکا شد دال بر اینکه پرزیدنت اوباما در حال ایجاد خلأ قدرتی در خاورمیانه است که روسیه از آن نفع می‌برد. از سال ۲۰۱۷ به بعد، نزدیکی پوتین به ترامپ با سوء‌ظن گسترده‌ای از سوی مخالفان سیاسی رئیس‌جمهور نگریسته می‌شد و معمولا موجب عکس‌العمل‌های سیاسی منفی شده تا واکنش مثبت. با این حال، یک جنبه از بحران ویروس کرونا - افت قیمت نفت- ترامپ را به مشارکت با پوتین و ملک سلمان ترغیب کرده تا به آن‌ها در متوقف ساختن جنگ قیمتی کمک کرده و بر سر کاهش جدی تولید نفت موافقت کنند. برای روسیه، این مداخله یک اثر مثبت دوگانه داشته است: جلوگیری از سقوط بیشتر قیمت نفت و تثبیت روسیه - در کنار آمریکا و عربستان- به‌عنوان یکی از سه قدرت مهمی که در مورد مسائل جهانی انرژی تصمیم می‌گیرند. در اینجا یک درس مهم وجود دارد. تلاش‌های روسیه برای مشارکت آمریکا در ائتلاف‌ها با استفاده از مدل جنگ جهانی دوم محکوم به شکست است. واشنگتن هرگز به دیگران ملحق نمی‌شود. با این حال، می‌توان به ایالات‌متحده اتکا کرد تا بر اساس منافع خود به روسیه نزدیک شود. درست مانند زمانی که این کار در دوران حمله هیتلر به شوروی در سال ۱۹۴۱ به شکل ناگهانی اتفاق افتاد.

در اوایل دهه ۹۰، در بحبوحه فروپاشی کشور «فقرزده» شوروی، کمک غذایی آمریکا در قالب «ران‌های ارزان مرغ» به این کشور فرستاده شد که روس‌ها به آن لقب «پا‌های بوش» داده بودند. این کمک‌های غذایی نماد افول تحقیرآمیز یک ابرقدرت بود. سه دهه بعد، مسکو فرصت یافت تا میز را بچرخاند و به تعبیری، اوضاع را برگرداند و تحقیر دهه ۹۰ را جبران کند. یک هواپیمای غول‌پیکر حمل‌و‌نقل نظامی آنتونوف ۱۲۴ در فرودگاه بین‌المللی کندی در نیویورک بر زمین نشست؛ هواپیمایی که دارای کارتن‌های ماسک و دستگاه‌های تنفسی از روسیه برای این کلان‌شهر «بیماری‌زده» بود. «آنتون تروئیانوفسکی» در گزارشی (۱۰ آوریل) برای نیویورک تایمز نوشت، یک مجری در تلویزیون دولتی روسیه یک روز پس از نشستن این هواپیما در نیویورک گفت: «اگر کسی یک هفته پیش می‌گفت که ایالات‌متحده از کمک‌های بشردوستانه روسیه تشکر می‌کند مردم می‌گفتند شما دیوانه‌اید». اما با شیوع و همه‌گیری کرونا در روسیه و باری که بر دوش دولت تحمیل کرده است، ماشین تبلیغاتی کرملین ظاهرا این خبر را در بوق و کرنا نکرد تا مبادا روس‌ها فکر کنند که دولت‌شان گرفتاری آن‌ها را نادیده گرفته و برای خودنمایی به آمریکا کمک می‌کند.

پس از اینکه این اقدام روسیه انتقاداتی را در دو سوی آتلانتیک برانگیخت، وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که دو کشور هزینه‌های کالا‌های پزشکی را تقسیم کرده‌اند و روسیه هم در آینده می‌تواند به کمک‌های ایالات‌متحده در مبارزه با کرونا امید داشته باشد.

ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، در بیانیه‌ای گفت: «ما مطمئن هستیم که اگر لازم باشد، آن‌ها هم در آینده می‌توانند به روسیه کمک کنند».

