ورزش و فوتبال در کشاکش بورس

اقتصاد۲۴- در سال ۱۳۷۹ که آقای دکتر مهدی کرباسیان و دکتر جاسبی از اعضای فدراسیون ورزش ایران بودند از مؤسسه حسابرسی و خدمات پتروشیمی حسام «دایارایان بعدی» خواسته شد یک گزارش حسابرسی اجمالی از وضعیت باشگاه پرسپولیس را به‌صورت محرمانه تهیه کنند.

در واقع همان گزارش بود که نشان داد ظاهرا عده‌ای درصدد تملیک باشگاه پرسپولیس برآمده و حتی تشریفات ثبتی آن را نیز انجام داده بودند که حداقل مزیت گزارش مذکور جلوگیری از آن انتقال و علنی‌شدن مسائل نهفته در فوتبال کشور شد. دیگر نه کسی، نه هواداری از وضعیت این دو باشگاه خبری نداشت تا خوشبختانه اخیرا گزارش سازمان حسابرسی پیرامون حسابرسی دو باشگاه پرسپولیس و استقلال برای واگذاری آن‌ها انتشار عام یافته است. پیکره گزارشات حسابرسی دو باشگاه که بیش از ۲۵ بند دارد که برخی از بند‌ها هم حدود یک صفحه است دلالت بر بی‌انضباطی مالی – اداری، فقدان نظارت بر عملکرد باشگاه‌ها، بلاتکلیفی عمده دارایی‌ها که شرطی واگذار شده و تا زمان انتشار گزارش نیز شروط قراردادی محقق نگرفته که توجه خریداران آتی را بدان جلب می‌کند.

فوتبال در بسیاری کشور‌ها به پرهوادارترین ورزش تبدیل شده است. در ایران نیز به عنوان دوره‌ای درخشان، تیم ملی فوتبال مردان ایران در سال‌های ۱۹۶۸، ۱۹۷۲، ۱۹۷۴ و ۱۹۷۶ به قهرمانی در بالاترین سطح آسیا دست یافت و نخستین‌بار در سال ۱۹۷۸ به جام جهانی فوتبال راه پیدا کرد. در این دوران درخشان، باشگاه فوتبال تاج (استقلال کنونی) نیز در مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۰ به قهرمانی رسید. برخی از این موفقیت‌ها، با گرفتن میزبانی بالاترین رقابت‌های ورزشی آسیا توسط ایران هم‌دوره بودند و میزبانی جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ و ۱۹۷۶و حضور تیم‌های پرطرفدار «شاهین»، پرسپولیس و تاج «استقلال» نمونه‌های آن هستند.

پیشینه بازی فوتبال به حضور انگلیسی‌ها در جنوب کشور بازمی‌گردد. گفته می‌شود بازی فوتبال برای نخستین‌بار در ایران، در مسجدسلیمان و در سال ۱۲۷۸ آغاز شد. درواقع فوتبال توسط کارگران انگلیسی مسجدسلیمان که برای کار روی نفت ایران آمده بودند، به این کشور آورده شده است. نخستین ایرانی که در یک تیم فوتبال بازی کرد، کریم زندی بود که در سال‌های ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۷ هجری خورشیدی در بین انگلیسی‌ها و در تیم‌هایی که آن‌ها در ایران ترتیب داده بودند، بازی کرد.

بعد‌ها که پالایشگاه آبادان در دست ساخت بود فوتبال در آنجا گل کرد و در برهه‌ای از تاریخ تشکیلات سراسری اتحادیه کارگران جنوب دارای تیم فوتبالی شد که برای مقاصد سیاسی بهره‌برداری می‌شد. گفته می‌شود تیم‌های نادر عملا توسط طرفداران جنبش کارگری در آن سال‌ها تأسیس شد. بعد‌ها هم کارگران پالایشگاه آبادان با تشکیل تیم کارگر و روشنفکران با تأسیس تیم شاهین در بازی فوتبال ایران نقش برجسته‌ای داشتند که نسل اول آنان شامل کسانی همچون پرویز داهداری، حمید جاسمیان، حمید برمکی، محمود زارع، علی پورچانکی، منوچهر سالیا بودند که در تاریخ فوتبال ایران دارای جایگاه خاصی هستند. پیشینه فوتبال مردان در ایران به اواخر قاجار و رسمی‌اش به نخستین سال‌های دوران پهلوی می‌رسد؛ سال‌هایی که در آن نخستین باشگاه‌های ایرانی (حدود سال ۱۳۰۵) بنیان‌گذاری شدند.

