شنبه و یکشنبه چه اتفاقی می‌افتد که روحانی آن را روز پیروزی می‌داند؟

اقتصاد۲۴ -  مریم جمشیدی - ساعت ۸ شب شنبه هفته آتی به وقت واشنگتن که مصادف با حدود ساعت ۳ بامداد یکشنبه در تهران خواهد بود، زمانی است که به زعم آمریکا طیفی از تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران احیا خواهد شد. به چه طریق؟ از طریق مکانیسم ماشه که واشنگتن سی روز قبل یعنی اواخر مرداد گذشته فعال کردن آن را اعلام کرد.

اما آیا این آرزو و رویای آمریکا به واقعیت می‌پیوندد و تحریم‌هایی بین المللی مجددا علیه تهران به اجرا درخواهد آمد؟ تحریم‌هایی که در دولت احمدی‌نژاد و در پی تصویب قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران اجرا می‌شد، اما تیم سیاست خارجی روحانی موفق شد طی توافق برجام همه آن تحریم‌ها را متوقف کند و از آن مهمتر ایران را از ذیل بند ۷ منشور سازمان ملل خارج سازد. این موضوع در کنار صیانت از حقوق و دستاورد‌های هسته‌ای صلح آمیز کشورمان، مهمترین دستاورد‌های تفاهم ترسیم شده در مذاکرات لوزان بود که به برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) مشهور شد.

---

بیشتر بخوانید:توئیت ظریف در واکنش به اعتراف تازه ترامپ

---

در نتیجه این قرارداد، طرفین متعهد شدند اقداماتی را به طور همزمان انجام بدهند؛ یعنی ایران برخی از فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را محدود کند و اعضای گروه ۱+۵ نیز با لغو قطعنامه‌های شورای امنیت، تحریم‌های نفتی و مالی علیه ایران را متوقف می‌کردند. اما همزمان با اتمام دوره ریاست جمهوری اوباما، ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا به طور یکجانبه از برجام خارج شد و آن را بدترین توافق دانست چرا که به باور او کفه منافع ایران سنگین‌تر از کشور‌های غربی بود. همه کشور‌های عضو برجام منتقد این اقدام ترامپ شدند. اواباما نیز با انتشار بیانیه‌ای این کار ترامپ را پشت‌کردن به متحدان آمریکا دانست.

تهران در واکنش، ضمن اعتراض به این اقدام ترامپ و غیرقانونی خواندن آن و همچنین رایزنی با طرف‌های دیگر برجام یکسال "صبر استراتژیک" پیشه کرد. این در حالی بود که بسیاری از تندرو‌های داخل کشور اصرار به خروج ایران از برجام داشتند تا اینکه تهران تصمیم گرفت گام به گام برخی از تعهداتش را به حالت تعلیق درآورد. در عین حال به دیگر کشور‌های عضو برجام یعنی انگلیس، آلمان، فرانسه، چین و فرانسه اعلام کرد هروقت آمریکا به برجام بازگردد تهران نیز به نقطه قبل بازخواهد گشت.

کشمکشی که بین تهران و واشنگن از یک سو و بین آمریکا با سایر کشور‌های عضو برجام، از سوی دیگر، به وجود آمده بود باعث شد تا ترامپ بخواهد از قوانین برجامی که از آن خارج شده بود به نفع خود بهره ببرد. بدین شکل که دست به دامن مکانیسم به اصطلاح ماشه شد. در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیز سازوکاری برای حل اختلافات پیش‌بینی شده است. این قطعنامه شش روز پس از امضای برجام تصویب شد و طبق آن رسما اعلام شد که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران لغو می‌شود. طبق سازوکار تعیین شده چنانچه یکی از طرفین توافق شکایتی در خصوص اجرای مفاد برجام داشته باشد می‌تواند شکایت خود را به کمیسیون مشترک ارائه دهد و این کمیسیون برای حل و فصل موضوع پانزده روز فرصت دارد؛ سپس مسائل حل و فصل نشده به وزیران خارجه ارجاع داده می‌شود، که آن‌ها نیز پانزده روز دیگر فرصت دارند. بعد از آن کمیسیون مشترک پنج روز دیگر فرصت دارد تا مسئله را حل و فصل کند. اگر پس از این فرایند که ۳۵ زمان می‌برد و طرف شاکی هنوز راضی نباشد، می‌تواند موضوع را به عنوان تخطی چشم‌گیر از توافق، به شورای امنیت ارائه کند و این شورا باید ظرف ۳۰ روز درمورد قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها رای بدهد و به این ترتیب، تحریم‌ها به جای خود برگرداند.