پس زدن کمک‌های پزشکی و بهداشتی روسیه در نیویورک- جایی که فرماندار و شهردار آن زنگ خطر را برای کمبود تجهیزات مراقبتی و بهداشتی و دستگاه‌های تنفسی به صدا درآورده‌اند- سایه یک بازی ژئوپلیتیک را بر سر نحوه پاسخ به فراگیری کرونا نشان می‌دهد. این مساله بار دیگر پرسش‌هایی را در مورد روابط نزدیک ترامپ با پوتین و البته تعهد پوتین به مبارزه با این ویروس در داخل کشور خود مطرح کرده است. در نگاه کرملین، ارسال این کمک‌های پزشکی یک «کودتای تبلیغاتی» بود: جدیدترین فرصت برای نشان دادن این مساله به ملت روس و جهان که روز‌هایی که روسیه به‌عنوان کشوری «لابه‌گر»، «التماس‌کننده» و «درخواست‌کننده» در عرصه جهانی بود، مدت‌هاست به پایان رسیده است.

اما شیرینی این پیروزی تبلیغاتی به این دلیل به کام کرملین «تلخ» شد که کرونا هم در روسیه فراگیر شد و شاید این مساله توضیح دهد که چرا مجری و البته تلویزیون روسیه از هواپیمای فرود آمده در فرودگاه نیویورک استقبالی محتاطانه داشتند. در حالی که به‌نظر می‌رسد این «پاندمی» و «فراگیری» در اروپای غربی و آمریکا به مقیاسی رسیده که پیش از این دیده نشده بود، اما در روسیه، سیاستمداران مخالف و کارمندان بهداشتی و درمانی نسبت به کمبود تجهیزات در هفته‌های آینده هشدار‌هایی داده‌اند. در منطقه «پرم» در کوه‌های اورال، مقام‌ها به اصرار از مردم خواستند تا خودشان دست به کار دوختن یا ساخت ماسک شوند. «الکسی ناوالنی»، سیاستمدار مخالف، در پستی توییتری نوشت: «پزشکان و پرستاران در کل کشور بدون ماسک نشسته‌اند و یکدیگر را بیمار می‌کنند. این وحشتناک است. پوتین دیوانه است.»

پوتین هم در سخنرانی‌ای که در مورد کرونا برای مردم کشورش انجام داد سخنی از این کمک به آمریکا به میان نیاورد. در عوض، او هشدار داد که برخی مناطق، از جمله مسکو، هنوز نتوانسته‌اند این بیماری را تحت کنترل در آورند.

پوتین که از خانه اش در حومه مسکو با مردم کشورش سخن می‌گفت، افزود: «متخصصان ویروس شناسی معتقدند که این فراگیری هنوز در سطح جهانی به اوج نرسیده و این در مورد کشور ما هم صادق است.» او گفت تعطیلات سراسری با پرداخت پول تا پایان ماه تمدید شده است، اما مساله فاصله‌گذاری اجتماعی را به تصمیم‌گیری مقام‌های هر منطقه واگذار کرد. مسکو و سن پترزبورگ دو منطقه مهم در روسیه هستند که از کرونا به شدت آسیب دیده‌اند و وارد قرنطینه شدند به گونه‌ای که خروج از خانه برای تمام شهروندان این دو منطقه ممنوع بود مگر برای خرید دارو یا غذا و حتی قدم زدن با سگ هایشان در فاصله ۱۰۰ یاردی خانه هایشان هم ممنوع بود.

با این حال، روسیه نسبت به کشور‌هایی مانند آمریکا که به شدت دچار آسیب‌هایی از ناحیه این بیماری شده‌اند نرخ ابتلای کمتری داشته، اما تعداد مبتلایان روس هم روندی صعودی دارد تا ۳۰ فروردین ماه تعداد مبتلایان در این کشور بیش از ۳۲ هزار نفر تخمین زده شده و تعداد قربانیان هم به بیش از ۲۸۰ نفر رسیده بود. این ویروس تاج دار اقتصاد روسیه را نیز به بحران کشانده است، زیرا تقاضای جهانی برای نفت و دیگر منابع طبیعی روسیه به دلیل فراگیری این بیماری رو به کاهش گذاشته است. اما کرونا هم فرصت تبلیغاتی خوبی در اختیار ماشین تبلیغاتی کرملین قرار داده است. به نوشته گزارشگر نیویورک تایمز، روسیه ظاهرا عملکرد بهتری نسبت به کشور‌های اروپای غربی در کاهش سرعت کرونا داشته است. اگرچه بسیاری از روس‌ها نسبت به موارد ابتلا و مرگ و میر رسمی ابراز تردید می‌کنند، اما گزارش‌هایی در مورد بیمارستان‌های مملو از بیمار دریافت نشده است.

