اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: اورمزد شاپور یا هرمز اول یکی از پسران شاپور اول ساسانی بود. او یکی از اعضای خاندان سلطنتی ساسانی محسوب می‌شد که نقشی برجسته در ساختار حکومتی و نظامی امپراتوری داشت. اورمزد شاپور بیشتر به دلیل ارتباطش با فعالیت‌های خانوادگی و حکومتی شاپور اول شناخته می‌شود. اورمزد اردشیر شخصیتی بسیار ساده داشته و این مورد حتی در عکس‌ها و سکه‌های به‌جا مانده از دوره سلطنت وی به‌چشم می‌خورد.
زندگینامه اورمزد شاپور
اورمزد شاپور یا هرمز اردشیر از سال ۲۷۲ تا ۲۷۳ (میلادی)، سومین پادشاه ساسانی بود. او پس از پدرش، شاپور یکم، به شاهنشاهی ایران رسید. نام مادرش مِهرک نوش‌زاد (کردزاد) دختر فرمانروای جهرم بود. داستان افسانه گونه‌ای وجود دارد که از نظر تاریخی باورنکردنی است و مربوط به ملاقات ولیعهد شاپور یکم با دختر پادشاه میهرک می‌شود و از آن دختر بعد‌ها شاهنشاه «هرمز یکم» پا به عرصه وجود می‌گذارد. این داستان را «کارنامگ»، «طبری» و پس از او «بلعمی» و «ابن اثیر» نقل می‌کنند. البته می‌توان روایت «حمزه اصفهانی» از این داستان را نیز در نظر گرفت که تنها نویسنده‌ای است که نام مادر هرمز یکم را «کردزاد» می‌داند.
چنانچه چنین چیزی با واقعیت‌های تاریخی مطابقت داشته باشد، شاپور یکم قطعاً جایگاهی برای او در تبارنامه در سنگ‌نبشته در نظر می‌گرفت، زیرا سنگ‌نبشته شاپور گواهی بر آن است که شاهنشاه ارزش بسیاری بر این موضوع می‌گذاشت که از مادران نخستین شاهان شاهنشاهی ساسانی نام ببرد و هر روز با قربانی آنان را ارج گذارد، ولی از آن جایی که از کردزاد در هیچ منبع دیگری نام برده نشده، وجود او محل شک و تردید است. از این رو «ماریک» نیز در تبارنامه ساسانیان از کردزاد نام نبرده است. از طرفی برخی از دانشمندان آدور-آناهید را مادر ولیعهد اورمزد-اردشیر می‌دانند. این مسئله که شاپور یکم با دخترش آدور-آناهید پیوند زناشویی داشته است در مباحث علمی همیشه محل اختلاف بوده است. پایه و بنیان این فرض نیز عنوان آدور-آناهید، شهبانوی اول حرمسرا بود که در زرتشتی گری به دلایل دینی زناشویی در میان خویشاوندان هم خون توصیه شده است.
بیشتر بخوانید: اردشیر بابکان کیست و چگونه سلسله ساسانیان را بنا نهاد؟
اورمزد شاپور چهارمین پسر شاپور اول است و فردی بسیار توانمند و شمشیر بدست بوده و هنگامی که شاپور یکم او را ولیعهد خود اعلام می‌کند باعث ایجاد کدورت بین برادران بزرگتر وی می‌شود. او قبل از رسیدن به سلطنت، هرمزد اردشیر خوانده می‌شد. هرمزد اول پایه گذار شهر «هرمزد اردشیر» در خوزستان بود که عرب‌ها آن را سوق الاهواز می‌نامند. او در دوران ولیعهدی، حاکم خراسان بود. هرمزد بعد از رسیدن به پادشاهی، مانی را که از ایران کوچ کرده بود فرا خواند و وی را در کاخ خود یعنی دشتگرد پناه داد.
پادشاهی اورمزد شاپور
پس از مرگ شاپور یکم، اورمزد اردشیر به نام هرمز یکم و به عنوان سومین شاهنشاه ساسانیان، جانشین پدرش شد. بر عکس فعالیت‌های او به‌عنوان یک ولیعهد برجسته حاکم ارمنستان بوده است، اما تقریباً هیچ اطلاعاتی درباره حکومت یک ساله‌اش با نام هرمز یکم وجود ندارد.
طبق سنگ‌نبشته پایکولی این امر قطعی است که نرسه ۲۰ سال بعد در سال ۲۹۳ میلادی عنوان شاه ارمنستان را داشته است. این که از چه زمانی نرسه این پست را در ارمنستان به عهده داشته است مشخص نیست، ولی با اطمینان می‌توان گفت که هرمز یکم، بهرام یکم را که در مقایسه با برادران دیگرش بسیار کمتر مورد توجه شاپور یکم بود برای این سمت انتخاب نکرده است.
به گزارش رویداد۲۴ در سیاست دینی، هرمز یکم پیرو پدرش بود. او هرچند به کرتیر جاه و مقام داد و او را به بالاترین منصب گمارد ولی واکنش او به آیین مانوی که کرتیر با آنها میانه خوبی نداشت، همراه با شکیبایی و خوشرفتاری بود. هرمز به مانی مصونیت داد و پیروان این آیین را برای انجام فعالیت‌های دینی خود آزاد گذاشت. با وجود دوران کوتاه حکومت هرمز یکم او جایگاه مهمی در آیین زرتشت و مانی دارد. منابع اولیه برای سیاست دینی او سکه‌ها و سپس سنگ نبشته‌های یک زبانه اهربد کرتیر هستند که به فارسی میانه نوشته شده‌اند. اسنادی نیز از بنیانگذار آیین مانوی، مانی، نیز در این رابطه وجود دارد. کرتیر، نماینده آیین زرتشت که دارای قدرت روزافزون بود و مانی، بنیانگذار آیین مانی، هر دو از چهره‌های برجسته زندگی دینی در سده سوم میلادی در ایران هستند.
این که هرمز یکم بی‌شک از پیروان آیین زرتشت بوده را طرح‌های روی سکه‌ها اثبات می‌کنند. در این طرح‌ها او خود را «مزدا-خداستوده اورمزد، شاه شاهان ایران و انیران که چهره از ایزدان دارد»، می‌نامد. همچنین در پشت سکه تصویر یک آتشکده حک شده که در کنار آن دو پیکره از خدایان آیین زرتشتی وجود دارد که در مورد هویت آنها اختلاف نظر است. این تصویر‌ها و نوشته‌ها در دو روی سکه آشکارا نشان دهنده آیین زرتشتی هستند.
مرگ اورمزد شاپور
پادشاهی هرمز یکم بیش از یک سال نپایید او در سال ۲۷۲ به بستر بیماری افتاده و در گذشت و پس از او برادرش بهرام اول بر تخت شاهی نشست.
در شاهنامه فردوسی بزرگ نام وی را اورمزد شاپور آورده است. آرامگاهی در کنار یکی از خیابان‌های اصلی شهر رامهرمز در خوزستان کنونی در باغی که به «برده شور» معروف شده است، واقع شده‌است که گفته می‌شود که این قبر هرمز ساسانی (هرمز یکم)، بنا کننده رامهرمز است. در نزدیکی این محل، امام زاده بی‌بی سینی قرار دارد که زیارتگاه بی بی ساسانی را به یاد می‌آورد.