تالاب بین‌المللی آلاگل در خطر ساخت‌وساز

اقتصاد ۲۴-قانون جهش تولید مسکن در روز نخست مهر ۱۴۰۰، از سوی رئیس جمهوری به دستگاه‌های اجرایی کشور، ابلاغ شد. پس از ابلاغ این قانون، طی جلسه‌ای فوری در استان گلستان برای ساخت شهری جدید تصمیم گرفته شد و بنا به اعلام اداره کل راه و شهرسازی این استان به یازده دستگاه اجرایی، قطعه زمینی به مساحت ۲۰۰ هکتار در مجاورت تالاب بین المللی آلاگل، ضلع شرقی محور آق قلا _ اینچه برون برای این منظور از سوی اداره کل منابع طبیعی استان به این اداره پیشنهاد داده شدست.

این مکانیابی، درست در مجاورت تالاب بین المللی آلاگل یکی از تالاب‌های سه گانه مشهور و حفاظت شده استان گلستان، در حالی انتخاب شده است که به گفته معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری گلستان سه مکان دیگر نیز از سوی اداره کل منابع طبیعی برای احداث شهر جدید پیشنهاد شده است، اما از میان گزینه‌های موجود اداره کل راه و شهرسازی تصمیم به ساخت شهر جدید در این منطقه با اکوسیستم ویژه و شکننده محیط زیستی گرفته است.

عفت همدم در خصوص این موضوع به اسکان نیوز می‌گوید: براساس نیاز استان و همچنین ابلاغ قانون جهش تولید مسکن از سوی ریاست جمهوری تصمیم به ساخت این مجموعه گرفته شده است. البته مکان آن نهایی نیست. هم باید استعلام‌های لازم از دستگاه‌های مرتبط گرفته شود و هم مطالعات گسترده از جمله مطالعات خاک و زمین در این منطقه انجام شود؛ بنابراین جای نگرانی نیست و احداث شهر جدید براساس ضوابط انجام خواهد گرفت. تعجیلی در این زمینه وجود ندارد.
او ادامه می‌دهد: آنچه این منطقه را در میان گزینه‌های موجود ویژه می‌کند تصویب منطقه آزاد اینچه برون است که به زودی اجرایی می‌شود؛ بنابراین دامنه اشتغال و بارگزاری جمعیتی در این منطقه زیاد خواهد شد. همین موضوع گزینه آلاگل را جدی می‌کند.

مدیرکل راه و شهرسازی عجله دارد

گفته‌های معاون امور عمرانی استانداری گلستان در حالی بیان شده است که خلاف آنچه همدم می‌گوید مدیرکل راه و شهرسازی برای شروع عملیات اجرای احداث شهر جدید بسیار عجله دارد. حسین محبوبی، مدیرکل، به تاریخ ۲۸ مهر و در نامه‌ای خطاب به معاون شهرسازی و معماری این دستگاه با تاکید «آنی _ آنی» و عطف به نامه ۲۵ مهرِ اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استانداری گلستان ابلاغ می‌کند: با قید فوریت در اولین جلسه کارگروه و در صورت لزوم در جلسه فوق العاده مطرح تا سایر موارد قانونی انجام شود و بتوانیم از فرصت ایجاد شده برای ساخت شهر و شهرک مسکونی در استان بهره‌مند شویم.

کارنامه مردودی گلستان در احداث شهر جدید

تعجیل مدیرکل راه و شهرسازی استان برای ساخت شهرک یا شهر جدید در شرایطی رقم می‌خورد که گلستان نه فقط در توسعه شهر‌های ناشی از تجمیع روستا به شهر یا تبدیل روستا به شهر نمره قابل قبولی ندارد بلکه در مورد کارنامه احداث شهر جدید و حتی طرح‌های ملی مسکن مانند مسکن مهر نیز نمره مردودی گرفته است. سال ۱۳۸۴ وقوع یک سیلاب بزرگ، ۱۲ روستا در بخش پیشکمر شهرستان کلاله این استان را در فهرست روستا‌های بحرانی قرار داد. هفت سال بعد و در سال ۱۳۹۱ در مجاورت این روستا‌ها شهری به نام فراغی و به منظور جابه جایی این ۱۲ روستا احداث شد.

سال ۱۳۹۵ و با بارش نخستین بارش سیل آسا چهره حقیقی شهر تازه تاسیس استان خودش را آشکار کرد. بیش از ۱۰۰ واحد مسکونی، همچنین کوچه، خیابان و گذر‌های این شهر دچار رانش شدند. مشخص شد شهر بدون آزمایش‌های خاک و زمین شناسی معتبر احداث شده است.