در سال ۱۳۲۵ فدراسیون فوتبال ایران ایجاد شد؛ اگرچه تیم ملی مردان زودتر ایجاد شده بود. هم‌اکنون لیگ برتر خلیج فارس بالاترین رده از فوتبال مردان در ایران است که ادامه‌دهنده لیگ‌های پیشین این کشور است. اولین سازمان و تشکیلات فوتبال در ایران، «انجمن ترقی و ترویج فوتبال» بود که توسط افرادی، چون ابوالفضل صدری، میرباقر عظیمی و سیدمحمد تدین که از نخستین معلمین ورزش کشور محسوب می‌شدند در سال ۱۳۰۰ شمسی تشکیل شد. از این سال به بعد انجمن هر ساله در کنار ثبت‌نام باشگاه‌ها و تیم‌های جدید، برگزاری مسابقه‌های فوتبال را بر عهده گرفت و با تدوین و ترجمه «قوانین فوتبال» در جهت ایجاد نظم و قانون‌مندکردن فوتبال در ایران گام برداشت. انجمن ترقی و ترویج فوتبال موفق شد اولین دوره مسابقه‌های فوتبال پایتخت را بین تیم‌های حاضر در تهران در سال ۱۳۰۲ برگزار کند، مسابقاتی که تقریبا بدون وقفه هر سال انجام شد و با توسعه فوتبال در سراسر کشور و ظهور تیم‌های قدرتمند در شهرستان‌ها به مسابقه‌های سراسری (لیگ) تبدیل شد. این انجمن تا سال ۱۳۱۳ که با تشکیل «انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی» از سوی دولت وقت، جای خود را به آن داد، اعزام اولین تیم منتخب ایران به بادکوبه شوروی، برگزاری ۱۲ دوره مسابقات فوتبال باشگاه‌های تهران، انتشار اولین رساله قوانین فوتبال در ایران و ثبت نزدیک به ۵۰ باشگاه فوتبال در سراسر کشور را در کارنامه خود داشت. نخستین تشکیلات ورزش ایران در سال ۱۳۱۲ با تشکیل «انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی» زیر نظر وزارت معارف (فرهنگ) به وجود آمد و از این تاریخ تمامی برنامه‌ها و مسابقه‌های ورزشی مدارس و آموزشگاه‌ها را زیر نظر گرفت. انجمن ترقی و ترویج فوتبال نیز کم‌کم در انجمن تربیت بدنی ادغام شد و فعالیت‌های آن به مدارس محدود شد.

سازمان یافتن ورزش ایران به رشد آن در کشور کمک شایانی کرد. از آنجا که ورزش و به‌خصوص فوتبال در کشور‌های جهان سومی نقش دوگانه‌ای را ایفا می‌کرد دولتی‌ها کوشش کردند آن را به نفع خود مصادره و از آن بهره‌برداری کنند، زیرا مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که ورزش هم بخشی از آن به شمار می‌رود طوری در هم آمیخته شده‌اند که نمی‌توان آن‌ها را به‌صورت جدا از یکدیگر بررسی و مورد مطالعه قرار داد. شاید به جرئت بهترین توصیف را از نقش سیاسی – اجتماعی فوتبال بتوان در کتاب «فوتبال علیه دشمن» نوشته آقای سایمون کوپر یافت.

