اقتصاد۲۴- مسکن از اصلیترین نیازهای هر انسانی است. شهروندان هر کشوری نیاز به سرپناه و مسکن دارند و این نیاز آن قدر مهم است که دولتها در بسیاری از کشورها در ساخت و رفع نیاز شهروندان وارد میشوند و حتی برای این مساله یارانههای آشکار و پنهانی را نیز تخصیص میدهند. در ایران نیز بارها دولتها سعی کرده اند بحران مسکن را به نوعی کنترل و یا رفع کنند. از اعطای زمین در دولت ابوالحسن بنی صدر تا اعطای وامهای طولانی مدت به انبوه سازان در دولت هاشمی رفسنجانی و در نهایت اعطای اعتبارات خاص و حتی اعطای زمین برای ساخت شهرهای تازه در دولت سید محمد خاتمی بخشی از این تلاشها بوده است.
مسکن مهر از کجا شروع شد؟
شاید یکی از معروفترین دخالتهای دولت در ساخت مسکن را بتوان «مسکن مهر» در دولت محمود احمدی نژاد دانست. مسکن مهر، مجمموعهای از مجتمعهای ساختمانی بودند که نخستین بار و پس از انفجار قیمت مسکن در سال ۱۳۸۵ طرح آن داده شد و در دولت احمدی نژاد ساخته شد. هدف از ساخت مسکن مهر در آن زمان خانهدار کردن افراد و طبقه کم درآمد جامعه مطرح شد و بر همین اساس نیز دولت وقت در آن زمان در ابتدا قصد داشت با واگذاری زمین رایگان این مساله را کنترل کند.
آغاز طرح مسکن مهر به پس از انفجار قیمت اجاره بها و مسکن در سال ۱۳۸۵ بازمی گردد. در سال ۱۳۸۶ بود که طرح مسکن مهر در دستور کار قرار گرفت. هر چند که در نهایت اجرای این پروژه بزرگ در سال ۱۳۸۸ و همزان با وزارت وزارت محمد سعیدی کیا بود که فعال شد، اما در نهایت در دوره وزارت علی نیکزاد بود که این طرح به یکی از برنامههای اصلی دولت محمود احمدینژاد تبدیل شد.
تفاوت طرح جامع مسکن با طرح مسکن مهر
طرح احداث مسکن مهر اول در بودجه سال ۱۳۸۶ وجود داشت و کمی بعدتر بر اساس قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن در دستور قرار گرفت.
این طرح در واقع شامل چند بخش بود که در یک قسمت شامل اجاره بلند مدت زمین نیز میشد که چنین طرحی در «طرح جامع مسکن» نیز پیشنهاد شده بود. این در حالی است که میزان پیشنهاد شده در طرح جامع مسکن بسیار اندکتر از طرح سکن مهر بود.
در طرح جامع مسکن برآورد برای ساخت ۲۰ هزار واحد مسکونی در سال بود و در طرح سکن مهر این تعداد تا یک و نیم میلیون افزایش یافت.
دولت احمدینژاد، قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن را نیز در ادامه تهیه و بهعنوان لایحه یک فوریتی در تاریخ اول خرداد ۱۳۸۶ جهت تصویب به مجلس فرستاد و در ادامه این روند نیز مجلس نیز در تاریخ ۲۵ اردیبهشت سال ۱۳۸۷ این لایحه را با تأیید شورای نگهبان نهایی و ابلاغ کرد، اما با ایجاد زمینههای لازم این قانون در سال ۱۳۸۸ اجرایی شد.
بعدتر، اما این علی نیکزاد وزیر مسکن و شهرسازی احمدی نژاد بود که در سال ۱۳۸۸ طرح مسکن مهر را اجرایی کرد. بعدتر و در خرداد ۱۳۹۲ و چند ماه پیش از پایان دوران ریاست جمهوری محمود احمدینژاد گفته شد که از ابتدای دولت نهم بالغ بر ۴ میلیون واحد مسکن مهر در شهرها و روستاهای کشور شروع به ساخت شده که نیمی از این رقم در روستاها بوده و یک و نیم مییون واحد نیز تا خرداد سال ۱۳۹۲ تحویل داده شده است و نکته این که طرح
بار اصلی مسکن مهر بر دوش دولت حسن روحانی
مسکن مهر و بار سنگین ادامه آن برای دولت حسن روحانی باقی ماند و دولتهای یازدهم و دوازدهم نیز باید باتوجه به تعهدی که به مردم داده شده بود این طرح را پیش بردند و تقریباً در طول ۸ سال موفق شدند این طرح را به پایان ببرند.
در واقع میتوان گفت که قسمت اصلی و مهم پروژه مسکن مهر در دوره دولتهای یازدهم و دوازدهم و ریاست جمهوری روحانی بود که تحویل صاحبان و خریداران آن داده شد؛ و بالاخره بنا بر آمار ارائه شده تا مردادماه سال ۱۳۹۶ تعداد ۱٬۸۳۹٬۸۲۹ واحد از مسکن مهر تکمیل و تحویل صاحبانش شد که این آمار یعنی حدود ۴۵ درصد از این تعداد در زمان دولت دوازدهم تکمیل شده است و از این تعداد ۱٬۵۶۸٬۴۵۲ واحد از کل واحدهای افتتاح شده تحویل خانوارها شد باز هم نشان از آن دارد که ۵۶ درصد واحدهای مسکن مهر در زمان در زمان دولت روحانی تحویل داده شده است.
مسکن مهر و فشاری که بر اقتصاد ایران وارد کرد
اما این طرح مشکلات و بحرانهای بسیار در کنار منتقدان بسیاری نیز داشت. توجه کنید که طرح مسکن مهر پس از افزایش شدید بهای مسکن در ایران بود که رقم خورد و دولت وقت نیز برای تأمین مالی این طرح دست به استقراض سنگین از بانک مرکزی قرض زد که همین امر باعث رشد نقدینگی و افزایش شدید تورم در کشور شد. رشد تورم نیز چنان بود که نیمی از کل پولهای چاپ شده در تاریخ ایران صرف ساختن مسکنهای مهر شده اند.
هم چنین در نهایت این طرح با مشکلات جدی چنان توقف پرداخت وام توسط بانکهای دولتی برای بیش از ۱۸ ماه مواجه شده بود.
از سوی دیگر خانههای ساخته شده در طرح مسکن مهر در بیشتر موارد در حاشیهها و اطراف شهرهای بزرگتر بودند و هیچ فکری برای امکانات اولیه هم، چون آب و برق و گاز و تلفن و حتی دکل مخابراتی بر آنان نشده بود.