آمریکا در رفتاری متناقض در حالی که خود را عضو برجام نمی‌داند، لذا هیچ یک از مراحل فوق را هم طی نکرد، اما فقط به بند آخر آن سازوکار متوسل شده است؛ بدین شکل که حدود یک ماه قبل شکایت خود را در با اتهام " تخلف " ایران از توافق برجام، تسلیم شورای امنیت سازمان ملل کرد. جالب آنکه ترامپ و پمپئو وزیر خارجه آمریکا عنوان فعال کردن مکانیسم ماشه را برای این اقدام خود انتخاب کردند در حالیکه که کشور خود را عضو برجام نمی‌دانند. در همین راستا یکشنبه آتی روزی است که به زعم آمریکا قرار است مهلت قانونی ۳۰ روزه پیش‌بینی شده در برجام به پایان برسد و آرزوی ترامپ برای بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران محقق شود. اما آیا این گونه خواهد شد؟

همان گونه که روحانی نیز روز گذشته در هیات دولت پیش‌بینی کرد اوایل هفته پیش رو، قطعا روز پیروزی رئیس جمهوری آمریکا نخواهد بود. چرا که ترامپ این روز‌ها تنها است و سایر اعضای دائم شورای امنیت یعنی انگلیس، فرانسه، چین و روسیه که به همراه آلمان عضو برجام هستند، نشان داده‌اند که با او همراه نشده‌اند.

کشور‌های اروپایی عضو برجام سه‌شنبه گذشته و در پی انتشار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای درباره فعالیت هسته‌ای ایران بیانیه‌ای صادر کردند. آن‌ها در این بیانیه بار دیگربر لزوم یافتن راه حلی دیپلماتیک برای حفظ و تداوم برجام تاکید کردند.

پیش از این نیز نمایندگان اعضای باقی مانده کمتر از ۲۰ روز قبل یعنی اول سپتامبر، در قالب کمیسیون مشترک گردهم آمدند و همگی ضمن مخالفت با فعال شدن مکانیسم ماشه توسط آمریکا، به اتفاق بر عزم و اراده خود برای حفظ توافقنامه هسته‌ای برجام تاکید کردند. وزیران خارجه سه کشور اروپایی نیز اقدام آمریکا را مغایر با تلاش‌هایشان برای حفظ توافق هسته‌ای اعلام کرده و گفتند به همین دلیل نمی‌توانند از آن [مکانسیم ماشه]پشتیبانی کنند.

واضح است که دولتمردان آمریکایی این روز‌ها با تاکید بر مکانیسم ماشه به دنبال تحریک هرچه بیشتر ایران برای خروج از برجام هستند. اما همان طور که روحانی نیز تاکید کرد اصلا مکانیسم ماشه‌ای شروع نشده که بخواهد شنبه یا یکشنبه به نتیجه برسد برای همین آمریکا در ترفند استفاده از "مکانیسم ماشه" شکست خورده؛ همان طور که ۲۵ مرداد ۹۹ نیز موفق نشد قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را به تصویب اعضای شورای امنیت برساند چرا که فقط آمریکا و جمهوری دومنیکن به عنوان دو عضو شورای امنیت سازمان ملل به این قطعنامه رای مثبت دادند و یازده عضو دیگر رای ممتنع داده؛ چین و روسیه نیز همانطور که پیش‌بینی می‌شد به آن رای مخالف دادند.

در حال حاضر نیز ریاست دوره‌ای شورای امنیت را اندونزی بر عهده دارد و درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه به سفیر این کشور در سازمان ملل ارائه شده است. هرچند با قطعیت نمی‌توان گفت شورای امنیت با در خواست آمریکا چه برخوردی می‌کند، اما با توجه به رای ممتنع ۱۱ عضو شورای امنیت به قطعنامه چندی قبل امریکا برای تحریم تسلیحاتی ایران و هم اینکه کشور‌های باقی‌مانده در برجام خروج یک جانبه ترامپ از برجام را توهین به قواعد بین‌المللی می‌دانند؛ لذا دو گمانه توسط ناظران سیاسی مطرح است؛ یکی مخالفت صریح با درخواست آمریکا و دیگری مسکوت گذاشتن آن. از این منظر است که می‌توان گفت شنبه و یکشنبه آینده روز شکست آمریکا و روزی برای یک پیروزی بزرگ برای ایران خواهد بود.