او هنرمندانه نقش فوتبال به‌عنوان سرآمد ورزش‌ها را در مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی از دیدگاه‌های مختلف نشان داده و قدرت و نفوذ فوتبال در عرصه‌های غیرفوتبالی را مورد بررسی قرار داده و از تأثیر فوتبال در دگرگونی ساختار‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی صحبت می‌کند. امروزه مشخص شده که ورزش و به ویژه فوتبال پدیده‌ای فراتر از محبوب‌ترین بازی جهان است. به تعبیر بسیاری از افراد، فوتبال یک زبان بین‌المللی است که حکم مرگ و زندگی را دارد. پله معتقد است فوتبال بازی زیبایی است که جنگ‌ها را آغاز می‌کند و به پایان می‌رساند و بسیاری از دیکتاتور‌ها را در قدرت نگه داشته است.

حضور جسی آنز دونده نامدار سیاه‌پوست آمریکایی در المپیک ۱۹۳۶ و کسب چهار مدال طلا در دورانی که فاجعه نژادپرستی هم‌زمان در آلمان و آمریکا وجود داشت، مشت محکمی بود که ورزش به دهان نژادپرستان آمریکایی و آلمانی زد. بعد‌ها نیز در جریان المپیک مکزیک ۱۹۶۸ تامی اسمیت دارنده مدال طلا و جان کارلوس دارنده مدال برنز هر یک در هنگام بازی مشت سیاه دستکش را به‌عنوان مخالفت با نژادپرستی در آمریکا و طرفداری از حقوق بشر بالا بردند.

نمونه بارز آن در ایران رفتار شادروان جهان‌پهلوان تختی نامدار بود که هیچ‌گاه برخلاف بسیاری لوده‌هایی که نام ورزشکار و پهلوان بر خود نهاده یا بر آن‌ها نهاده‌اند گردن در مقابل اقتدار حاکم فرود نیاورد و مردم هم به‌درستی مضمون رفتار تختی را درک می‌کردند کمااینکه در مسابقات کشتی که در امجدیه صورت گرفت هنگام ورود تختی جمعیت به پا خاستند و او را تشویق کردند و هنگام ورود شاپور غلامرضا برادر شاه جمعیت پشتشان را به سالن کردند. در واقع تختی ورزش را به بلندگوی مقاومت جنبش مردمی تبدیل کرد و هزینه آن را هم با جان و دل پذیرفت چراکه در پی اخذ مدرک حقوق و دانشگاه و سهمیه خرید و فروش لوازم ورزشی نبود. او به واقع از حقوق مردم دفاع می‌کرد.

شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین تغییر فوتبال جهانی، رشد فوتبال زنان بوده است. در شرایطی که اتحادیه فوتبال انگلیس در بیشتر سال‌های قرن بیستم فوتبال زنان را ممنوع کرده بود. فوتبال زنان طبق گزارش‌ها سریع‌ترین رشد ورزشی را با ۳۰ میلیون بازیکن در جهان داشته است و زنان از این معبر علاوه بر قدرت‌نمایی ورزشی به قدرت‌نمایی در عرصه جهانی هم می‌پردازند. اگرچه هنوز اختلاف‌های فرقه‌ای و قبیله‌ای وجود دارد، اما علیرغم همه اختلافات وجود ده‌ها بازیکن رنگین‌پوست در یک تیم فوتبالی و حتی تیم ملی فوتبال کشور‌هایی غیر از ملیت اولیه بازیکنان رنگین‌پوست پیام انسانیت بدون رنگ را در جهان به ارمغان آورده است. با روی‌دادن انقلاب، یک وقفه در پیشرفت ورزش ایران، اتفاق افتاد.

تیم‌های بزرگ ایرانی، توقیف شدند و از حضور زنان در بسیاری از فعالیت‌های مربوط، جلوگیری شد. علاوه بر این، جنگ ایران و عراق، منابع کمی را برای اختصاص‌دادن به ورزش ایران باقی گذاشت. با این حال، پشتیبانی عظیم مردم از ورزش، به ویژه در مورد فوتبال، ادامه‌دار بود تا دولت مجبور به ازسرگیری فعالیت‌ها شود. از طرف دیگر پیشینه رسمی فوتبال زنان در ایران به دهه ۱۳۴۰ برمی‌گردد. باشگاه‌های تهرانی نظیر تاج، پرسپولیس، دیهیم و عقاب پیشگامان ایجاد تیم حرفه‌ای زنان در ایران هستند.