بیشتر بخوانید: مردم ایران دست کم چند گام از رهبران در زمینه مطالبات محیط زیستی جلوتر هستند

همان سال معاون وزیر کشور و رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در سفری به استان و بازدید از فراغی اعلام شد که ۱۰ میلیارد ریال برای علاج، چاره جویی اساسی و جلوگیری از آسیب‌های بیشتر اختصاص پیدا کرد. اعتباری که هرگز تخصیص پیدا نکرد و هر سال بر تعداد خانه‌های در زمین فرورفته، دیوار‌ها و سقف‌های ترک خورده فراغی که همچنان اهالی در آن سکونت دارند افزوده شد.

سال ۱۳۹۸، هادی حق شناس استاندار گلستان اعلام کرد که تنها راه فراغی جابه جایی دوباره آن خواهد بود و برای این منظور موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به عنوان مشاور انتخاب شده و پس از ارائه گزارش کارشناسی این موسسه در مورد جابه جایی شهر تصمیم گیری خواهد شد. فراغی و همه مشکلاتش هنوز بر منطقه رانشی تپه‌های کلاله پا برجاست.

فاضلاب شهری، تهدید جدی برای آلاگل

یکی از بزرگترین خطراتی که می‌تواند تالاب آلاگل را با احداث شهری جدید در مجاورتش تهدید کند فاضلاب شهری است. گلستان علاوه بر تجربه ناکام ساخت شهر‌های جدید در زمینه مدیریت فاضلاب شهری هم ناموفق عمل کرده است. با وجود مصوبه ایجاد شبکه دفع فاضلاب یا اگو در گرگان، حتی مرکز استان هم به این سیستم مجهز نشده است. بنا به اعلام شرکت آب و فاضلاب استان فقط ۱۷ درصد از جمعیت دو میلیون نفری گلستانی به شبکه فاضلاب متصل هستند.
همچنین یکی از اصلی‌ترین مشکلات رودخانه‌ای استان به ویژه گرگانرود و قره سو و رودخانه چهلچای آلوده شدن با فاضلاب شهری و البته روستایی است. عموم طرح‌های مسکن مهر به اجرا درآمده در این استان نیز مبتلا به چالش فاضلاب بودند. بی توجهی مسئولان به رفع این چالش‌ها نیز تا جایی پیش رفت که سال ۱۳۹۶، ابتلای کودکان ساکن در مجتمع مسکونی مسکن مهر بندرگز به بیماری پوستیِ ناشی از آلودگی حاصل از بیرون زدگی فاضلاب جنجال رسانه‌ای عظیمی در این استان به پا کرد.

پس از آن به شکل موقت و فقط در مورد مسکن مهر بندرگز مشکل لوله کشی داخلی شبکه فاضلاب حل شد. حالا قرار است این استان بدون هیچ گونه موفقیتی در طراحی و اجرای شبکه جمع آوری فاضلاب در مجاورت یک منطقه حفاظت شده بین المللی اقدام به احداث یک شهر یا شهرک کند.

چرا حفاظت از آلاگل مهم است؟

تالاب آلاگل در سال ۱۹۷۱ در کنوانسیون بین المللی رامسر به ثبت رسیده است. این پهنه آبی، تالابی با وسعت ۳۰۷ هکتار و عمق متوسط ۲ متر است که علاوه بر رستنگاه گیاهانی مانند لویی، نی، چگن، گزِشاهی، چنگال آبی، بومادران آب، هفت بند، علف شور و سازو، زیستگاه و مکان مناسب تخمگذاری پرندگان زمستان گذران در ایران است.

طیف وسیعی از پرندگان مهاجر یا زمستان گذاران مانند فلامینگو، غاز پیشانی سفید، پلیکان سفید، پلیکان پاخاکستری، قوی گنگ، قوی فریادکش، اردک سرسفید، مرگوس، انواع کشیم‌ها، بوتیمار کوچک، انواع سلیم‌ها و پرستوها، در آن سکونت دارند و زاد و ولد می‌کنند.

بیشتر بخوانید: وضعیت حق‌آبه ایران از رودخانه مرزی ارس و سدسازی کشور‌های همسایه/ هیچ مذاکره و پروتکل آبی بین ایران، آذربایجان و ترکیه وجود ندارد

شناسایی ۱۹ گونه از پرندگان بومی و ۶۶ گونه از پرندگان مهاجر در این تالاب، در کنار تالاب‌های آلماگل، آجی‌گل و گمیشان، گلستان را به یکی مناطق مهم حفظ تنوع زیستی پرندگان در زمین تبدیل کرده است.