ارتش روسیه هم اعلام کرده که لااقل ۱۵ فروند هواپیمای مملو از تجهیزات پزشکی به ایتالیا ارسال کرده تا در مبارزه با کرونا به این کشور کمک کند. وزارت دفاع روسیه به روزنامه نگاران مستقر در مسکو لااقل ۳۷ ایمیل ارسال کرد تا آن‌ها این خبر را پوشش داده و در بوق و کرنا کنند.

از جمله، فیلم‌هایی از کامیون‌های سبز تیره روسی برای آن‌ها ارسال شد که نشان می‌داد پلیس ایتالیا در جاده‌ها در حال اسکورت این کامیون‌های روسی است. این کامیون‌ها پرچم‌هایی را به اهتزاز در آورده بودند که روی آن‌ها نوشته شده بود: «از روسیه با عشق». رسانه‌های خبری طرفدار روسیه به سرعت ماموریت ایتالیایی روسیه را (که در تضاد با آن چیزی است که کرملین می‌گوید) پوشش داده و از عدم‌کمک به ایتالیا از سوی ایالات‌متحده و کشور‌های غربی سخن گفتند.

«کنستانتین کوساچف»، رئیس کمیته روابط خارجی در مجلس علیای پارلمان روسیه، می‌گوید: «هر یک از این کشور‌هایی که بخشی از بلوک ناتو و اتحادیه اروپایی هستند و همبستگی فراآتلانتیکی خود را به رخ عالم و آدم می‌کشند و لاف همبستگی می‌زنند از یکدیگر دور شده و هر یک سعی در حل مشکلات خودش دارد». اگرچه ترامپ و پوتین تماسی تلفنی با یکدیگر داشته و ترامپ کمک‌های روسیه را «یک محموله بسیار بزرگ» و «بسیار عالی» توصیف کرد، اما «برت مک گورک»، فرستاده ویژه و سابق آمریکا در ائتلاف مبارزه با داعش، کمک‌های روسیه را «شوی تبلیغاتی» خواند و گفت واشنگتن از نقش رهبری جهانی در مبارزه با بحران کرونا کوتاه آمده است.

با این حال، روسیه تاکید کرده که این محموله کمکی بخشی از استراتژی بزرگ‌تر روسیه در مبارزه با همه‌گیری این بیماری در سطح جهان بوده است.

صندوق سرمایه‌گذاری روسیه که بخشی از هزینه‌های ارسال این محموله هواپیمایی را به عهده گرفته و البته صندوقی دولتی است اعلام کرد که می‌کوشد در صورت نیاز، با همکاری شرکت‌های آمریکایی، کالا‌های پزشکی مورد نیاز را ارسال کند. اندکی پیش هم جدیدترین هدف روسیه در «دیپلماسی ویروسی» در سطح جهان رخ نمود: صربستان، مسکو و کشور‌های غربی مدت‌هاست بر سر اعمال نفوذ در بالکان در حال نبرد هستند. این منطقه هم بیش از هزار مورد ابتلا را گزارش داده است. پوتین در تماس تلفنی با همتای صرب خود وعده داد که ارتش روسیه کمک‌های مورد نیاز این کشور را برای مبارزه با کرونا به این کشور خواهد فرستاد. پس از آن «الکساندر ووسیچ»، رئیس‌جمهور صربستان، در بیانیه‌ای از کرملین قدردانی کرد. در بیانیه دولت روسیه آمده است که که اگرچه این بحران در روسیه هم هست، اما «رهبری روسیه به صربستان و مردم دوست صرب می‌اندیشد».