بعد از پایان جنگ تحمیلی که فوتبال دوباره اوج گرفت متأسفانه با ورود افراد فاقد صلاحیت به ارکان ورزش کشور دچار بیماری ورزشی پول‌پرستی شدیم تا آنجا که باند‌های مافیایی به ورزش هم چنگ انداختند و کسانی که بعضا هم‌اکنون در زندان به سر می‌برند خود را حامی یگانه فوتبال جا زدند تا از این معبر برای خود آبرویی کسب کنند و به شهرت برسند. نگاهی به آمار‌های بین‌المللی صنعت ورزش نشان می‌دهد که در صورت تعیین ساختار مستقل از دولت بتوان این پدیده را در خدمت رشد و توسعه اقتصادی هم به کار گرفت. در اعلام قیمت‌گذاری باشگاه‌های پرسپولیس و استقلال برای عرضه به خریداران که باعث این تقریر شده باید نکاتی را در نظر داشت تا مشابه سایر خصوصی‌سازی‌ها منافع عمومی فدای منافع یک یا چند شخص اعم از حقیقی یا حقوقی نشود.

۱- بررسی سوابق باشگاه‌های معتبر جهانی نشان می‌دهد که باشگاه‌های آمریکایی که عموما خانوادگی اداره می‌شوند و به استثنای برخی باشگاه‌های انگلیسی که در دو دهه اخیر طعمه راهزنان مالی که قصد پول‌شویی و یا اعاده حیثیت برای شیوخ بی‌آبرو داشته‌اند، شده‌اند، سهامداران برترین باشگاه‌های فوتبال معروف جهان «اعضای باشگاه» هواداران آن‌ها هستند، زیرا نسبت سود به قیمت روز این باشگاه‌ها بسیار ناچیز و سهامداری صرفا در قالب هواداری و پایداری باشگاه صورت گرفته است.

۲- سازمان بورس و سازمان خصوصی‌سازی وظیفه و مسئولیت دارند این نکته مهم سوددهی نازل این دو باشگاه را حتما و الزاما و کرارا به اطلاع بازار و مردم برسانند تا فاجعه سال ۱۳۹۹ تکرار نشود.

۳- بهترین گزینه ممکن تشکیل یک شرکت سهامی عام از طریق پذیره‌نویسی و مشارکت هواداران این دو باشگاه و سپس خرید باشگاه توسط این شرکت سهامی است. تأکید می‌شود که اساسنامه این شرکت‌ها باید به طریقی تنظیم شود که همیشه از هواداران با سهام اقلیت در هیئت نظارت بر باشگاه و کمیته خرید بازیکن‌ها حضور داشته باشند والا باشگاه‌ها محل عیش و نوش مدیران ارشد، بازیکنان و حداکثر کارکنان اداری خواهد شد و سر سهامداران بی‌کلاه خواهد ماند. نمایه بالا که در گروه پیش‌کسوتان بازار سرمایه درج شده به خوبی وضعیت باشگاه‌های معروف جهان و باشگاه پرسپولیس و استقلال را نمایش می‌دهد

۴- ارزش روز بیشتر باشگاه‌های فوتبال جهان بیش از یک میلیارد دلار است که این ارزش ناشی از محبوبیت شامل حضور ستارگان فوتبال، تعداد هواداران آن‌ها و هواداران آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی این باشگاه‌ها و همچنین دارابودن استادیوم ملکی و توانمندی باشگاه و ساختار مناسب پاسخ‌گویی آن‌ها به هواداران است

۵- ارزش بازار صنعت ورزش در سال ۲۰۲۱ معادل ۱۳۰۰ میلیارد دلار بوده که ۶۰۰ میلیارد دلار آن مربوط به فوتبال است.

۶- ارزش بازار صنعت ورزش در آمریکا بالغ بر ۵۵۰ میلیارد دلار است و قیمت باشگاه‌های ورزشی بیس‌بال و بسکتبال و فوتبال آمریکایی طراز اول هریک بالغ بر ۵ میلیارد دلار و بیش از گران‌ترین باشگاه فوتبال جهان هستند.

غلامحسین دوانی- عضو جامعه حسابداران رسمی ایران