همچنین این تالاب نقش موثری در تامین آب مورد نیاز دامداران محلی به ویژه شترداران و صیادان محلی مجاز ماهی دارند. در مجاورت این تالاب فعالیت‌های پرورش ماهی انجام می‌شود. همچنین آلاگل نقش مهمی در کنترل سیلاب‌های فصلی استان به ویژه اترک دارد و به دلیل ویژگی‌هایی که از آن نام برده شد دارای ارزش‌های اکوتوریستی نیز هست.

شهر؛ تهدید جدید آلاگل

براساس آنچه کنوانسیون رامسر اعلام می‌کند شکار و صید غیرمجاز، توسعه بی‌ضابطه آبزی پروری، بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع آب به ویژه بخش کشاورزی، انباشته شدن تالاب از رسوبات اترک و بروز خشکسالی از جمله عواملی است که طی دهه‌های اخیر حیات آلاگل و همچنین گونه‌های زیستی آن را تهدید کرده است.

همچنین چرای بی رویه دام‌ها در تخریب مراتع اطراف تالاب، تشدید فرسایش خاک و در نهایت انتقال رسوبات به تالاب و کاهش حجم مفید تالاب از دیگر تهدید‌های این تالاب است. همچنین قطع گیاهان برای مصارف خوراک دام، زیستگاه امن پرندگان را تهدید می‌کند. بنا به گزارش کنوانسیون رامسر در ابتدای دهه ۹۰ شمسی، این تالاب دچار تغییرات شدید اکولوژیک شده و آلاگل، در فهرست تالاب‌های آسیب‌پذیر در کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب‌ها ثبت شده است.
در این شرایط ساخت شهر جدید در منطقه ۲۰۰ هکتاری و درست مماس بر عرصه تالاب، به نظر نتیجه‌ای جز بارگذاری اضافی خارج از توان اکولوژیک منطقه، افزایش میزان رسوبات به واسطه تخریب پوشش گیاهی اراضی اطراف تالاب و افزایش بار آلودگی زباله، نخاله، فاضلاب و ... بر این اکوسیستم نخواهد داشت. آلاگل در صورت خشک شدن به یکی از کانون‌های گردو غبار و ریزگرد در شمال کشور بدل می‌شود.

قوانین چه می‌گوید؟

براساس نص صریح اصلاحات و الحاقات آیین نامه ارزیابی اثرات محیط زیستی طرح‌هاو پروژه‌های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی مصوب ۱۳۹۰، ماده یک_ بند «ز» عملیات عمرانی در حوزه تالاب‌هایی که به ثبت کنوانسیون رامسر رسیده‌اند مشمول انجام این طرح می‌شود.

همچنین بنا به ماده ۲ همین آیین نامه مصوب هیات وزیران، مجریان طرح‌هاموظف هستند در مرحله امکان سنجی و مکانیابی، گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی مربوطه را تهیه و برای بررسی و تایید به کارگروه ملی ارزیابی اثرات محیط زیستی متشکل از معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، نماینده تام الاختیار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و نماینده تام الاختیار رئیس دستگاه اجرایی مربوط برسد.

بیشتر بخوانید: اکوسیستم سواحل کاسپین در چالش ماسه خواری/ پس از غارت کوه و جنگل و تالاب، نوبت به ماسه‌ها رسید

پس از آن این طرح باید مجوز کمیسیون ماده ۲ و پس از آن موصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی را دریافت کند. یعنی اساسا تصمیم گیری در این زمینه در حوزه اختیارات استان نیست.
از سویی هیچ نامه‌ای مبنی بر درخواست تعریف طرح ارزیابی اثرات محیط زیستی احداث شهر جدید در مجاورت تالاب آلاگل نه از سوی اداره کل راه و شهرسازی و نه از سوی معاونت عمرانی استانداری به اداره کل محیط زیست استان ارسال نشده است.

از ۴۲ نوع تالاب شناسایی شده از سوی کنوانسیون رامسر در سراسر جهان، همه انواع به جز تالاب‌های تندرا در ایران وجود دارند. موضوعی ایران را در میان برترین متخصصان زیستی جهان به کشوری خاص تبدیل می‌کند، اما برای مدیران و مسئولان ما دارای کمترین درجه اهمیت است. ساخت و ساز در محدوده آلاگل نه فقط خطر خروج این تالاب از فهرست جهانی رامسر را افزایش می‌دهد بلکه با نابودی آن به یکی از نقاط بحرانی بیابانی و کانون ریزگردی کشور هم اضافه می‌کند. اما همیشه گویی صلاح مملکت را خسروان دانند نه کارشناسان و متخصصان.

اسکان نیوز